بهترین بذر جو

بذر جو یکی از اعضای خانواده‌ی غلات است که هم به عنوان غذا برای انسان و هم به عنوان علوفه‌ای بسیار مؤثر برای برنامه‌ی غذایی دام‌ها به کار می‌رود. بذر جو را بسته به شرایط آب‌وهوایی می‌توان به صورت دیم یا آبی کاشت. بذر جو سرشار از فیبر، اسیدهای آمینه و پروتئین، مواد معدنی کمیاب ون مس، پتاسیم، فسفر و کلسیم است. اطلاعات بذر جو به صورت خلاصه شامل:

• زمان جوانه زنی: 3 تا 5 روز در شرایط بهینه
• مکان‌های رشد: بسته به نوع بذر در مناطق گرم، سرد و معتدل
• ارتفاع: 0.6 تا 1.2 متر
• نور خورشید مورد نیاز: 6 تا 8 ساعت آفتاب کامل برای بهترین نتیجه
• مزایا: رشد سریع و بازده بالا، قابل استفاده برای علوفه، چرای دام و گیاهان پوششی
• زمان کاشت: زمان کاشت توصیه شده پاییز و بهار است که دمای شبانه به طور مداوم زیر 30 درجه می‌باشد.

انواع بذر جو

از لحاظ مقاومت و حساسیت به سرما سه نوع جو در ایران کشت می‌شود:

1. جو بهاره: به سرما حساس است و در فصل بهار کشت می‌شود.
2. جو پاییزه: تاریخ کاشت آن پاییز است و در فصل بهار سنبله می‌زند.
3. جو حد وسط: در هر دو فصل بهار و پاییز قابل کشت است.

هم‌چنین انواع بذر جو را می‌توان بر اساس نوع کشت، آبی یا دیم نیز دسته‌بندی کرد.

ارقام بذر جو

در حدود 60 رقم بذر جو با ویژگی‌های متفاوت در کشور وجود دارد. انواع بذر جو بسته به شرایط آب‌وهوایی و محیط کشت آبی یا دیم بودن مورد استفاده قرار می‌گیرند. به برخی از ارقام بذر جو در جدول زیر اشاره شده است.

بهترین رقم بذر جو

بهترین رقم بذر جو بسته به محیط مورد استفاده می‌تواند متفاوت باشد. به عبارتی برخی از انواع بذر جو ممکن است برای کشت در مناطق سردسیر بهترین باشند، ولی بازده چندانی در مناطق گرمسیر نداشته باشند. برای مثال دسترسی به ارقام پر محصول با پایداری عملکرد، مقاومت در برابر سرما و خشکی و مقاومت در برابر آفات و بیماری‌های مختلف از جمله اهداف اصلاحی برای ایجاد بهترین بذر جو در مناطق سردسیر دیم کشور است. به طور کلی مقاومت در برابر سرما، آفات و بیماری‌ها، وزن دانه بالاتر، مقاومت در برابر خوابیدگی، ریزش دانه و ... از فاکتورهای تأثیرگذار در انتخاب بهترین بذر جو هستند.

بهترین بذر جو آبی

بذر جو یکی از سودمندترین غلات روی زمین است که به روش‌های مختلف فراوری و استفاده می‌شود. در این میان بذر جو آبی پرچم‌دار، خوش‌خوراک‌ترین و بهترین بذر جو در مقایسه با نوع دیم است. از همین رو بهترین بذر جو برای کشت علوفه هیدروپونیک نیز به شمار می‌رود که یک منبع تغذیه‌ای مفید برای دام است. روش کشت این بذر جو به دو صورت دیم و آبی است که بذر جو آبی یا بذر جو غرقابی، کیفیت بالاتری دارد. بذر جو آبی در انواع مختلف بهاره، پاییزه و حد واسط در دسترس هستند. بهترین بذر جو آبی بذری است که:

• دارای قوه‌ی نامیه یا توانایی جوانه زدن بالا باشد.
• یکدست، سالم و بدون شکستگی باشند.
• پوک و خالی نباشند.
• برای رشد این بذرها از آفت‌کش‌ها و سم‌های قوی استفاده نشده باشد.

بهترین رقم جو آبی

بهترین رقم جو آبی بذری است که دارای خصوصیاتی چون تحمل بالا نسبت به سرمای زمستانه و دیگر تنش‌های محیطی، وزن هزار دانه، پتانسیل عملکرد، مقاومت بالا به بیماری و آفات جو، مقاومت بالا نسبت به خوابیدگی، ریزش دانه و شکنندگی محور سنبله باشد. به طور کلی بهترین رقم جو آبی برای مناطق سرد با بهترین رقم جو آبی برای مناطق گرم متفاوت است.

