چکیده: در این مقاله مرجع و کاربردی، ترکیبی از دانش عملی و علمی درباره دو کود پرکاربرد یعنی سولفات پتاسیم (K2SO4) و سولفات منیزیم (MgSO4) ارائه شده است. ابتدا ماهیت، ترکیب و خواص هر کود بررسی می‌شود، سپس روش‌های مصرف (خاکی، فرتیگیشن و محلول‌پاشی)، زمان‌بندی مناسب در فازهای رشدی، مقادیر کاربردی برای محصولات متداول و نکات ایمنی و اختلاط مطرح می‌گردد. در پایان جداول مقایسه‌ای و راهکارهای عملی برای طراحی برنامه تغذیه گیاهان ارائه شده تا کشاورزان و کارشناسان تغذیه بتوانند تصمیمات مبتنی بر شواهد و شرایط محلی اتخاذ نمایند.
- معرفی و ضرورت مصرف کودهای سولفاتی
- سولفات پتاسیم (K2SO4): تعریف و مشخصات
- تفاوت سولفات پتاسیم با منابع دیگر پتاسیم
- روش‌ها و تکنیک‌های مصرف سولفات پتاسیم
- زمان‌بندی و مقادیر پیشنهادی برای محصولات مهم
- نکات ترکیب و ایمنی
- سولفات منیزیم (MgSO4): نقش و کاربرد
- تشخیص کمبود منیزیم و راهکارهای اصلاح
- جداول مقایسه‌ای و کاربردی
- طراحی برنامه تغذیه یکپارچه
- نتیجه‌گیری و توصیه‌های کاربردی
معرفی و ضرورت مصرف کودهای سولفاتی
استفاده هدفمند از کودهای سولفاتی یکی از مولفه‌های کلیدی در بهبود کیفیت محصولات و افزایش مقاومت گیاهان در برابر تنش‌ها است. این خانواده شامل منابع پتاسیم و منیزیم به صورت سولفاتی است که علاوه بر تأمین عنصر اصلی، گوگرد نیز در اختیار گیاه قرار می‌دهند و نقش مهمی در متابولیسم پروتئین‌ها دارند.
در مناطق با آب یا خاک شور، یا جایی که محصولات به کلر حساس هستند، منابع بدون کلر مانند سولفات پتاسیم بر منابع کلریدی ارجحیت دارند. همچنین در کشت‌های حساس به کیفیت محصول (مثلاً محصولات میوه‌ای یا سیب‌زمینی) انتخاب منبع مناسب پتاسیم تعیین‌کننده کیفیت نهایی و ماندگاری محصول خواهد بود.
سولفات پتاسیم (K2SO4): تعریف و مشخصات
سولفات پتاسیم که در بازار گاهی با نام‌های تجاری مانند سولوپتاس عرضه می‌شود، منبعی غنی از پتاسیم و همچنین گوگرد است. این کود فاقد کلر بوده و معمولاً بین 40 تا 44 درصد پتاسیم و حدود 17 تا 18 درصد گوگرد تامین می‌کند.
فرم‌های تجاری شامل گرانول، سنگی و پودری (کریستالی محلول) است. فرم‌های کریستالی با حلالیت بالا برای آبیاری قطره‌ای و محلول‌پاشی مناسب‌ترند، در حالی که گرانول و سنگی به عنوان منبع آهسته رهش ممکن است قبل از کاشت در خاک اعمال شوند.
خواص فیزیکی و شیمیایی سولفات پتاسیم مانند شاخص شوری نسبتاً پایین و حلالیت قابل قبول، آن را برای محصولاتی که تحمل کلر ندارند مناسب کرده است.
تفاوت سولفات پتاسیم با منابع دیگر پتاسیم
منابع مختلف پتاسیم مانند کلرید پتاسیم، نیترات پتاسیم و سولفات پتاسیم تفاوت‌هایی در ترکیب و اثرات جانبی دارند. کلرید پتاسیم منبع پربازدهی پتاسیم است اما حاوی کلر است که می‌تواند در برخی محصولات ایجاد خسارت کند؛ نیترات پتاسیم علاوه بر پتاسیم، نیتروژن هم تأمین می‌کند و مناسب فازهای رشد رویشی است.
