نحوه کنترل و ریشه کنی جوندگان در مرغداری

جوندگان عامل انتقال بسیاری از بیماریها در پرندگان و حتی کارکنان مرغداری هستند. بنابراین یکی از بخشهای مهم برنامه بیوسکوریتی مبارزه با جوندگان است.

---

نحوه کنترل و ریشه کنی جوندگان در مرغداری
جوندگان عامل انتقال بسیاری از بیماریها در پرندگان و حتی کارکنان مرغداری هستند. بنابراین یکی از بخشهای مهم برنامه بیوسکوریتی مبارزه با جوندگان است.
در این مقاله در مورد زیانهایی که جوندگان به تاسیسات و ساختمانها می زنند و حتی دان مورد مصرف طیور را که مصرف می کنند بحث می کنیم البته این ضررها را هم باید در نظر داشته باشیم.
کنترل موفقیت آمیز و موثر جوندگان بستگی به برنامه ریزی و اجرای مداوم آن دارد و نه تنها جوندگان را از بین می برد باعث جلوگیری از ورود و نفوذ دوباره آنها نیز می باشد. مرغداران زیادی اهمیت رعایت بیوسکوریتی در کنترل بیماریها و بالا رفتن سود خود را می دانند. با همه گیر شدن بیماری آنفولانزای طیور و خطرات احتمالی ناشی از بیوتروریسم اهمیت بیوسکوریتی آشکارتر شده است. و با وجود اهمیت بسیار زیاد آن بسیاری از مرغداران موارد بیوکسیوریتی را اجرا نی کنند یا اصلا باور ندارند.
چرخه انتقال بیماری را بشکنید:
بیوسکوریتی، عبارتست از اجرای برنامه هایی جهت پیشگیری از انتقال و وقوع بیماریهای عفونی و تضمین سلامت دام و طیور.
نحوه آلوده شدن گله های طیور به عوامل بیماری زا طی چرخه ای صورت می گیرد که به آن زنجیره ی انتقال می گویند. عوامل این چرخه عبارتند از: عامل بیماریزا، مخزن بیماری، مبادی ورودی و خروجی، انتقال عامل بیماری و نهایتاً میزبان مستعد به بیماری.
اگر در این چرخه یکی از عناصر کم شده و یا از بین برود و زنجیره در هم بشکند، خطر انتقال بیماری تا حد چشمگیری کاهش خواهد یافت.
در هر دوره پرورش و فرآوری طیور، نقاط کنترلی متعددی وجود دارد که می تواند مبادی ورود و انتقال عوامل بیماری زا را مسدود نمایند. این نقاط عبارتند از:
-1 ورودی مرغداری
2- ورودی هر یک از سالن ها
3- آلودگی عرضی در طی پرورش از پرنده ای به پرنده دیگر
4- حذف تلفات
5- مدیریت بستر و نحوه تخلیه آن
6- بهداشت مرغداری
7- دفع جوندگان و حشرات موذی
در بین جانوران موذی موجود در مرغداری ،جوندگان به عنوان مهمترین عامل انتشار عوامل بیماری زا به شمارمی روند این موجودات به دلیل توانایی خاص در نفوذ به مرغداری و سالنها و همچنین لانه گزینی داخل و اطراف سالنهای مرغداری نقش مهمی در انتقال عوامل بیماریزا ایفاء می کنند. علاوه براین، وجود جوندگان ، پرنده را نسبت به برخی بیماری ها حساس تر و مستعد تر می نماید. در صورت نفوذ جوندگان به مرغداری و سالن باید گفت از نظر بیوسکوریتی مرغداری با خطر جدی مواجه است. در این حالت مرغدار باید بلافاصله از کارشناسان در این خصوص مشاوره بگیرد تا علاوه بر کنترل نفوذ فعلی جوندگان و مبارزه با آنها، از وقوع احتمالی آن در آینده نیزجلوگیری به عمل آید.
