در حال جستجو...کاهش کیفیت تولیدات کشاورزی با استمرار تراز منفی آبهای زیر زمینی
دسته بندی: اخبار کشاورزی
در نتیجه خشکسالی سال های اخیر تشدید تراز منفی سطح آب های زیرزمینی موجب
کاهش شدید کیفیت محصولات و برجای گذاشتن آثار منفی بر تولید، هزینه و درآمد
کشاورزان می شود .
یک کارشناس بخش کشاورزی معتقداست: در نتیجه خشکسالی سال های اخیر تشدید تراز منفی سطح آب های زیرزمینی موجب کاهش شدید کیفیت محصولات و برجای گذاشتن آثار منفی بر تولید، هزینه و درآمد کشاورزان می شود .
شاهرخ شجری در گفتگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا در خصوص خشکسالی و تغییرات اقلیمی افزود: تغییرات اقلیمی و افزایش دمای کره زمین، تولید و تأمین محصولات کشاورزی را در بسیاری از نقاط جهان با مشکل مواجه ساخته است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس درباره جایگاه و اهمیت بخش کشاورزی ایران افزود: بخش کشاورزی در فرایند توسعه اقتصادی نقش خود را به صورت تکیه گاه مهم امنیت غذایی و حیات اقتصادی کشور ایفا می کند.
وی اضافه کرد: طبق گزارش ها در سال 1385 نزدیک به 14 درصد تولید ناخالص داخلی ، 23 درصد اشتغال، 80 درصد مواد غذایی مورد نیاز و 32 درصد صادرات غیرنفتی توسط بخش کشاورزی تولید شده و نشانگر آن است که بخش کشاورزی در اقتصاد ایران از اهمیت ویژای برخوردار است.
شجری درباره چالش ها و محدودیت های بخش کشاورزی ایران گفت: هم اکنون بحران منابع آبی و کارایی پایین بهره برداری از منابع آبی یکی از مشکلات این بخش است، در حالی که 60 درصد محصولات کشاورزی در جهان از اراضی دیم به دست می آید، در ایران فقط 8 درصد از مواد خام زراعی و باغی در اراضی دیم تولید می شود.
به گفته شجری، این موضوع نشان می دهد که به دلیل شرایط خاص اقلیمی، امنیت غذایی کشور به طور فزاینده ای به کشت آبی وابسته است، در حالی که این وابستگی در جهان حدود 40 درصد است ،آمار مذکور بیانگر وابستگی شدید تولید محصولات کشاورزی در ایران به منابع آب است.
وی با تاکید براینکه در میان عوامل تولید بخش کشاورزی، آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، افزود: با توجه به شرایط اقلیمی، محدودیت منابع آب و محدودیت اراضی دارای پتانسیل کشت دیم، مدیریت تأمین (عرضه) و مصرف (تقاضا) آب نقش اساسی در استمرار تولید محصولات کشاورزی و پایداری درآمد کشاورزان برعهده دارد.
سردبیر فصلنامه مدیریت آب ادامه داد: در چنین شرایطی علاوه بر مهارت، دقت و اتخاذ تدابیر لازم در تأمین و انتقال آب، چگونگی کاربرد و مصرف آب (مدیریت تقاضای آن) اهمیت و ضرورت بیشتری دارد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر شواهد نشان می دهد که بهره وری و به تبع آن کارایی مصرف آب در کشاورزی بسیار پایین است ، راندمان های کمتر از 30 درصد و بهره وری 7/0 تا 8/0 کیلوگرم محصول در مترمکعب آب مصرفی، بیانگر وجود یک فاصله یا شکاف بهره وری (تفاوت بین عملکرد و وضع مطلوب در بهره برداری) از منابع آب کشور است.
شجری گفت: از حدود 88 میلیارد مترمکعب آب مصرفی بخش کشاورزی نزدیک به 53 درصد آن از منابع آب های زیرزمینی و به طور عمده آب چاه ها تأمین می شود.
وی بیان کرد: در این رابطه استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی در بسیاری از استان های کشور سبب شده که سطح آب زیرزمینی در بسیاری از دشت های کشور با استمرار افت مواجه شود و کیفیت آب برداشتی نیز کاهش یافته و درنتیجه این دشت ها در وضعیت بحرانی قرار گیرند.
وی اظهارکرد: در این رابطه مطابق آمار موجود سالانه با بیش از یک متر افت سطح منابع آب زیرزمینی در کشور مواجه هستیم، در حقیقت افزایش برداشت به میزان 10 میلیارد مترمکعب آب در سطح دشت های کشور در سال یک معضل اساسی است.
به گفته شجری، تعداد 14 هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور به طور قطع نقش اساسی در بروز این معضل دارد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس گفت: در این میان وضعیت منابع آبی در برخی از دشت ها سبب شده که این گونه دشت ها از سوی سازمان های آب منطقه ای در گروه ممنوعه قرار بگیرند، مطابق آمار موجود در سال 1383 تعداد 211 دشت از 609 دشت کشور (34%) از طرف شرکت های آب منطقه ای استان ها ممنوعه اعلام شده و این آمار در سال 1390 به 290 دشت ممنوعه (47%) افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: در واقع این موضوع شدت بحران منابع آبی در کشور را نشان می دهد. در این رابطه برای مدیریت این بحران بایستی علاوه ممنوعیت حفر چاه های جدید ، برای برداشت از چاه های آبی موجود نیز محدودیت هایی ایجاد شود.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی ادامه داد: آثار سوء این پدیده بر کمیت و کیفیت محصولات زراعی و باغی و محیط زیست به عنوان یک تهدید مطرح است به طوری که تمام فعالیت های فیزیولوژیک گیاه که منجر به تولید محصول می شود تابع تغییرات دما و رطوبت می شود و هرگونه تغییرات وسیع که باعث دگرگونی اقلیمی گردد ، بر تولید اثر مستقیم خواهد داشت .