سولفات پتاسیم در فازهای زایشی و تکمیل کیفیت محصول ترجیح داده می‌شود چون گوگرد همراه آن در تولید قند، رنگ، ماده خشک و نگهداری محصول مؤثر است. بنابراین انتخاب منبع پتاسیم باید براساس هدف تغذیه‌ای و حساسیت محصول انجام شود.
روش‌ها و تکنیک‌های مصرف سولفات پتاسیم
سه روش اصلی مصرف سولفات پتاسیم شامل استفاده خاکی (گرانول یا سنگی)، فرتیگیشن (تزریق در آبیاری) و محلول‌پاشی برگی است. هر کدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند و انتخاب مناسب باید با توجه به سیستم آبیاری، مرحله رشد و نیاز فوری گیاه انجام شود.
در مزارع مجهز به آبیاری قطره‌ای، فرتیگیشن با فرم کریستالی محلول، امکان تامین پیوسته پتاسیم در فاز پر شدن میوه یا دانه را فراهم می‌آورد و از اتلاف عنصر جلوگیری می‌کند. برای محصولات ریشه‌ای و غده‌ای، کاربرد در فاز غده‌زایی مناسب است.
محلول‌پاشی برگی روشی سریع برای رفع نیازهای فوری پتاسیم یا بهبود رنگ و قند در اواخر فصل است؛ با این حال، غلظت‌های بالا می‌تواند سبب سوختگی برگ یا فعال‌سازی سیگنال‌های پیری شود، پس دوز و فرکانس باید کنترل شود.
فرمولاسیون و کیفیت محصول نیز نقش مهمی در جلوگیری از گرفتگی قطره‌چکان‌ها دارد؛ استفاده از گرید کریستالی با حلالیت بالا و فیلتراسیون مناسب قبل از تزریق توصیه می‌شود.
فرم کریستالی محلول برای فرتیگیشن و محلول‌پاشی برگی، ترکیب‌پذیری بهتر و ریسک گرفتگی پایین‌تری نسبت به گرانول دارد.
زمان‌بندی و مقادیر پیشنهادی برای محصولات مهم
بهترین زمان کاربرد سولفات پتاسیم برای اکثر محصولات، دورهٔ پر شدن میوه یا دانه است؛ در این بازه تقاضای پتاسیم به اوج می‌رسد و تأمین به‌موقع کیفیت و وزن محصول را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یک نوبت پس از برداشت نیز می‌تواند ذخیره پتاسیم برای فصل بعد را تقویت کند.
در باغات پسته، کاربرد در فاز مغزبندی و رشد مغز اهمیت دارد؛ در گندم و برنج تزریق در فاز شیری تا پر شدن دانه باعث افزایش هزار دانه و کیفیت نشاسته می‌شود؛ برای سیب‌زمینی، جایگزینی سولفات پتاسیم به‌جای کلرید پتاسیم باعث افزایش ماده خشک و بهبود انبارداری می‌گردد.
مقادیر پیشنهادی کلی و نمونه‌ای (قابل تعدیل بر اساس آزمون خاک و برگ): در طول فصل مجموعاً 40–80 کیلوگرم در هکتار برای زراعت‌ها و تقسیم هفتگی برای صیفی‌جات؛ محلول‌پاشی معمول 1.5–3 ‰ (1.5–3 کیلوگرم در 1000 لیتر آب) بسته به حساسیت گیاه.
فرم گرانول یا سنگی بهتر است در دورهٔ قبل از کاشت یا در دوران خواب زمستانه در باغات استفاده شود تا به‌صورت آهسته آزاد شود؛ فرم پودری و کریستالی برای کاربرد در طول فصل مناسب‌تر است.
نکات ترکیب و ایمنی
از ترکیب سولفات پتاسیم با کودهای کلسیمی (مثلاً نیترات کلسیم) در یک مخزن خودداری کنید چون احتمال تشکیل رسوب سولفات کلسیم (گچ) وجود دارد. قبل از مخلوط کردن هر ترکیب، تست کمپاتیبلیتی (compatibility test) در مقیاس کوچک انجام دهید.