عملیات کاشت جو:

کاشت جو از طریق بذرکاری به صورت دست پاش و یا به وسیله بذر کارها  بطور خطی انجام  می پذیرد. در مزارعی که  خوب آماده  نشده اند و دارای علف  هرز می باشند طریقه دست افشانی به ردیفکاری ارجحیت دارد. فواصل  بوته ها در کشت دست پاش یکنواخت بوده در حالیکه در کشت های خطی فواصل زیادی بین خطوط خالی مانده و علفهای هرز فرصتی برای حضور بدست می آورند. بذر کاری  در مزارع  مکانیزه به وسیله  بذر افشان بسیار ارزان تر و سریع تر  انجام می گیرد. به همین دلیل از کود پاشهای  سانتریوفوژ به عنوان بذر افشان و برای زیر خاک کردن بذر از دیسک استفاده می گردد.

عمق بذر برای کاشت جو:

عمق بذر در خاک به عواملی نظیر زراعت دیم وآبی ،کیفیت زمین و غیره بستگی داشته که حداکثر 5 تا 6 سانتیمتر خواهد بود. در اراضی دیم عمق کاشت زیادتر بوده تا بذر برای روئیدن از رطوبت بیشتر اعماق استفاده نماید. در اراضی حاصلخیز و مرغوب بذر در عمق کمتری کاشته شده و جوانه ها زودتر از خاک بیرون می آیند. اما در زمین های نا هموار بذر در عمق بیشتری قرار گرفته تا شرایط خاک مشکلی در جوانه زنی بذر ایجاد نکند.

آبیاری مزرعه جو:

در نقاط مختلف کشور بسته به شرایط آب و هوایی مزرعه جو را چند بار آبیاری میکنند که تعداد آن  از 3 تا 6 مرحله متفاوت می باشد . مراحل آبیاری به شرح ذیل است :

1- برای سبز شدن (خاک آب ).

2- برای ظهور ساقه ( ساق آب ).

3- برای بیرون آمدن خوشه ( خوشه آب ).

4- آبی که در موقع رسیدن پرچم و مادگی و عمل تلقیح می دهند ( گل آب ).

5- آبی که در موقع رسیدن دانه ها می دهند و موسوم به ( دان آب ) می باشد.

تناوب زراعی : جو در تناوب با نباتات روغنی و گیاهان وجینی مورد استفاده قرار می گیرد. از آنجایی که جو در مقابل عوامل نامساعد جوی و خشکی و گرما و شوری و عوامل نامساعد خاک مقاوم تر از گندم است، برای احیای اراضی خصوصا خاک های شور آن را در اول تناوب قرار می دهند.

تراکم مناسب کاشت جو:

حداکثر عملکرد دانه غلات از تراکم گیاهی کمتر از 200 بوته درمتر مربع بدست می آید. لذا افزایش در میزان بذر بیش از آنکه  موجب افزایش تولید گردد باعث افزایش هزینه های تولید بدون افزایش عملکرد می شود. از سوی دیگر تراکم بوته مستقر در زمین که از تعداد بذر معینی بدست می آید بسته به فصل، نوع خاک و غیره در یک  مزرعه متفاوت خواهد بود. در مدیریت بهینه انتظار استقرار 80 درصد بذر های کاشته شده معقول است اما حتی در کارهای آزمایشگاهی و به  هنگام  نامساعد بودن شرایط خاک یا شیوع غیر متعارف بیماریها و آفات استقرار کمتر از  25  درصد از  بذور نیز دیده شده است. در نتیجه در توصیه مقادیر بذر برای غله کاران درصد مناسبی برای افت و استقرار به منظور تضمین حداکثر عملکرد گیاه سبز در نظرگرفته می شود. به عنوان مثال   400  بوته در مترمربع به طور معمول برای دستیابی به جمعیت بهینه گندم زمستانه که در شمال اروپا کشت می شود توصیه شده و بطور متوسط حدود 200 تا 300 بوته در مترمربع کافی خواهد بود و این در حالی است که بر خلاف علاقه فراوان به حداقل  تراکم بوته زراعی برای دستیابی به حداکثرعملکرد هنوز میزان بذرتوصیه شده بر حسب کیلوگرم درهکتار بیان می شود. با توجه به این واقعیت که  میانگین وزن دانه گیاهان زراعی در ارقام و فصول مختلف ممکن است متفاوت باشد احتمال برآورد میزان بذر و تراکم مناسب مشکل خواهد بود.

عملیات زراعی ( تهیه زمین):

آماده کردن زمین مستلزم اجرای عملیات  شخم  و دیسک به همراه نرم کردن خاک و از بین  بردن کلوخه ها می باشد. بعد از آماده شدن زمین مبادرت به کشت  نموده که  بر اساس آبی یا  دیم  بودن عرصه نوع کشت ردیفی و یا دستپاش و سیستم آبیاری انتخاب می گردد . 