شجری ادامه داد : یکی از عوامل محدودکننده دیگر این بخش غیراقتصادی بودن رشته فعالیت های کشاورزی است که پایداری بخش کشاورزی را تهدید می کند.
وی عدم سرمایه گذاری مناسب در بخش کشاورزی را منجر به عدم تجهیز و نوسازی کافی اراضی، نبود توجه کافی به زیرساخت های بخش کشاورزی، عدم سرمایه گذاری مناسب و کافی در زیرساخت های توسعه کشاورزی و دسترسی پایین کشاورزان به دانش فنی و فناوری های برتر و نوین دانست .
وی ادامه داد: همچنین شیوع بیماری ها و آفات گیاهی غالب مانند زنگ زرد گندم، جاروک لیمو ترش، مینوز گوجه فرنگی، گرنینگ مرکبات و آفات پسیل و نحوه مقابله با آنها از مشکلات و چالش های بخش کشاورزی است.
وی محور نبودن تحقیقات و نبود ارتباط و هماهنگی بین مراکز تحقیقاتی و مراکز پژوهش دانشگاهی را یکی دیگر از مشکلات عنوان کرد و گفت : مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی بدون هماهنگی با یکدیگر در فضای نبود یک مدیریت منسجم و یکپارچه تحقیقات کشاورزی، فعالیت های تحقیقاتی خود را برنامه ریزی و به پیش می برند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس تصریح کرد: در این شرایط، تحقیقات کشاورزی انجام شده با صرف هزینه های گزاف به طور اصولی در راستای حل چالش ها و مشکلات مبتلابه بخش کشاورزی در حرکت نیست و قطعا با دوباره کاری، چندباره کاری و تحقیقات پراکنده و تکراری عمده چالش ها و مشکلات بخش کشاورزی کماکان وجود دارد.
وی تاکید کرد: با توجه به وضعیت کنونی برای رفع چالش ها ، حل مسائل بخش کشاورزی و حمایت از تصمیم گیری ها در سطح کلان بخش کشاورزی ضرورت ایجاد انسجام در تحقیقات کشاورزی از طریق مدیریت یکپارچه تحقیقات کشاورزی در مراکز تحقیقاتی، دانشگاهی و علمی کشاورزی کاملا محسوس است.
شجری در ارتباط با راهبردهای وزیر جدید جهاد کشاورزی در زمینه های تحقیقات کشاورزی افزود: با توجه به اهمیت بخش کشاورزی و تأکید اسناد بالادستی باید حفظ و ارتقای رتبه ایران در منطقه و جهان و تحقق برنامه های راهبردی وزیر جهاد کشاورزی به ویژه تأمین امنیت پایدار کشاورزی، پژوهش های کاربردی و خصوصی سازی تحقیقات و لزوم توجه به امنیت غذایی آن هم در وضعیت بحران آب کشور و اقتصادی کردن تولید را نیز مورد توجه قرار داد.
وی اضافه کرد: در زمینه تأمین امنیت پایدار کشاورزی ارائه این توضیح لازم است که در شرایط طبیعی ،افزایش تولید محصولات کشاورزی از دو طریق افزایش سطح زیرکشت و افزایش عملکرد تولید در واحد سطح امکان پذیر است. اما ا کمبود منابع آب و محدودیت خاک زراعی مناسب در شرایط بیشتر دشت های کشاورزی ایران، حصول به هدف افزایش تولید محصولات کشاورزی از طریق افزایش سطح زیرکشت را با محدودیت جدی مواجه کرده است.
به گفته شجری، تلاش در راستای افزایش تولید محصولات کشاورزی از طریق افزایش عملکرد تولید محصولات در واحد سطح نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.
وی اظهارکرد: دسترسی به هدف افزایش تولید محصولات کشاورزی از طریق بهبود عملکرد در واحد سطح با تکیه بر حفظ منابع پایه، مستلزم شناخت محدودیت ها و مشکلات موجود در تولید این محصولات و سعی در رفع آنها است.
وی ادامه داد: تفاوت عملکرد تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح در یک منطقه همگن زراعی حاکی از آن است که اختلاف مدیریت زارعین در استفاده از نهاده ها و روش های به زراعی عامل اساسی این تفاوت است، برخی از عوامل ایجاد کننده این اختلاف غیرارادی و به دلیل مشکلات نهادی و قسمتی ناشی از عدم رعایت اصول فنی در زمان و مقدار کاربرد نهاده های تولید و در نتیجه تفاوت در کارایی کشاورزان است.
وی گفت: علاوه بر آن، آنچه در افزایش تولید محصولات کشاورزی از اهمیت بسزایی برخوردار است ، اقتصادی بودن تولید محصولات است. بنابراین هر اقدام و تصمیمی که از منظر اقتصادی بتواند هزینه های تولید محصولات کشاورزی را کاهش داده و یا عملکرد تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح را در سطح مشخصی از هزینه های تولید افزایش دهد می تواند به افزایش سودآوری تولید این محصولات و درنتیجه افزایش انگیزه تولیدکنندگان کشاورزی در علمی کردن تولید و پیروی از توصیه های تحقیقاتی کمک کند.
