مطالعه لارو ماهیان (ایکتیو پلانکتون)

فشار بیش از حد بر ذخایر آبزیان و روند رو به افزایش تلاش صیادی علاوه بر کاهش ذخایر ، منجر به از بین رفتن و تخریب اکوسیستمهای طبیعی و نوزادگاههای آبزیان که اولین منبع تولید ذخایر می باشند ، می گردد.

---

فشار بیش از حد بر ذخایر آبزیان و روند رو به افزایش تلاش صیادی علاوه بر کاهش ذخایر ، منجر به از بین رفتن و تخریب اکوسیستمهای طبیعی و نوزادگاههای آبزیان که اولین منبع تولید ذخایر می باشند ، می گردد. پایه ریزی مطالعاتی در زمینه شناسایی لارو ماهیان و زیستگاهای آنان، حفاظت از این مناطق در جهت حفاظت از آبزیان و تعیین فراوانی گونه های مهم تجاری و بررسی ارزیابی ذخایر آنها را موجب گردیده است.امروزه بررسی ایکتیوپلانکتونها به منظور ارزیابی و بهره برداری بهینه از ذخایر ماهیان و نیز مطالعات بیولوژیک و سیستماتیک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ارزیابی منابع و ذخایر شیلاتی از طریق شناسایی و تعیین مکانهای تخم ریزی و تجمع لارو ماهیان و همچنین شناسایی ذخایر جدید امکان پذیر می باشد و نیز بررسی مرگ و میر در مراحل لاروی در اثر شرایط نامساعد محیطی طبیعی و یا مصنوعی و مطالعه رشد و نمو، تغذیه و خصوصیات رفتاری لاروها که می توانند عواملی در جهت رده بندی آنها باشند، اشاره کرد.
شناسایی و طبفه بندی انواع لارو ماهیان و شناسایی خانواده های جدید احتمالی و همچنین تعیین شاخصهای تنوع و فراوانی انواع ایکتیوپلانکتون در مراحل مختلف لاروی از دلایل مهم بررسی محسوب می شود.یکی از روشهای احیا، و حفاظت ازذخائر، شناسایی مراحل مختلف لاروی ماهیان و زیستگاههای آنها در جهت حفاظت از این منابع می باشد. همچنین مطالعات جمعیتی که از طریق محاسبه فراوانی و تراکم لاروها و تخم ها و تعیین سن لاروهایی که در ابتدای مرحله جوانی هستند و اختلاف بین گونه ها از این حیث همواره مورد توجه می باشد. در نهایت می توان با بررسیهای به عمل آورده منطقه ای مناسب جهت راه اندازی مراکز تکثیر و پرورش انتخاب کرده و در زمینه توسعه و ماندگاری آنها تحقیقات لازم را به عمل آورد.
مطالعات لارو ماهیان (ایکتیو پلانکتون) با اهداف زیر انجام می پذیرد:
الف ) ارزیابی منابع و ذخایر شیلاتی:
ـ شناسایی و تعیین مکانهای تخم ریزی و تجمع لا رو ماهیان
ـ شناسایی منابع و ذخایر جدید
ب ) زیست شناسی و رده بندی ماهیان:
ـ مطالعه ویژگیهای زیستی (رشد و نمو، تغذیه) و خصوصیات رفتاری ماهیان در مراحل لا روی
ـ بررسی مرگ و میر ماهیان در مراحل لاروی تحت تاثیر عوامل و شرایط نامساعد زیست محیطی و یا فعالیتهای انسانی
ـ زمینه سازی جهت تفهیم بهتر مطالب و مباحث به علوم دریایی و اقیانوسی نظیر جغرافیای جانوری و بوم شناسی
افزایش دانش ماهی شناسی با تاکید بر رده بندی ( تاکسونومی ) و طبقه بندی (سیستماتیک)
پ) پویایی شناسی جمعیت و ارزیابی ذخایر ماهیان:
ـ بررسی نوسانات و تغییرات تخم ریزی از طریق محاسبه فراوانی تخم و لارو
ـ محاسبه فراوانی و تراکم ذخایر براساس میزان تولید و تخم ریزی
ـ مشخص نمودن ویژگیهای متمایز کننده جمعیتها و افراد هر یک از گونه ها
ت) تکثیر وپرورش، حفاظت و بازسازی ذخایر:
ـ انتخاب مناطق مناسب جهت احداث و راه اندازی مراکز تکثیر و پرورش
ـ توسعه سایتهای تکثیر و پرورش براساس اطلاعات موجود
ـ تامین نمونه های مورد نیاز از طریق جمع آوری و صید لا رو جهت پرورش در سیستمهای ساحلی ـ دریایی
ـ مطالعه در زمینه قدرت بقا و زمان ماندگاری ماهی در مراحل تخم و لا رو
خصوصیات لارو تازه خارج شده از تخم :
مراحل رشد بنا به نظریه(۱۹۷۰) Alhestron شامل :
۱ تخم Egg ۲ لاروLarva ۳ مرحله جوانی Juvenile ۴ بالغ Adult (Mature)
بر اساس این نظریه دفع گاز از کیسه زرده تغییر کرده و وابسته به آبشش می شو ایکتیوپلانکتون به مرحله ای از حیات ماهیان اطلاق می شود که زندگی پلانکتونی داشته و پلانکتون محسوب می شوند.