سازگاری گیاه جو :

از لحاظ سازگاری با شرایط محیطی جو وضعیت خوبی را به دلیل قدرت تحمل شوری آن نسبت به سایر غلات دارا می باشد. کشت جو بدون پوشینه در دو دهه اخیر در کانادا و اروپا گسترش یافته و کاربرد آن جهت تغذیه طیور رو به افزایش یافته است. سابقه کشت این محصول در ایران به بیش از 30 سال می رسد و در حال حاضر در استان های کرمان ،یزد، مرکزی، سیستان و بلوچستان،کرمانشاه، ایلام، اصفهان و گلستان در سطح محدودی کشت می شود. جو بدون پوشینه با نام های محمدی، پیغمبری، مکه ای بین کشاورزان معروف است و احتمالاً منشأ آن مناطق خشک عربستان بوده و از آنجا به مناطق مختلف کشور آورده شده است. عملکرد آن در اغلب موارد بیش از عملکرد جو معمولی است و یکی از محاسن  این جو عدم ریزش دانه پس از رسیدن است. استفاده از جو بدون پوشینه و تریتیکاله جایگزین خوبی جهت جبران کمبود ذرت و گندم وارداتی در کشور می باشند. با توجه به ارزش غذایی جو لخت در تغذیه  طیور  و امکان تولید این محصول در کشور و با عنایت به اینکه کشور ایران جزو مناطق نیمه خشک می باشد استفاده از بارندگی های زمستانه  در زراعت های پاییزه و زمستانه در اولویت قرار می گیرد. بنابراین جایگزین نمودن جو لخت به جای ذرت دانه ای در تغذیه طیور از اهمیت و جایگاه خاصی بر خوردار می باشد.

جو یکی از سازگارترین غلات است که در شرایط آب و هوایی مساعد، در خاک حاصلخیز که قابلیت نگهداری آب در آن زیاد باشد، و همچنین در خاک هایی که pH آنها بین 7 تا 8 باشد تولید می شود. این گیاه نسبت به گندم در برابر خشکی مقاوم تر است و بنابراین در آب و هوایی که آب، سبب محدود کردن تولید غلات می شود، جو می تواند بیشترین محصول را تولید کند. در شرایط دیم هم عملکرد جو بهتر از گندم و چاودار می باشد. تولید جو در همه نوع زمینی با بارندگی سالیانه 200 تا 250 میلیمتر امکان پذیر است.

جو نسبت به دمای بالا (بیش از 32 درجه سانتی گراد) مقاوم است. اما در شرایط آب و هوای مرطوب، در برابر دمای بالا بسیار حساس است.

دانه جو نسبت به گندم برای جوانه زدن به رطوبت کمتری نیاز دارد. در مواردی که پس از جوانه زدن دانه، گیاه به علت کمبود رطوبت خشک شود، با فراهم شدن شرایط مساعد رطوبتی، گیاه رشد مجدد خود را با شدت بیشتری آغاز می نماید.

جو از لحاظ مقاومت به سرما، نسبت به گندم در ردیف پایین تری قرار می گیرد. بنابراین به نظر می رسد که کشت جوی پاییزه در مناطق سردسیر چندان اطمینان بخش نباشد.

در مقایسه با سایر غلات، جو نسبت به شوری خاک، چه در مرحله جوانه زنی و چه در مراحل دیگر مقاوم تر است.

 در خصوص واکنش به دما، سه نوع جو موجود است:

1.  نوع بهاره که به سرما حساس بوده و بنابراین در بهار کاشته می شود.

2.  نوع پاییزه که در فصل پاییز کاشته می شود و تا فرا رسیدن فصل بهار، سنبله تولید نمی کند.

3.   نوع حد واسط که نسبت به سرما مقاومت کمتری داشته و در نقاط نسبتاً گرمسیر در هر دو فصل بهار و پاییز کشت می شود.

جوی بهاره و پاییزه را نمی توان همچون گندم بهاره و پاییزه که تفاوت دانه آنها کاملاً مشخص است، تشخیص داد.