نگهداری مناسب در مکان خشک و دور از تابش مستقیم خورشید برای پیشگیری از جذب رطوبت و افزایش دانه‌بندی اهمیت دارد. همچنین نباید سولفات پتاسیم را کنار اوره یا منابع کلسیمی در انبار نگهداری کرد.
برای جلوگیری از گرفتگی سیستم‌های آبیاری، از فیلترهای مناسب، استفاده از گرید با حلالیت بالا و تزریق در دوزهای تقسیم شده بهره ببرید. مشارکت با ماده‌هایی مانند هیومیک اسید می‌تواند جذب پتاسیم را در خاک‌های قلیایی بهبود دهد.
در خاک‌ها و آب‌های شور یا زمانی که کلر آب بالا است، استفاده از منبع پتاسیم بدون کلر (سولفات پتاسیم) اولویت دارد.
سولفات منیزیم (MgSO4): نقش و کاربرد
سولفات منیزیم، که به‌عنوان نمک اپسوم نیز شناخته می‌شود، منبع قابل‌حل و سریع‌الاثر منیزیم و گوگرد است. منیزیم عنصر مرکزی مولکول کلروفیل بوده و نقش اساسی در فتوسنتز و انتقال قندها دارد.
فرم رایج این کود سولفات هپتهایدرات (MgSO4·7H2O) است که به‌صورت کریستالی یا پودری موجود است و برای محلول‌پاشی و کودآبیاری کاربرد فراوان دارد. مزیت اصلی آن نسبت به منابع آهکی، حلالیت بالا و قابل استفاده بودن در محلول‌پاشی برگی است.
خواص کاربردی سولفات منیزیم شامل افزایش سبزینگی، بهبود فتوسنتز، رشد بهتر ریشه، افزایش تولید روغن در درختان روغنی و تقویت مقاومت نسبت به برخی بیماری‌های فیزیولوژیک است. این کود برای اصلاح کمبود منیزیم در گیاهان با بهره‌وری بالا بسیار مفید است.
تشخیص کمبود منیزیم و راهکارهای اصلاح
علائم کمبود منیزیم معمولاً به‌صورت زردشدن بین رگبرگ‌ها در برگ‌های پیر (حرکت از برگ‌های پایین به بالا به‌دلیل تحرک منیزیم) ظاهر می‌شود؛ در موارد شدید لکه‌های نکروتیک، پیچ‌خوردگی و کاهش رشد قابل مشاهده است.
برای اصلاح، می‌توان از مصرف خاکی سولفات منیزیم یا محلول‌پاشی برگی بسته به شدت کمبود استفاده کرد. کاربرد خاکی معمول برای درختان 15–25 کیلوگرم در هکتار و برای زراعت‌ها حدود 10–15 کیلوگرم در هکتار گزارش می‌شود؛ محلول‌پاشی معمول 1–3 کیلوگرم در 1000 لیتر آب است.
توصیه می‌شود قبل از هر اقدام تغذیه‌ای، آنالیز خاک و برگ انجام شود تا مصرف غیرضروری از ایجاد عدم تعادل عناصر جلوگیری شود. در سیستم‌های گلخانه‌ای، دوزهای کوچکتر اما مکرر با کنترل دقیق EC و pH کارایی مناسبی دارند.
روش اصلاح کمبود باید براساس داده‌های آزمون خاک/برگ تعیین شود و از اضافه‌کاری کلی پرهیز گردد تا تعادل عناصر حفظ شود.