شجری اظهارکرد: در این رابطه مهمترین اصل در راستای افزایش عملکرد تولید و در نتیجه تولید پایدار، انجام برنامه ریزی علمی و اجرای طرح های تحقیقاتی کاربردی در جهت افزایش پتانسیل تولید در واحد سطح با حفظ منابع پایه است.
وی اضافه کرد: در برنامه های تحقیقاتی از دو طریق تقویت برنامه های به نژادی در جهت دستیابی به ارقام پرپتانسیل و با نیاز آبی کم و همچنین تقویت برنامه های به زراعی می تواند به بهبود پتانسیل تولید در واحد سطح کمک موثری کند، در رابطه با این موضوع، روش های به نژادی شامل معرفی ارقام با پتانسیل بالا می باشد.
وی ادامه داد: لازم به توضیح است که روش های کلاسیک معرفی ارقام به دلیل زمان بربودن با نیازهای کنونی بخش کشاورزی هماهنگی کافی ندارد، از این رو نیاز است برای کوتاه کردن این دوره زمانی، روش ها با تلفیق روش های بیوتکنولوژی به کار گرفته شوند.
این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: روش های به زراعی نیز شامل به کارگیری و ترویج و آموزش یافته های تحقیقاتی در زمینه های کودی به منظور تغذیه مناسب گیاه، مبارزه با آفات، روش های مناسب خاکورزی، تاریخ کاشت مناسب، رعایت تناوب زراعی مناسب، میزان بذر مناسب است این موضوع می تواند در قالب اجرای طرح های کشاورزی حفاظتی، مدیریت تلفیقی آفات و بیماری ها و جلوگیری از اجرای طرح های تکراری پیگیری شود.
شجری در مورد پژوهش های کاربردی گفت: پیش نیاز ورود به این موضوع، شناسایی چالش ها و تهدیدها در این بخش و همچنین استفاده بهینه از پتانسیل های موجود در جهت رفع تنگناها است برای این منظور تقویت زیرساخت های ایستگاه ها و مراکز تحقیقاتی به عنوان محل اتصال بدنه تحقیقات با بخش کشاورزی و ایجاد مراکز هاب (محور ارتباط بین بخش های مختلف کشاورزی و مراکز پژوهشی) در جهت ارتباط مستمر و بهتر مراکز پژوهشی با بهره برداران کشاورزی، صنعت گران (تقویت پیوندهای پیشین و پسین بخش کشاورزی با بخش های دیگر اقتصاد به منظور انتقال تکنولوژی مناسب در بخش کشاورزی و رونق بخش های مختلف اقتصاد از جمله بخش کشاورزی) و تشکل های کشاورزی به منظور بررسی مشکلات و چالش های پیشروی آنها ضروری است.
وی اضافه کرد: از این طریق می توان با ارائه طرح های تحقیقاتی کاربردی و مشکل محور در جهت برون رفت از تنگناهای موجود و برنامه ریزی در جهت توسعه علمی بخش کشاورزی اقدام کرد.
شجری ادامه داد: استفاده از یافته های علمی و کاربردی و آموزش بهره برداران و ارتباط تنگاتنگ بخش تحقیقات، اجرا و بهره برداران می تواند به درک واقعی از مشکلات موجود و ارائه راهکارهای علمی مناسب و بهینه سازی فعالیت های بخش تحقیقات کمک موثری کند.
وی در ارتباط با خصوصی سازی تحقیقات، این موضوع گفت: یکی تقویت جایگاه فعالیت شرکت های دانش بنیان آب و کشاورزی تحت نظارت و هدایت سازمان تحقیقات در جهت عملیاتی کردن ایده های جدید و به کارگیری یافته های تحقیقاتی آنها به منظور گذار از چالش های موجود بخش کشاورزی است که تمامی فعالیت های تحقیقاتی بخش کشاورزی به بخش خصوصی واگذار شود که البته به نظر می رسد با توجه به تجربیات موجود در سطح جهانی این طریق خیلی موفقیت آمیز نبوده است ، مگر این که تحت نظارت و هدایت یک سازمان منسجم مانند سازمان تحقیقات یا USDA (بخش کشاورزی ایالت متحده آمریکا) انجام شود.
وی برای پایداری بخش کشاورزی ایران پیشنهاد داد و گفت: تنها عامل محدودیت تولید برای پایداری کشاورزی ایران بحران منابع آبی است که نتیجه سوء مدیریت منابع آبی و تولید و تجارت محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا و ارزش افزوده یا بازده اقتصادی پایین بوده است.
وی گفت: در حال حاضر موجه ترین راه برای مقابله با مسئله کمبود آب در ایران تلاش در جهت بهینه سازی الگوی مصرف آب و تجارت خارجی محصولات کشاورزی است.
شجری در راستای دستیابی به این اهداف افزود: نظام تخصیص منابع آب در کشور که عمدتاً بر پایه تخصیص مبتنی بر ضوابط اداری و سیاسی است باید به تدریج به سوی نظام تخصیص مبتنی بر اصول اقتصادی حرکت کند.
شجری اضافه کرد: تجربیات موجود در ایران و کشورهای دیگر نشان می دهد که تغییر نظام بهره برداری از منابع آب در جهت مطلوب تنها با استفاده از اهرم های اداری و قانونی میسر نیست و گرایش به استفاده از مشارکت کشاورزان در مدیریت آب بیشتر شده است.
وی گفت: اتکاء به نظام اداری به منظور کنترل مصرف آب و یا افزایش قیمت بدون مشارکت کشاورزان نتایج مطلوب دربر نداشته است. تجربیات موجود همچنین نشان می دهد که کشاورزان درآمد آنی خود را بر ملاحظات بلندمدت استفاده از آب ترجیح می دهند.