جوی پاییزه در بسیاری از نواحی نیمه خشک که بارندگی آنها غالباً در فصول گرم سال (بهار و تابستان) انجام می شود، تقریباً 10 تا 14 روز زودتر از گندم پاییزه کاشته می شود. جوی بهاره را هم تا آنجا که امکان دارد باید زودتر کاشت. البته جو نسبت به سرمای بهاره (دمای زیر صفر) نسبت به گندم حساس تر است. کشت زودتر جوی بهاره سبب می شود که محصول جو قبل از فرا رسیدن ایام گرم و خشک، برسد. تأخیر در کشت جو سبب لاغری دانه، عملکرد پایین و... می شود.
در خصوص واکنش به دما، سه نوع جو موجود است: نوع بهاره که به سرما حساس بوده و بنابراین در بهار کاشته می‌شود. نوع پاییزه که در فصل پاییز کاشته می‌شود و تا فرا رسیدن فصل بهار، سنبله تولید نمی‌کند. نوع حد واسط که نسبت به سرما مقاومت کمتری داشته و در نقاط نسبتاً گرمسیر در هر دو فصل بهار و پاییز کشت می‌شود. جوی بهاره و پاییزه را نمی‌توان همچون گندم بهاره و پاییزه که تفاوت دانه آنها کاملاً مشخص است، تشخیص داد. جوی پاییزه در بسیاری از نواحی نیمه خشک که بارندگی آنها غالباً در فصول گرم سال (بهار و تابستان) انجام می‌شود، تقریباً 10 تا 14 روز زودتر از گندم پاییزه کاشته می‌شود. جوی بهاره را هم تا آنجا که امکان دارد باید زودتر کاشت. البته جو نسبت به سرمای بهاره (دمای زیر صفر) نسبت به گندم حساس تر است. کشت زودتر جوی بهاره سبب می‌شود که محصول جو قبل از فرا رسیدن ایام گرم و خشک، برسد. تأخیر در کشت جو سبب لاغری دانه، عملکرد پایین و... می‌شود.

 نیاز کود گیاه جو :

جو هم مانند دیگر گیاهان خانواده گندمیان، مراحل رشد مختلفی دارد که زمان هر مرحله تحت تأثیر عوامل مختلف قرار می گیرد. یکی از عوامل مؤثر در رشد گیاه، خاک و البته استفاده از کود می باشد. نیازهای کودی جو مشابه گندم است. پایین بودن میزان نیتروژن و فسفر و تا حدی پتاسیم خاک، می تواند عملکرد جو را محدود نماید. البته استفاده از کود به منظور تولید حداکثر محصول، باید بر مبنای آب قابل مصرف برای گیاه باشد. همچنین برای تولید جو به عنوان خوراک دام، میزان کود مصرفی معمولاً زیادتر از کود مصرفی برای گیاه جو است که برای مصارف دیگر از جمله تهیه ی فراورده های تخمیری کشت می شود. معمولاً مصرف 50 تا 60 کیلوگرم نیتروژن در هر هکتار، می تواند عملکرد جو را به نحو مطلوبی افزایش دهد.

 آفات و بیماری های جو :

جو نسبت به بیماری های قارچی فوق العاده حساس است. سیاهک یکی از مهم ترین این بیماری هاست.

سیاهک پنهان جو:  عامل قارچی به نام U.hordei می باشد. در این بیماری، توده ای از اسپورهای سیاه رنگ جای محتویات دانه را می گیرد. اسپور بیماری در سطح دانه یا داخل خاک قرار می گیرد. زمانی که بذر جوانه می زند، اسپور هم جوانه زده و به گیاه جوان حمله می نماید. شیوع این بیماری در خاک های اسیدی بیش از خاک های خنثی یا خاک های آهکی پ.هاش بیشتر از 7 است.

سیاهک آشکار: به وسیله ی قارچی به نام U.gnuda ایجاد می شود. در این بیماری، توده ای از اسپورهای سیاه رنگ، جای همه اعضای گل را می گیرند. پس از متلاشی نمودن گل، اسپور سیاهک با باد و باران پخش شده و به تمام کلاله های بوته های آلوده نشده هم می رسد و انتشار می یابد.

زنگ ساقه، زنگ برگ و زنگ های نواری هم از دیگر بیماری های قارچی هستند که به خصوص در نقاط گرم و مرطوب زیان های فراوانی به جو وارد می کنند.
جو نسبت به حمله سفیدک که عامل آن Erysiphia grarninis است بسیار حساس است. این بیماری، معمولاً در خاکی که میزان نیتروژن آن بالا باشد، بیشتر انتشار می یابد. البته گرد گوگرد می تواند این بیماری را کنترل نماید.

از سایر بیماری های جو می توان پوسیدگی ریشه، لکه سیاه، سوختگی و انواع بیماری های ویروسی را نام برد.

برداشت جو :

معمولاً جو را هنگامی که رطوبت دانه بین 30 تا 40 درصد باشد، برداشت می کنند. در این میزان رطوبت، دانه ها چاق تر است. با توجه به این که میزان رطوبت برای انبار کردن دانه بالاست، باید به طرق مصنوعی دانه را خشک نمود تا از گرم شدن و فساد بعدی دانه جلوگیری به عمل آید.

جو بدون پوشینه معمولاً زودتر ازجو معمولی وگندم رسیده و زمان برداشت آن یا کمباین زمانی است که رطوبت دانه به کمتر از 13-14 درصد رسیده است .