روش جامع و فراگیر: بیوسکوریتی:
بیوسکوریتی روش مبتنی بر اصول منطقی و تا حدی ابتکاری است. هر مرغداری صرف نظر از نوع گله و اندازه مرغداری، می تواند بر اساس نیاز و نوع عملکرد خود برنامه ای جامع طراحی کند به گونه ای که این برنامه از مراحل ساده ای تشکیل شودو جوابگوی نیاز مرغداری مورد نظر باشد. به یاد داشته باشید برنامه ای موثر است که بتواند همه ابعاد و مراحل پرورش را در نظر بگیرد و بتواند منجر به پایین آوردن خطر ناشی از حضور انتقال عوامل بیماری زا گردد و یا آنرا به حداقل برساند. این برنامه ابتدا بر رویه های سختگیرانه و مغیارهای کنترلی و پیشگیرانه تاکید دارد و کلیه کارکنان باید ملزم به اجرای آن باشند. این برنامه نباید ملال آور و محدودیت زا باشد. بلکه باید به آسانی قابل اجرا بوده و با حد اکثر بازده و سود همراه باشد. برنامه ای توسط اتحاد مرغ کشور امریکا تدوین گردیده است. این برنامه از 5 مرحله تشکیل شده است و می توان بر اساس مرغداری آنها را تغییر داد که در زیر ذکر شده است:
1- عوامل خطر ساز را در نظر بگیرید:
فهرستی از شرایط فعلی مرغداری از جمله نفوذ جوندگان و سایر عواملی که می توانند باعث ورود عوامل بیماری زا شوند تهیه کنید.
2- اقدامات بیوسکوریتی مورد نیاز را تشریح کنید: فهرستس از اقدامات مورد نیاز جهت اصلاح وضعیت کنونی و مبارزه با مخاطرات فعلی تهیه کنید: لازم است به مساله هزینه و سود هر یک توجه داشته باشید.
3- اقدامات و معیارهای مورد نیاز را به اجرا گذارید: همه اقدامات کنترلی را اجرا کنید. آموزشهای مورد نیاز را به کلیه کارکنان ارائه نمایید. یقین حاصل کنید که معیارهای مورد نیاز در مرغداری اجرا می شود.
4- مخاطرات و میزان پیشرفت را مرتب بررسی کنید: مرتب مرغداری را مورد بررسی قرار دهید تا مطمئن شوید که آیا برنامه اجرا می شود یا نه. به این نکته مهم و حیاتی توجه داشته باشید که همراه ممکن است بدلیل تغییرات مورد نظر شما شرایطی جدید بوجود آید که خود منبعی جهت ورود و انتقال سایر عوامل بیماریزای محیطی گردد. بنابراین هوشیار باشید.
5- بسته به نیاز تغییر ایجاد کنید: به یاد داشته باشید که شرایط همواره در حال تغییر است و بر اساس ان ما نیز تغییر می کنیم. اگر می خواهید تغییری ایجاد کنید باید آموزشهای لازم را به کارکنان ، مدیران و کارشناسان فنی و به کلیه افرادی که به نوعی درگیر هستند ارائه کنید.
مراحل دوگانه: برنامه بیوسکوریتی موثر باید 2 مرحله داشته باشد تا بتواند با مراحل دوگانه تولید هماهنگی داشته باشد این مراحل دوگانه شامل شستشو و ضدعفونی و همچنین جلوگیری از آلودگی مجدد می باشد.
مرحله 1) شستشو و ضدعفونی:
این مرحله مربوط به زمانی است که می خواهیم گله جدیدی را وارد کنیم. مراحل حیاتی در این مرحله به شرح زیر می باشد:
1) تا حدی که ممکن است بایدبقایای گله قدیم از قبیل کود، و بسترودان را خارج کنیم.
2) سیستم آبرسانی ودان خوری تمیز و ضد عفونی شود.
3) تجهیزات و وسایل نقلیه تمیز و ضد عفونی شود.
4) نظافت و ضد عفونی ساختمان ها
5) بستن مجاری ورود حشرات
6) بستن و مسدود سازی مجاری ورود جوندگان
یکی از عناصر مهم مرحله اول مبارزه جدی با نفوذ جوندگان می باشد. پس از تخلیه پرندگان قبلی، تا جایی که می توانید منابع غذایی موجود را از بین ببرید.
در مورد موش خانگی سعی کنید در فواصل 3تا4 متری نرده های ورودی و در سمت داخلی مرغداری مرگ موشهای سریع الاثر قرار دهید. طعمه را قطع نکنید. اگر می بینید در مکانی از موش خبری نیست طعمه را به محلی منتقل کنید که جمعیت جوندگان در آن محل بیشتر است. سعی کنید بیشتر از طعمه ای استفاده کنید که جوندگان تمایل بیشتری به آن دارند و بدین ترتیب سایر موشها را نیز از میان بردارید. در داخل سالن از مرگ موشهایی که به شکل پلت می باشند استفاده نکنید زیرا موشها این توانایی را دارند که آنرا برداشته و در جای دیگر پنهان کنند و چه بسا بعدها جوجه ها آنرا به عنوان غذا مصرف کنند در مورد موشهایی که در سقف سالن سکونت دارند، باید از نوعی مرگ موش استفاده کنید که به مذاق آنها خوش باشد. این موشها اصالتاً موشهای مناطق کرمسیر هستند که بر فراز درختان زندگی می کنند.