همچنین بر اساس روند رشد و تکامل، مراحل لاروی به مراحل
preflexpion , postflexion , flexion , Early juvenile تقسیم میشوند.
خصوصیات لارو تازه خارج شده از تخم به شرح زیر میباشد:
فاقد رنگدانه چشمی می باشد.
سیستم گوارشی ، تنفسی و گردش خون ناقص است.
همراه با جذب کیسه زرده فعالیتهای فیزیکی و جذب و دفع فراهم می شود.
تنفس از حالت پوستی و جذب و تخم، لارو، مرحله جوانی و بلوغ که خود شامل مراحل جزئی تری می باشند. ماهی پس از خروج از تخم ، وارد دوره لاروی شده که این مرحله براساس چگونگی سیر تکاملی به مراحل Per flexion و Post flexion تقسیم می شود. این مراحل در حالت شناوری طی می شوند(حتی در خانواده های کفزی). لاروها دارای ویژگیهایی می باشند که این ویژگیها جهت شناوری، فرار از دشمن. مخفی شدن و دفاع بکار برده می شود. البته وقتی این لاروها در محل اصلی زندگی خود قرار گیرند، این صفات را از دست می دهند . مراحل رشد به نحوی است که طی جذب کیسه زرده، توانایی لازم جهت گرفتن غذا و فعالیتهای فیزیولوژیک اندامهای گوارشی بوجود می آید و در نتیجه ایجاد چسبندگی و پیچ در لوله گوارش، توانایی هضم و جذب پدید می آید. همزمان با تکمیل سلولهای استوانه ای و مخروطی، توانایی دید نیز کامل می شود.سیستم تنفسی از حالت پوستی و جذب و دفع گازی از کیسه زرده تغییر و وابسته به آبششها میشود تولید مثل جنسی اکثر موجودات دریایی به دو دلیل تغذیه متفاوت با والدین و نوع پراکنش آنها، منتهی به بوجود آمدن مراحل مختلف لاروی می شود (۱۹۸۸Barnes&Hughes.). از نقطه نظر اکولوژیکی، هر گونه ماهی در طول حیات خود از میان دامنه وسیع خصایص تولید مثلی خود، تحت تاثیر عوامل محیطی، مناسب ترین صفات را بعنوان استراتژی تولید مثلی خود انتخاب نموده و اعمال می کند.این استراتژی بهترین پاسخ موجود برای به حداقل رساندن تاثیرات محیطی است (Potts&Wootton, ۱۹۸۹). برای مثال عواملی همچون حرارت پایین ، تکامل تخمها و در نتیجه تخم ریزی را به تاخیر می اندازد (۱۹۷۶، Russel). ماهی در زمانی از سال و در مکانی تخم ریزی می کند که اطمینان کافی از وجود غذای مناسب برای خود و کمترین خطر شکارچی و شرایط نامناسب محیطی را داشته باشد(۱۹۹۰، Wootton) امروزه مطالعه ایکتیوپلانکتون و علاقه مندی به مطالعه آن به دلیل افزایش اهمیت و توجه به مسائل زیست محیطی و نیاز ارزیابی بهتر ذخائر و منابع شیلاتی شدت یافته است. مطالعه لاروماهیان سوالات متعدد در زمینه های مختلف شیلات، تکثیر و پرورش، بیولوژی ، ارزیابی و مدیریت شیلات و حتی آلودگیها را جوابگوست.