وی اضافه کرد: آگاهی به کشاورزان از طریق نظام ترویجی و جلب مشارکت آنان از طریق ایجاد تشکل های مصرف کنندگان آب به منظور کنترل مصرف و توزیع عادلانه و منصفانه آب می تواند از برخی سوء استفاده ها در جریان توزیع آب جلوگیری کرده و کارایی نظام اداری در رسیدن به هدف مدیریت مصرف آب را افزایش دهد.
وی ادامه داد: از نظر اقتصادی، منطقه و یا کشوری که با کمبود آب روبه رو می شود باید محصولاتی را تولید کند که بیشترین درآمد را از هر واحد آب ایجاد کند و در مقابل محصولاتی که به آب بیشتر نیاز داشته و یا بازده کمتری در واحد آب دارند، از مناطق دیگر وارد کنند.
به گفته شجری، در برنامه ریزی جهت رسیدن به خودکفایی و همچنین در تدوین سیاست بازرگانی کشور، توجه به این نکته، حائز اهمیت بسیار است. بر این اساس تولید محصولاتی که نیاز آبی کمتری دارند در داخل و واردات بخشی از محصولاتی که نیاز بیشتری به آب دارند، توصیه می شود چراکه پیروی از چنین سیاستی به منزله وارد کردن آب مجازی است که می تواند راه حلی برای مقابله با کمبود آب به شمار آید.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس تصریح کرد: خرید آب صرفه جویی شده کشاورزان در نتیجه به کارگیری از روش ها و استراتژی های آب اندوز در تولید محصولات کشاورزی توسط دولت می تواند یک راه کار مفید در کاهش فشار بر منابع آبی محسوب شود.
وی اظهارکرد: هرگاه میزان آب صرفه جویی شده در نتیجه تغییر الگوی کشت، به کارگیری استراتژی مناسب آبیاری، استفاده از روش های مناسب آبیاری، پوشش نهرها و تسطیح اراضی، به طور دقیق تعیین می شود و این آب صرفه جویی شده را دولت با قیمت مناسب از زارعان خریداری می کند که شاهد استقبال آنان در پرداختن به اقدامات فوق الذکر خواهیم بود ، با شرکت آنان در مدیریت تقاضای آب به سمت ایجاد تعادل در تقاضا و عرضه آب حرکت کرده و از شدت بحران آب به طور قابل ملاحظه خواهد کاست.
وی اظهار کرد: نظر به این که پتانسیل افزایش بهره وری و کارایی مصرف آب در کشاورزی به طور کامل مورد استفاده قرار نگرفته است، انجام تحقیقات کاربردی و پایه ای به منظور تولید ارقام مقاوم به کم آبی و شوری و ابداع روش ها و فنون آبیاری سازگار با شرایط موجود هر منطقه و ناحیه توصیه می شود.
شجری اضافه کرد: در تدوین سیاست بازرگانی کشور بایستی به این نکته توجه شود که الگوی تجارت بین الملل محصولات کشاورزی بر پایه اصل مزیت نسبی گرایش یابد. بر این اساس تولید فرآورده هایی که نیاز آبی کمتری دارند در داخل و واردات بخشی از فرآورده هایی که نیاز بیشتری به آب دارند توصیه می شود. زیرا پیروی از چنین سیاستی به منزله وارد کردن آب مجازی است که می تواند راه حلی برای مقابله با کمبود آب به شمار آید.
وی یادآوری کرد: فواید مقابله با کمبود آب از این طریق بایستی با اثرگذاری منفی احتمالی ناشی از واردات فرآورده های کشاورزی بر اقتصاد روستایی و امنیت غذایی بایستی مقایسه شود و اتخاذ سیاست واردات آب مجازی به منظور حل مشکلات مبتنی بر نتایج این بررسی باشد.
شجری گفت: به منظور تشویق کشاورزان و مصرف کنندگان دیگر آب لازم است که در تدوین برنامه های توسعه اقتصادی برای اصلاح الگوی مصرف آب از سیاست های تشویقی حداکثر استفاده به عمل آید به عنوان مثال، اقداماتی مانند صدور سند مالکیت آب، به رسمیت شناختن حق مبادله (خرید و فروش آب)، جدا کردن مالکیت آب از زمین، استفاده از معیار میزان محصول به ازاء هر مترمکعب آب به جای عملکرد در هکتار جهت تشویق کشاورزان و خرید آب صرفه جویی شده است.
وی اضافه کرد: از نظر امنیت غذایی، به جای کاهش سهم آب کشاورزی گزینه موجه تر عبارت از خرید مازاد آب (آبی که در نتیجه صرفه جویی بهره برداران حاصل می شود) توسط شرکت های آب منطقه ای می باشد.
وی تصریح کرد: با توجه به ضرورت اقدامات بیشتر برای بهره برداری مناسب از دانش علمی در بخش کشاورزی، پژوهشگران در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی بایستی طرح های خود را بر مبنای نیازهای استفاده کنندگان و کاربرد یافته های تحقیقاتی در حل مشکلات و چالش های بخش کشاورزی متمرکز کنند.
وی گفت: در این رابطه، استمرار و شدت تعامل بین مراکز تحقیقات کشاورزی، مراکز دانشگاهی و استفاده کنندگان، ذینفعان و ذی مدخلان بخش کشاورزی در سطوح مختلف تولید، توزیع و بهره برداری از دانش احتمالاً باعث بهره برداری بیشتر از دانش کشاورزی خواهد شد. شجری یادآوری کرد: این مهم در چارچوب یک نظام مدیریت یکپارچه تحقیق و دانش کشاورزی به منظور تخصیص بهینه منابع محدود قابل دسترس امکان پذیر خواهد شد.