باید سعی کنید غذا را در محل عبور آنها قرار دهید که اغلب بالاتر از کف سالن است. برای قرار دادن طعمه می توانید از تله های سیمی و یا ثابت استفاده کنید و طعمه را داخل آن قرار دهید.
برای موشهای گونه نروژی که در زمین تونل حفر می کنند. باید از پلت های کوچک و شل استفاده شود و آنها را مستقیم داخل حفره قرار دهیم چنانچه پلت بزرگ باشد جانور سعی می کند آنرا از مسیر لانه خود بردارد از آن استفاده نخواهد کرد. پلت هایی که برا ی این نوع موشها استفاده میشود گاهی پارافینه هستند تا بتوانند در مقابل رطوبت تونل لانه موش مقاومت کنند. ظاهر این نوع پلت شبیه دانه هایی می شود. که بوسیله باد به داخل لانه آمده اند و بنابراین مورد پذیرش موشها قرار میگیرند. سعی کنید حداقل هفته ای یک بار در حفرات از سموم استفاده کنید، تا زمانی که مطمئن شوید دیگر از موشها و جانوران موذی خبری نیست. پس از اتمام کار هر گز حفرات را نبندید. زیرا اگر زمانی دوباره موشها بخواهند حفره را مجدداً حفر کنند پلت های سمی را به بیرون خواهند انداخت.
مرحله دو: جلوگیری از آلودگی مجدد
ممانعت از آلودگی مجدد به ما کمک می کند تا بتوانیم بیوسکوریتی را حین پرورش گله جدید (دوره جدید) رعایت کنیم. بدلیل اینکه هر شی یا فرد جدیدی که وارد مرغداری می شود. می تواند به طور بالقوه ناقل بیماری باشد، باید از طریق زیر دسترسی ها را کنترل کنیم:
1- محدودیت در مورد بازدید کنندگان
2- استفاده از لباسهای تمیز و یا یکبار مصرف، چکمه و لباسهای سراسری
3- اعمال محدودیت در خصوص ورود وسائط نقلیه و ضدعفونی آنها
4- نظافت و ضدعفونی دست و کفش کلیه افراد
5- مبارزه با حشرات
6- مبارزه با جوندگان (موش و ...)
یکی از اجزای مهم مرحله دو ممانعت از ورود جوندگان می باشد.
اولاً باید سعی کنید کلیه مواد غذایی و سایر اشیاء مزاحم اطراف سالنها و محوطه مرغداری را جمع آوری کنیدتا از جذابیت محیط برای جوندگان کاسته شود. ثانیاً سعی کنید تراشه های چوب بوته ها و شاخه های کوچک، بقایای خوراک، لاشه حیوانات و پرندگان، زباله و تجهیزات قدیمی را از محیط جمع آوری و دور کنید.
اگر در محوطه چمن کاری کرده اید، سعی کنید همیشه چمن را کوتاه نگهدارید. همچنین از نرده های سنگی جهت ممانعت از ورود موشها به محوطه سالن به خصوص قبل از محلی که در موقع بارندگی سقف سالن در آن محل چکه می کند استفاده کنید و به گونه ای باشد که محوطه چمن کاری شده از سالنها جدا باشد و احیاناً موشها نتوانند از آن محلها به سالن راه پیدا کنند.
در وهله بعد باید کف سالن را از نظر وجود حفرات بررسی کنید. اگر در قسمت هواکشها و ورودی تهویه مخازنی جهت ورود و خروج جوندگان وجود دارد. مسدود شود. همچنین دربهای سالن باید به گونه ای باشند که هنگام بسته شدن دارای شکاف و درز نباشند.
سعی کنید در مناطقی که احتمال می دهید موشها و سایر جوندگان از آن عبور خواهند کرد طعمه های خود را قرار دهید که با پلت های حاوی مرگ موش همراه باشند. چنانچه جوندگان بخواهند از محیط اطراف وارد محوطه مرغداران شوند احتمالاً با این تله ها برخورد خواهند کرد و طعمه را مورد استفاده قرار میدهند سعی کنید در هر تله به اندازه کافی سم موجود باشد. در داخل محوطه مرغداری هم باید به تعداد کافی تله و سم موجود باشد تا چنانچه جوندگان توانستند به هر وسیله از سد خروجی عبور کردند و به داخل راه پیدا کرده اند با آن مواجه شوند.
هر زمانی که متوجه حضور جوندگان در مرغداری شدید، باید بلافاصله و قبل از استقرار و لانه گزینی آنها جهت ریشه کنی اقدام نمایید.