نمونه برداری لارو ماهیان:
ترکیب تاکسونومی نمونه های لاروی پلاژیک به شدت تحت تاثیر روش نمونه برداری است و صید با تور بونگو در مقایسه با سایرروشهای نمونه گیری لاروقادربه جمع آوری بیشترین تعداد خانواده ها است(۱۹۹۳ ، .Choat et al ).بر این اساس درهر ایستگاه طبق عمق منطقه، تور نمونه گیری Bongo با محاسبه طول سیم به کف ارسال می شود (۱۹۷۷، Smith & Richartson) با حرکت آرام شناور بامتوسط سرعت ۵/۱ – ۱ گره دریایی این تور بطور مورب از نزدیک کف به سطح کشیده می شود. این عمل در مدت زمانهای یکسان (۱۰ ۵ دقیقه) انجام می شود. جهت کشش تور در مسیر عکس جریان جزومد می باشد.هنگام کشش، زاویه تور توسط زاویه سنج مشخص (میانگین ۴۵ درجه) کنترل و عدد فلومتر نیز در ابتدای توراندازی و انتهای تورکشی به منظور تعیین حجم آب فیلتر شده ثبت می گردد.به هنگام تخلیه و انتقال نمونه ها به ظروف، پس از دو بار شستشوی تور،محتویات مخزن تور در یک لیتر آب دریا وارد و سپس ۵۰ میلی لیتر فرمالین خالص جهت تثبیت نمونه ها، اضافه می گردد.
روش کار در آزمایشگاه:
نمونه ها در آزمایشگاه با استفاده از الک چشمه ریز شستشو داده می شوند. در ابتدای کار نمونه های مشابه، جداسازی اولیه میشوند. نمونه های لاروی درمحلول الکل اتانل ۷۰% نگهداری میشوند. سپس هر دسته از لاروها برای بررسی دقیق با لوپ مشاهده میشوند. در این خصوص پارامترهای زیستی قابل شمارش (مریستیک) و قابل اندازه گیری (مورفومتریک) تعیین و ثبت می شود.برای اینکه بتوانیم از صحت اندازه گیری و یا شمارش پارامترها مطمن نشویم می توانیم در موارد خاص برای وضوح بهتر از روش رنگ آمیزی استفاده کنیم برای مشخص کردن بافت غضروفی و استخوانی و شمارش خطوط ماهیچه ای، رنگ آمیزی با استفاده از آلیسن بلو انجام می شود. (۱۹۸۵، Balon)با در نظر گرفتن پارامترهای مهم و با استفاده از کلید شناسایی (۱۹۸۹، Leis& Transki) خانواده لاروماهیان مورد نظر شناسایی میشود. تصاویر اقتباس از کلید شناسایی فوق می باشد.
روش مورد استفاده در شناسایی لاروها:
توسط میکرومتر پارامترهای مهم و کلیدی می تواند در حد میلیمتر اندازه گیری شود (پارامترهای مورفومتریک) همچنین پارامترهای قابل شمارش مثل شمارش میومرها، شعاعهای باله (پارامترهای مریستیک) و تغییراتی که در طی روند تکاملی آنها اتفاق می افتد، می توانند عواملی جهت شناسایی لاروها باشند پارامترهای اندازه گیری شده و تعاریف مربوط به اصطلاحات مراحل لاروی. در پیوست توضیح داده شده اند (۱۹۸۳، Leis&Rennis ۱۹۸۹، Leis&Transki).
بررسیهای آماری:
فراوانی (Abundnce):
جهت محاسبه فراوانی لاروها از روش (۱۹۷۷) Smith &Richardson استفاده می شود.
شاخص تنوع(Diversity):
تعیین و محاسبه شاخص تنوع به منظور ارتباط میان انواع گونه ها و فراوانی آنها می باشد..
شاخص یکنواختی گونه ای یا چگونگی توزیع فراوانی (Evenness):
بحث همگنی فراوانی در بین گونه ها (S) می باشد. زمانیکه فراوانی گونه ها (S) در یک جمع آوری به طور یکسان باشد اندازه j مساوی ۱ خواهد بود. اندازه های کمتر (J) بیانگر این است که بعضی از تاکسون ها غالب می باشند.
شاخص غنای گونه ای (Richness):
این شاخص جهت مشخص نمودن ارتباط بین تعداد گونه ها و تعداد نمونه ها در یک جمع آوری و یا به عبارتی دیگر نشان دهنده پراکندگی نمونه ها در گونه های مختلف می باشد.
پارامترهای موفرمتریک مورد استفاده:
طول کل TL(Total Length): فاصله بین نوک پوزه در خط میانی تا انتهای چین باله دمی.
طول بدن BL (Body Length): با توجه به اینکه اندازه لارو بستگی به مرحله رشد دارد، لذا در مرحله Preflexion و flexion طول نوتوکورد (NL) و در مرحله بعد از flexion طول استاندارد (SL) مورد نظر است.
طول استاندارد SL (Standard Length): فاصله بین نوک پوزه در خط میانی بدن تا خط میانی که ازحاشیه خلفی صفحه Hypural می گذرد.
طول نوتوکورد NL (Notochord Length): خط مستقیم بین نوک پوزه تا نوک خلفی نوتوکورد که درمراحل Preflexionو flexion مورد استفاده است.