خبرگزاری ایرنا – 92/8/4
یک کارشناس بخش کشاورزی معتقداست: در نتیجه خشکسالی سال های اخیر تشدید تراز منفی سطح آب های زیرزمینی موجب کاهش شدید کیفیت محصولات و برجای گذاشتن آثار منفی بر تولید، هزینه و درآمد کشاورزان می شود .
شاهرخ شجری در گفتگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا در خصوص خشکسالی و تغییرات اقلیمی افزود: تغییرات اقلیمی و افزایش دمای کره زمین، تولید و تأمین محصولات کشاورزی را در بسیاری از نقاط جهان با مشکل مواجه ساخته است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس درباره جایگاه و اهمیت بخش کشاورزی ایران افزود: بخش کشاورزی در فرایند توسعه اقتصادی نقش خود را به صورت تکیه گاه مهم امنیت غذایی و حیات اقتصادی کشور ایفا می کند.
وی اضافه کرد: طبق گزارش ها در سال 1385 نزدیک به 14 درصد تولید ناخالص داخلی ، 23 درصد اشتغال، 80 درصد مواد غذایی مورد نیاز و 32 درصد صادرات غیرنفتی توسط بخش کشاورزی تولید شده و نشانگر آن است که بخش کشاورزی در اقتصاد ایران از اهمیت ویژای برخوردار است.
شجری درباره چالش ها و محدودیت های بخش کشاورزی ایران گفت: هم اکنون بحران منابع آبی و کارایی پایین بهره برداری از منابع آبی یکی از مشکلات این بخش است، در حالی که 60 درصد محصولات کشاورزی در جهان از اراضی دیم به دست می آید، در ایران فقط 8 درصد از مواد خام زراعی و باغی در اراضی دیم تولید می شود.
به گفته شجری، این موضوع نشان می دهد که به دلیل شرایط خاص اقلیمی، امنیت غذایی کشور به طور فزاینده ای به کشت آبی وابسته است، در حالی که این وابستگی در جهان حدود 40 درصد است ،آمار مذکور بیانگر وابستگی شدید تولید محصولات کشاورزی در ایران به منابع آب است.
وی با تاکید براینکه در میان عوامل تولید بخش کشاورزی، آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، افزود: با توجه به شرایط اقلیمی، محدودیت منابع آب و محدودیت اراضی دارای پتانسیل کشت دیم، مدیریت تأمین (عرضه) و مصرف (تقاضا) آب نقش اساسی در استمرار تولید محصولات کشاورزی و پایداری درآمد کشاورزان برعهده دارد.
سردبیر فصلنامه مدیریت آب ادامه داد: در چنین شرایطی علاوه بر مهارت، دقت و اتخاذ تدابیر لازم در تأمین و انتقال آب، چگونگی کاربرد و مصرف آب (مدیریت تقاضای آن) اهمیت و ضرورت بیشتری دارد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر شواهد نشان می دهد که بهره وری و به تبع آن کارایی مصرف آب در کشاورزی بسیار پایین است ، راندمان های کمتر از 30 درصد و بهره وری 7/0 تا 8/0 کیلوگرم محصول در مترمکعب آب مصرفی، بیانگر وجود یک فاصله یا شکاف بهره وری (تفاوت بین عملکرد و وضع مطلوب در بهره برداری) از منابع آب کشور است.
شجری گفت: از حدود 88 میلیارد مترمکعب آب مصرفی بخش کشاورزی نزدیک به 53 درصد آن از منابع آب های زیرزمینی و به طور عمده آب چاه ها تأمین می شود.
وی بیان کرد: در این رابطه استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی در بسیاری از استان های کشور سبب شده که سطح آب زیرزمینی در بسیاری از دشت های کشور با استمرار افت مواجه شود و کیفیت آب برداشتی نیز کاهش یافته و درنتیجه این دشت ها در وضعیت بحرانی قرار گیرند.
وی اظهارکرد: در این رابطه مطابق آمار موجود سالانه با بیش از یک متر افت سطح منابع آب زیرزمینی در کشور مواجه هستیم، در حقیقت افزایش برداشت به میزان 10 میلیارد مترمکعب آب در سطح دشت های کشور در سال یک معضل اساسی است.
به گفته شجری، تعداد 14 هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور به طور قطع نقش اساسی در بروز این معضل دارد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس گفت: در این میان وضعیت منابع آبی در برخی از دشت ها سبب شده که این گونه دشت ها از سوی سازمان های آب منطقه ای در گروه ممنوعه قرار بگیرند، مطابق آمار موجود در سال 1383 تعداد 211 دشت از 609 دشت کشور (34%) از طرف شرکت های آب منطقه ای استان ها ممنوعه اعلام شده و این آمار در سال 1390 به 290 دشت ممنوعه (47%) افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: در واقع این موضوع شدت بحران منابع آبی در کشور را نشان می دهد. در این رابطه برای مدیریت این بحران بایستی علاوه ممنوعیت حفر چاه های جدید ، برای برداشت از چاه های آبی موجود نیز محدودیت هایی ایجاد شود.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی ادامه داد: آثار سوء این پدیده بر کمیت و کیفیت محصولات زراعی و باغی و محیط زیست به عنوان یک تهدید مطرح است به طوری که تمام فعالیت های فیزیولوژیک گیاه که منجر به تولید محصول می شود تابع تغییرات دما و رطوبت می شود و هرگونه تغییرات وسیع که باعث دگرگونی اقلیمی گردد ، بر تولید اثر مستقیم خواهد داشت .