جداول مقایسه‌ای و کاربردی
در جدول زیر چند خصوصیت کلیدی سه منبع متداول پتاسیم و منیزیم مقایسه شده‌اند تا انتخاب براساس نیاز محصول و شرایط مزرعه ساده‌تر شود.
| ویژگی | سولفات پتاسیم (K2SO4) | کلرید پتاسیم (KCl) | سولفات منیزیم (MgSO4) |
| عناصر اصلی | پتاسیم + گوگرد | پتاسیم + کلر | منیزیم + گوگرد |
| مناسب برای محصولات حساس به کلر | بله | خیر | -- |
| کاربرد محلول‌پاشی | در غلظت کنترل‌شده بله | معمولاً خیر | بله (متداول) |
| شاخص شوری | پایین‌تر | بالاتر | متوسط |
| تأثیر بر کیفیت میوه/غده | افزایش قند، رنگ، ماده خشک | ممکن است تاثیر منفی در محتوای کلر | افزایش سبزینگی و سنتز روغن/پروتئین |
همچنین جدول زیر نمونه‌ای از مقادیر عمومی مصرف بر حسب روش و گروه محصول را نشان می‌دهد. اعداد باید بر اساس آزمون خاک و برگ محلی تعدیل شوند.
| گروه محصول | کودآبیاری (K2SO4) | محلول‌پاشی (K2SO4) | کودآبیاری (MgSO4) |
| صنعتی/زراعی | 40–80 kg/ha فصل (تقسیم‌شده) | 1.5–3 kg /1000 L (در مواقع نیاز) | 10–15 kg/ha |
| درختان میوه | 100–300 g/درخت (فصل خواب، بسته به سن) | 1–3 kg /1000 L در فاز پر شدن | 15–25 kg/ha یا 100–300 g/درخت |
| گلخانه | تقسیم‌شده در تغذیه مایع | 1–2 kg /1000 L | 3–5 kg /1000 m² |
طراحی برنامه تغذیه یکپارچه
یک برنامه تغذیه مؤثر باید براساس تحلیل خاک، بافت خاک، آب آبیاری و آنالیز برگ طراحی شود. ترکیب NPK پایه همراه با مکمل‌های ریزمغذی و سولفات‌ها در فازهای مشخص رشد بهترین پاسخ را می‌دهد.
در فازهای رشد رویشی، تمرکز بر نیتروژن است؛ اما در فاز زایشی و پر شدن میوه، افزایش سهم پتاسیم (با فرم سولفاتی در شرایط حساس به کلر) و تأمین منیزیم و گوگرد می‌تواند کیفیت نهایی را بهبود دهد.
از تقسیم دوزها و تزریق پیوسته در سیستم‌های آبیاری می‌توان برای کاهش استرس و بهبود جذب استفاده کرد. استفاده همزمان از کلات‌ها برای ریزمغذی‌ها و هیومیک اسیدها در خاک‌های قلیایی جهت افزایش دسترسی عناصر توصیه می‌شود.
از ترکیب سولفات پتاسیم با کودهای کلسیمی در یک مخزن خودداری کنید؛ آزمایش سازگاری در مقیاس کوچک قبل از ترکیب الزامی است.
برای مدیریت هزینه و افزایش بازده، ابتدا نیاز واقعی را با آزمون مشخص کنید و سپس از برنامه‌های کودی مرحله‌ای استفاده نمایید. گزارش‌دهی و ثبت تاریخ و مقادیر کاربرد به تصمیم‌گیری‌های آتی کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری و توصیه‌های کاربردی
سولفات پتاسیم و سولفات منیزیم هر کدام نقش مشخص و مکملی در برنامه تغذیه گیاهان دارند؛ انتخاب منبع مناسب بر اساس حساسیت محصول، وضعیت خاک و هدف کیفیتی بسیار تعیین‌کننده است. سولفات پتاسیم به‌ویژه برای محصولات حساس به کلر و در فازهای کیفیت‌ساز توصیه می‌شود، در حالی که سولفات منیزیم برای رفع کمبود منیزیم و افزایش فتوسنتز مؤثر است.
برنامه‌ریزی مبتنی بر داده (آزمون خاک و برگ)، اجتناب از مخلوط‌های ناسازگار، استفاده از فرم‌های دارای حلالیت مناسب و تقسیم دوزها در طول فصل، کلید دستیابی به عملکرد بالاتر و محصول باکیفیت‌تر است. اجرای آزمایش‌های کوچک مزرعه‌ای پیش از تعمیم روش‌ها به کل سطح کمک می‌کند تا ریسک‌های اقتصادی کاهش یابد.
در حال
جستجو...