انتخاب سموم دفع جوندگان آیا تعویض دوره ای سم، عملی صحیح است؟
در حال حاضر روش مدرن و پیشرفته دفع جوندگان مبتنی بر استفاده از سمومی است که خاصیت ضد انعقاد دارند. این مواد از لخته شدن خون جلوگیری می کنند و باعث خونریزی داخلی در بدن جانور می شوند و نهایتاً ظرف چند روز باعث مرگ بدون درد جانور می شوند.
کلیه سموم دفع جوندگان که خاصیت ضد انعقادی دارند، خصوصیت مشترکی دارند و آن خصوصیت این است که همه آنها دارای پاد زهری می باشند که در ویتامینk1 موجود است البته هیچیک از سموم سریع الاثر پاد زهر ندارند اما سموم ضد انعقاد بدلیل عملکرد نسبتاً ملایم و کندشان پاد زهر دارند. نکته دیگر این است که سموم ضد انعقادی در غلظت پایین تری در مقایسه با نسبت به سموم سریع الاثر عمل می کنند و به همین دلیل نسبت سایر سموم مقبولیت بیشتری دارند و جهت دفع جوندگان مورد استفاده قرار می گیرند.
مفهوم تعویض دوره ای سم به دهه 70 میلادی باز می گردد. در آن دوره مشاهده گردید که موشها و خرگشها نسبت به نوعی از سم به مرور زمان مقاوم می شوند. سم مورد استفاده در آن زمان نیز از انواع ضد انعقادی بود. بدلیل خاصیت بیولوژیکی ارثی،موشهای مقاوم شده می توانستند مقادیری چند برابر میزان اولیه سم که برای از بین بردن اجداد آنها کافی بود، بخورند و به راحتی بدن آنها توانایی متابولیزه نمودن سم مذکور را داشت. این مشکل متخصصان را واداشت تا به سمومی مخالف سموم ضد انعقاد روی آورند و یا به سموم ضد انعقادی که طی یکبار مصرف توسط جانور بتواند آنرا از پای در آورد علاقه نشان دهند.
تاکنون در خصوص مقاومت متابولیکی جوندگان به سموم ضد انعقاد مدرن امروزی گزارشی نشده اما با این وجود تعویض دوره ای سموم را توصیه میکنیم زیرا جوندگان به طور ذاتی نسبت به بعضی اشکال طعم و با ساختار سموم علاقه نشان نمیدهند. ذکر این نکته نیز ضروری است که اگر به طور متناوب و انحصاری از یکی از سموم استفاده کنیم ممکن است در آینده جوندگان نسبت به آن مقاومت پیدا کنند یکی از برنامه های ساده و رایج وضمناً موثر در خصوص تعویض دوره های سموم به شرح زیر است.
ابتدا با یک نوع سم ضد انعقادی حاوی ماده دیفتالون دوره را شروع کنید و تا مدت 6 ماه صرفاً از این سم استفاده کنید. بعد طی 6 ماه سم جدیدی استفاده کنید که حاوی ماده برومادیولون باشد و همراه ترکیب غذایی جدید از آن استفاده کنید. زمانی که گله فعلی را تخلیه نموده اید بهتر است از سم سریع الاثری مثل برومتالین استفاده کنید.
برخی از مرغداران ترجیح می دهندفواصل زمانی کوتاه تری انتخاب کنند و همچنین برخی از آنها به سموم سریع الاثر اعتقاد چندانی ندارند. بعضاً مشاهده شده این افراد بجای فواصل 6 ماهه ، ابتدا 4 ماه دیفتیالون و بدنبال آن 2 ماه برومادیولون را پیش می گیرند. مدت زمان دوره تا آن حد مهم نیست و نحوه دوره تا حد زیادی به نظر اشخاص مرتبط است.
سخن آخر:
در سالهای اخیر ، صنعت پرورش مرغ گوشتی و تولید تخم مرغ تا حد زیادی حرفه ای شده و در حالت تخصصی به خود گرفته است و البته نتایج خوبی نیز به دنبال داشته است با این وجود بیماری های مختلف و مخاطرات ناشی از آنها همراه به عنوان تهدیدی جدی در کمین این صنعت پر سود نشسته است.
استفاده از این برنامه بیوسکوریتی کامل و موثر نیازی جدی برای صنعت مرغداری به شمار می رود و می تواند ضامن بقا و سود آوری این صنعت بوده و در واقع آنرا بیمه کند. یکی از ابعاد برنامه بیوسکوریتی قطعاً مبارزه با جوندگان و ناقلان بیماری می باشد که باید در این مهم کوشا باشیم .
مجید واعظی