شجری ادامه داد : یکی از عوامل محدودکننده دیگر این بخش غیراقتصادی بودن رشته فعالیت های کشاورزی است که پایداری بخش کشاورزی را تهدید می کند.
وی عدم سرمایه گذاری مناسب در بخش کشاورزی را منجر به عدم تجهیز و نوسازی کافی اراضی، نبود توجه کافی به زیرساخت های بخش کشاورزی، عدم سرمایه گذاری مناسب و کافی در زیرساخت های توسعه کشاورزی و دسترسی پایین کشاورزان به دانش فنی و فناوری های برتر و نوین دانست .
وی ادامه داد: همچنین شیوع بیماری ها و آفات گیاهی غالب مانند زنگ زرد گندم، جاروک لیمو ترش، مینوز گوجه فرنگی، گرنینگ مرکبات و آفات پسیل و نحوه مقابله با آنها از مشکلات و چالش های بخش کشاورزی است.
وی محور نبودن تحقیقات و نبود ارتباط و هماهنگی بین مراکز تحقیقاتی و مراکز پژوهش دانشگاهی را یکی دیگر از مشکلات عنوان کرد و گفت : مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی بدون هماهنگی با یکدیگر در فضای نبود یک مدیریت منسجم و یکپارچه تحقیقات کشاورزی، فعالیت های تحقیقاتی خود را برنامه ریزی و به پیش می برند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس تصریح کرد: در این شرایط، تحقیقات کشاورزی انجام شده با صرف هزینه های گزاف به طور اصولی در راستای حل چالش ها و مشکلات مبتلابه بخش کشاورزی در حرکت نیست و قطعا با دوباره کاری، چندباره کاری و تحقیقات پراکنده و تکراری عمده چالش ها و مشکلات بخش کشاورزی کماکان وجود دارد.
وی تاکید کرد: با توجه به وضعیت کنونی برای رفع چالش ها ، حل مسائل بخش کشاورزی و حمایت از تصمیم گیری ها در سطح کلان بخش کشاورزی ضرورت ایجاد انسجام در تحقیقات کشاورزی از طریق مدیریت یکپارچه تحقیقات کشاورزی در مراکز تحقیقاتی، دانشگاهی و علمی کشاورزی کاملا محسوس است.
شجری در ارتباط با راهبردهای وزیر جدید جهاد کشاورزی در زمینه های تحقیقات کشاورزی افزود: با توجه به اهمیت بخش کشاورزی و تأکید اسناد بالادستی باید حفظ و ارتقای رتبه ایران در منطقه و جهان و تحقق برنامه های راهبردی وزیر جهاد کشاورزی به ویژه تأمین امنیت پایدار کشاورزی، پژوهش های کاربردی و خصوصی سازی تحقیقات و لزوم توجه به امنیت غذایی آن هم در وضعیت بحران آب کشور و اقتصادی کردن تولید را نیز مورد توجه قرار داد.
وی اضافه کرد: در زمینه تأمین امنیت پایدار کشاورزی ارائه این توضیح لازم است که در شرایط طبیعی ،افزایش تولید محصولات کشاورزی از دو طریق افزایش سطح زیرکشت و افزایش عملکرد تولید در واحد سطح امکان پذیر است. اما ا کمبود منابع آب و محدودیت خاک زراعی مناسب در شرایط بیشتر دشت های کشاورزی ایران، حصول به هدف افزایش تولید محصولات کشاورزی از طریق افزایش سطح زیرکشت را با محدودیت جدی مواجه کرده است.
به گفته شجری، تلاش در راستای افزایش تولید محصولات کشاورزی از طریق افزایش عملکرد تولید محصولات در واحد سطح نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.
وی اظهارکرد: دسترسی به هدف افزایش تولید محصولات کشاورزی از طریق بهبود عملکرد در واحد سطح با تکیه بر حفظ منابع پایه، مستلزم شناخت محدودیت ها و مشکلات موجود در تولید این محصولات و سعی در رفع آنها است.
وی ادامه داد: تفاوت عملکرد تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح در یک منطقه همگن زراعی حاکی از آن است که اختلاف مدیریت زارعین در استفاده از نهاده ها و روش های به زراعی عامل اساسی این تفاوت است، برخی از عوامل ایجاد کننده این اختلاف غیرارادی و به دلیل مشکلات نهادی و قسمتی ناشی از عدم رعایت اصول فنی در زمان و مقدار کاربرد نهاده های تولید و در نتیجه تفاوت در کارایی کشاورزان است.
وی گفت: علاوه بر آن، آنچه در افزایش تولید محصولات کشاورزی از اهمیت بسزایی برخوردار است ، اقتصادی بودن تولید محصولات است. بنابراین هر اقدام و تصمیمی که از منظر اقتصادی بتواند هزینه های تولید محصولات کشاورزی را کاهش داده و یا عملکرد تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح را در سطح مشخصی از هزینه های تولید افزایش دهد می تواند به افزایش سودآوری تولید این محصولات و درنتیجه افزایش انگیزه تولیدکنندگان کشاورزی در علمی کردن تولید و پیروی از توصیه های تحقیقاتی کمک کند.
شجری اظهارکرد: در این رابطه مهمترین اصل در راستای افزایش عملکرد تولید و در نتیجه تولید پایدار، انجام برنامه ریزی علمی و اجرای طرح های تحقیقاتی کاربردی در جهت افزایش پتانسیل تولید در واحد سطح با حفظ منابع پایه است.