طول سر HL (Head Length): فاصله خط بین نوک پوزه تا قسمت انتهای غشاء سرپوش آبششی (در شرایطی که سرپوش ابششی نامشخص است، تا حاشیه پشتی Cleithrum)
پهنای سر HW (Head Width): فاصله مورب بین حاشیه های ناحیه پهن سر.
پهنای بدن (Body Depth) BD: فاصله عمودی بین دو حاشیه بدن که از حاشیه قدامی پایه باله سینه ای می گذرد.
فاصله پیش باله مخرجی PrAL (Pre –pelvic Fin Length): فاصله بین نوک پوزه در خط میانی تا خط عمودی که از حاشیه خلفی باله مخرجی می گذرد. در خانواده های Clupeidae و Engraulididae
فاصله پیش باله لگنی PrP۲FL (Pre – Anal Length): فاصله بین نوک پوزره در خط میانی تا خط عمودی که از غشاء باله لگنی می گذرد. در خانواده های Clupeidae و Engraulididae.
فاصله پیش باله پشتی PrDFL (Pre – Dorsal Fin Length): فاصله نوک پوزه در خط میانی تا خط عمودی که از شروع باله پشتی می گذرد.
فاصله مخرج تا باله مخرجی Vent (VAFL – Anal Fin Length): فاصله بین مخرج تا شروع باله مخرجی. در خانواده Sparidae
فاصله پیش کیسه هوا PrGBL (Pre – Gas Bladder Length): خط عمودی که از حاشیه خلفی توده گوارشی می گذرد و بین دو حاشیه عضلات قراردارد. در خانواده Soleidae
فاصله بین Pterygiophor باله های پشتی و مخرجی (BDT): خط عمودی که از حاشیه خلفی توده گوارشی گذشته و بین دو پایه باله پشتی و مخرجی قرار دارد در خانواده کفشک ماهیان
طول پوزه SnL (Snout Length): فاصله افقی بین نوک پوزه تا حاشیه جلوی ناحیه پیگمانی چشم
فاصله بین نوک پوزه تا حاشیه خلفی حفره شکمی LsnAC ( posterior – margin abdomenal Length between snout – tip and) در خانواده Soleidae
قطر چشم ED (Eye Diameter): فاصله افقی که از خط میانی ناحیه رنگین چشم می گذرد.
طول چین باله ای پیش مخرجی LPAFF (Length of preanal finfold) : خانواده های Hemiramphidae و Belonidae
اصطلاحات مربوط به ایکتیو پلانکتونها:
Larva : مرحله ای از رشد پس از تفریخ یا تولد تا زمان تکمیل شدن تمامی اختصاصات قابل شمارش خارجی (باله ها و فلسها) و ترک مکانهای ویژه برای زندگی پلاژیک می باشد. شایان ذکر است که بعضی از گونه ها در خاتمه مراحل لاروی به زندگی پلاژیک ادامه می دهند. ولی در بعضی گونه ها با توجه به زیستگاه مورد نظر، احتمال غیر از این نیز وجود دارد.
Pelagic juvenile : مرحله جوان یک گونه قبل از مراحل ساکن شدن (Pre – Settlement) که می تواند مانند نمونه های بالغ، کفزی (وابسته به بستر) و یا سطح زی (وابسته به محیط آزاد دریا) باشد.
Young Larva (Preflexion larva) مرحله ای از رشد که از زمان تفریخ شروع شده و با شرع بالا رفتن و خمیدگی نوتوکورد خاتمه می یابد.
Old Larva (Flexion larva) : مرحله تکاملی لارو که با خمیدگی نوتوکورد شروع و به عمود قرارگرفتن ا ستخوان یا صفحه هبپورال ختم می شود.
Postflexion larva: مرحله تکاملی از تشکیل باله دمی (موفقیت عمودی استخوان هیپورال) تا تکمیل خصوصیات شمارشی خارجی (شعاع باله ها و فلس ها) و ترک مکانهای ویژه زیستی به منظور زندگی پلاژیک.
(Pre – Settlement) Transition larva settlement : فرآیندی که طی آن یک لارو و یا نمونه جوان محیط پلاژیک را ترک کرده و با محیط وابسته جهت تکمیل چرخه زندگی سازش پیدا می کند. این اصطلاح در مورد نمونه هایی که پلاژیک هستند صدق نمی کنند.
Settlement Stage مرحله ای از رشد که لارو پلاژیک یا جوان از نظر ظاهری و فیزیولوژی بدن آماده سازش با محیط اصلی زندگی می شود. این پدیده غالباً با جابجائی مکانی مرتبط است.
Myomeres : مجموعه ای از خطوط یا نوارهای ماهیچه ای بدن که به دوگروه Post – Anal M و Pre – Anal M تقسیم می شوند.
مهناز ربانیها