وی اضافه کرد: در برنامه های تحقیقاتی از دو طریق تقویت برنامه های به نژادی در جهت دستیابی به ارقام پرپتانسیل و با نیاز آبی کم و همچنین تقویت برنامه های به زراعی می تواند به بهبود پتانسیل تولید در واحد سطح کمک موثری کند، در رابطه با این موضوع، روش های به نژادی شامل معرفی ارقام با پتانسیل بالا می باشد.
وی ادامه داد: لازم به توضیح است که روش های کلاسیک معرفی ارقام به دلیل زمان بربودن با نیازهای کنونی بخش کشاورزی هماهنگی کافی ندارد، از این رو نیاز است برای کوتاه کردن این دوره زمانی، روش ها با تلفیق روش های بیوتکنولوژی به کار گرفته شوند.
این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: روش های به زراعی نیز شامل به کارگیری و ترویج و آموزش یافته های تحقیقاتی در زمینه های کودی به منظور تغذیه مناسب گیاه، مبارزه با آفات، روش های مناسب خاکورزی، تاریخ کاشت مناسب، رعایت تناوب زراعی مناسب، میزان بذر مناسب است این موضوع می تواند در قالب اجرای طرح های کشاورزی حفاظتی، مدیریت تلفیقی آفات و بیماری ها و جلوگیری از اجرای طرح های تکراری پیگیری شود.
شجری در مورد پژوهش های کاربردی گفت: پیش نیاز ورود به این موضوع، شناسایی چالش ها و تهدیدها در این بخش و همچنین استفاده بهینه از پتانسیل های موجود در جهت رفع تنگناها است برای این منظور تقویت زیرساخت های ایستگاه ها و مراکز تحقیقاتی به عنوان محل اتصال بدنه تحقیقات با بخش کشاورزی و ایجاد مراکز هاب (محور ارتباط بین بخش های مختلف کشاورزی و مراکز پژوهشی) در جهت ارتباط مستمر و بهتر مراکز پژوهشی با بهره برداران کشاورزی، صنعت گران (تقویت پیوندهای پیشین و پسین بخش کشاورزی با بخش های دیگر اقتصاد به منظور انتقال تکنولوژی مناسب در بخش کشاورزی و رونق بخش های مختلف اقتصاد از جمله بخش کشاورزی) و تشکل های کشاورزی به منظور بررسی مشکلات و چالش های پیشروی آنها ضروری است.
وی اضافه کرد: از این طریق می توان با ارائه طرح های تحقیقاتی کاربردی و مشکل محور در جهت برون رفت از تنگناهای موجود و برنامه ریزی در جهت توسعه علمی بخش کشاورزی اقدام کرد.
شجری ادامه داد: استفاده از یافته های علمی و کاربردی و آموزش بهره برداران و ارتباط تنگاتنگ بخش تحقیقات، اجرا و بهره برداران می تواند به درک واقعی از مشکلات موجود و ارائه راهکارهای علمی مناسب و بهینه سازی فعالیت های بخش تحقیقات کمک موثری کند.
وی در ارتباط با خصوصی سازی تحقیقات، این موضوع گفت: یکی تقویت جایگاه فعالیت شرکت های دانش بنیان آب و کشاورزی تحت نظارت و هدایت سازمان تحقیقات در جهت عملیاتی کردن ایده های جدید و به کارگیری یافته های تحقیقاتی آنها به منظور گذار از چالش های موجود بخش کشاورزی است که تمامی فعالیت های تحقیقاتی بخش کشاورزی به بخش خصوصی واگذار شود که البته به نظر می رسد با توجه به تجربیات موجود در سطح جهانی این طریق خیلی موفقیت آمیز نبوده است ، مگر این که تحت نظارت و هدایت یک سازمان منسجم مانند سازمان تحقیقات یا USDA (بخش کشاورزی ایالت متحده آمریکا) انجام شود.
وی برای پایداری بخش کشاورزی ایران پیشنهاد داد و گفت: تنها عامل محدودیت تولید برای پایداری کشاورزی ایران بحران منابع آبی است که نتیجه سوء مدیریت منابع آبی و تولید و تجارت محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا و ارزش افزوده یا بازده اقتصادی پایین بوده است.
وی گفت: در حال حاضر موجه ترین راه برای مقابله با مسئله کمبود آب در ایران تلاش در جهت بهینه سازی الگوی مصرف آب و تجارت خارجی محصولات کشاورزی است.
شجری در راستای دستیابی به این اهداف افزود: نظام تخصیص منابع آب در کشور که عمدتاً بر پایه تخصیص مبتنی بر ضوابط اداری و سیاسی است باید به تدریج به سوی نظام تخصیص مبتنی بر اصول اقتصادی حرکت کند.
شجری اضافه کرد: تجربیات موجود در ایران و کشورهای دیگر نشان می دهد که تغییر نظام بهره برداری از منابع آب در جهت مطلوب تنها با استفاده از اهرم های اداری و قانونی میسر نیست و گرایش به استفاده از مشارکت کشاورزان در مدیریت آب بیشتر شده است.
وی گفت: اتکاء به نظام اداری به منظور کنترل مصرف آب و یا افزایش قیمت بدون مشارکت کشاورزان نتایج مطلوب دربر نداشته است. تجربیات موجود همچنین نشان می دهد که کشاورزان درآمد آنی خود را بر ملاحظات بلندمدت استفاده از آب ترجیح می دهند.
وی اضافه کرد: آگاهی به کشاورزان از طریق نظام ترویجی و جلب مشارکت آنان از طریق ایجاد تشکل های مصرف کنندگان آب به منظور کنترل مصرف و توزیع عادلانه و منصفانه آب می تواند از برخی سوء استفاده ها در جریان توزیع آب جلوگیری کرده و کارایی نظام اداری در رسیدن به هدف مدیریت مصرف آب را افزایش دهد.
وی ادامه داد: از نظر اقتصادی، منطقه و یا کشوری که با کمبود آب روبه رو می شود باید محصولاتی را تولید کند که بیشترین درآمد را از هر واحد آب ایجاد کند و در مقابل محصولاتی که به آب بیشتر نیاز داشته و یا بازده کمتری در واحد آب دارند، از مناطق دیگر وارد کنند.
به گفته شجری، در برنامه ریزی جهت رسیدن به خودکفایی و همچنین در تدوین سیاست بازرگانی کشور، توجه به این نکته، حائز اهمیت بسیار است. بر این اساس تولید محصولاتی که نیاز آبی کمتری دارند در داخل و واردات بخشی از محصولاتی که نیاز بیشتری به آب دارند، توصیه می شود چراکه پیروی از چنین سیاستی به منزله وارد کردن آب مجازی است که می تواند راه حلی برای مقابله با کمبود آب به شمار آید.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس تصریح کرد: خرید آب صرفه جویی شده کشاورزان در نتیجه به کارگیری از روش ها و استراتژی های آب اندوز در تولید محصولات کشاورزی توسط دولت می تواند یک راه کار مفید در کاهش فشار بر منابع آبی محسوب شود.
وی اظهارکرد: هرگاه میزان آب صرفه جویی شده در نتیجه تغییر الگوی کشت، به کارگیری استراتژی مناسب آبیاری، استفاده از روش های مناسب آبیاری، پوشش نهرها و تسطیح اراضی، به طور دقیق تعیین می شود و این آب صرفه جویی شده را دولت با قیمت مناسب از زارعان خریداری می کند که شاهد استقبال آنان در پرداختن به اقدامات فوق الذکر خواهیم بود ، با شرکت آنان در مدیریت تقاضای آب به سمت ایجاد تعادل در تقاضا و عرضه آب حرکت کرده و از شدت بحران آب به طور قابل ملاحظه خواهد کاست.
وی اظهار کرد: نظر به این که پتانسیل افزایش بهره وری و کارایی مصرف آب در کشاورزی به طور کامل مورد استفاده قرار نگرفته است، انجام تحقیقات کاربردی و پایه ای به منظور تولید ارقام مقاوم به کم آبی و شوری و ابداع روش ها و فنون آبیاری سازگار با شرایط موجود هر منطقه و ناحیه توصیه می شود.
شجری اضافه کرد: در تدوین سیاست بازرگانی کشور بایستی به این نکته توجه شود که الگوی تجارت بین الملل محصولات کشاورزی بر پایه اصل مزیت نسبی گرایش یابد. بر این اساس تولید فرآورده هایی که نیاز آبی کمتری دارند در داخل و واردات بخشی از فرآورده هایی که نیاز بیشتری به آب دارند توصیه می شود. زیرا پیروی از چنین سیاستی به منزله وارد کردن آب مجازی است که می تواند راه حلی برای مقابله با کمبود آب به شمار آید.
وی یادآوری کرد: فواید مقابله با کمبود آب از این طریق بایستی با اثرگذاری منفی احتمالی ناشی از واردات فرآورده های کشاورزی بر اقتصاد روستایی و امنیت غذایی بایستی مقایسه شود و اتخاذ سیاست واردات آب مجازی به منظور حل مشکلات مبتنی بر نتایج این بررسی باشد.
شجری گفت: به منظور تشویق کشاورزان و مصرف کنندگان دیگر آب لازم است که در تدوین برنامه های توسعه اقتصادی برای اصلاح الگوی مصرف آب از سیاست های تشویقی حداکثر استفاده به عمل آید به عنوان مثال، اقداماتی مانند صدور سند مالکیت آب، به رسمیت شناختن حق مبادله (خرید و فروش آب)، جدا کردن مالکیت آب از زمین، استفاده از معیار میزان محصول به ازاء هر مترمکعب آب به جای عملکرد در هکتار جهت تشویق کشاورزان و خرید آب صرفه جویی شده است.
وی اضافه کرد: از نظر امنیت غذایی، به جای کاهش سهم آب کشاورزی گزینه موجه تر عبارت از خرید مازاد آب (آبی که در نتیجه صرفه جویی بهره برداران حاصل می شود) توسط شرکت های آب منطقه ای می باشد.
وی تصریح کرد: با توجه به ضرورت اقدامات بیشتر برای بهره برداری مناسب از دانش علمی در بخش کشاورزی، پژوهشگران در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی بایستی طرح های خود را بر مبنای نیازهای استفاده کنندگان و کاربرد یافته های تحقیقاتی در حل مشکلات و چالش های بخش کشاورزی متمرکز کنند.
وی گفت: در این رابطه، استمرار و شدت تعامل بین مراکز تحقیقات کشاورزی، مراکز دانشگاهی و استفاده کنندگان، ذینفعان و ذی مدخلان بخش کشاورزی در سطوح مختلف تولید، توزیع و بهره برداری از دانش احتمالاً باعث بهره برداری بیشتر از دانش کشاورزی خواهد شد. شجری یادآوری کرد: این مهم در چارچوب یک نظام مدیریت یکپارچه تحقیق و دانش کشاورزی به منظور تخصیص بهینه منابع محدود قابل دسترس امکان پذیر خواهد شد.
خبرگزاری ایرنا – 92/8/4
توئیتر
فیس بوک
لینکدینمحصولات مرتبط
جدیدترین نوشته ها
