آفات پسته در ایران

1. آفات کلیدی گسترده پسته
2. شیره خشک پسته، Agonoscena pistaciae
3. کرم خوشه‌خوار پسته، Kermania pistaciella
4. سن‌های بدبو و مکنده که به پسته حمله می‌کنند

آفات کلیدی گسترده پسته

این گروه از آفات پسته تقریباً همیشه در مناطق اصلی تولید پسته یافت می‌شوند و معمولاً هر ساله با حمله به برگ‌ها، میوه‌ها، شاخه‌ها یا شاخه‌های کوچک پسته، خسارت قابل‌توجهی به عملکرد پسته وارد می‌کنند. این حشرات عموماً از اوایل بهار به شدت تکثیر می‌شوند و به دلیل ویژگی‌های بیولوژیکی و اکولوژیکی، استفاده از روش‌های کنترلی علیه آن‌ها معمولاً دشوار است.

شیره خشک پسته، Agonoscena pistaciae (Hemiptera: Psylloidea: Rhinocolinae)

شیره خشک پسته، A. pistaciae، جدی‌ترین آفت حشره‌ای درختان پسته کشت‌شده است و در تمام مناطق تولید پسته در ایران پراکنده است. کنترل این آفت تقریباً منحصراً به آفت‌کش‌ها متکی است، با این حال تمایل A. pistaciae به ایجاد مقاومت در برابر حشره‌کش‌ها از اوایل دهه 1950 به وضوح مشاهده شده است. معمولاً جمعیت از اوایل بهار به سرعت افزایش می‌یابد. وجود تراکم بالای جمعیت پوره‌ها و شیره‌خشک‌های بالغ باعث مشکلات شدیدی در رشد مغز می‌شود و متعاقباً ریزش جوانه و برگ‌ریزی رخ می‌دهد، بنابراین خسارات اقتصادی قابل‌توجهی ایجاد می‌کند.

هر دو مرحله (پوره و بالغ) مقادیر زیادی عسلک با قوام خمیری تولید می‌کنند که بلافاصله پس از ترشح به گرانول‌های جامد سفید تبدیل می‌شود. این گونه در طیف وسیعی از دما رشد و تولید مثل می‌کند و در طول فصل رشد چندین نسل تولید می‌کند. اطلاعات مربوط به وضعیت دشمنان طبیعی شیره‌خشک در منطقه پسته‌کاری ایران قابل توجه است، اطلاعات موجود نشان می‌دهد که کنترل طبیعی توسط Encyrtidae، Coccinellidae، Chrysopidae، Anthocoridae، Phytoseiidae، Anistidae و Erythreidae انجام می‌شود.

کرم خوشه‌خوار پسته، Kermania pistaciella (Lep.: Oinophilidae)

این حشره به صورت لارو کاملاً رشد یافته در داخل شاخه‌های کوچک زمستان‌گذرانی می‌کند. لاروها در اواسط اسفند ماه ظاهر می‌شوند و برای یافتن محل مناسب برای شفیره شدن به اطراف می‌روند، روی سطح شاخه‌ها پیله می‌سازند و در داخل پیله شفیره می‌شوند. دوره ظهور لاروها حدود 40 روز طول می‌کشد، اما جمعیت بالغ معمولاً زمانی که خوشه‌های گل پسته به طور کامل رشد می‌کنند به اوج خود می‌رسد. پروانه روی خوشه‌های گل تخم می‌گذارد و لارو تازه از تخم خارج شده به داخل بافت خوشه نفوذ می‌کند. اولین آسیب در خوشه‌های جوان آبدار ظاهر می‌شود، زمانی که کل خوشه سیاه می‌شود و از درخت می‌افتد. لاروها تونلی را در خوشه به سمت شاخه‌های کوچک حفر می‌کنند و حدود ده ماه در آنجا زندگی می‌کنند. این آفت باعث ریزش میوه می‌شود و شاخه‌های کوچک آلوده به خوبی رشد نمی‌کنند. این حشره یک نسل در سال دارد. چندین زنبور پارازیتوئید تخم و شفیره به عنوان دشمنان طبیعی این گونه گزارش شده است. نسبت پارازیتیسم طبیعی در اکثر مزارع پسته کشور به 50٪ می‌رسد.

سن‌های بدبو و مکنده که به پسته حمله می‌کنند

در ایران چندین گونه سن به عنوان آفات پسته گزارش شده است. این سن‌ها در طول فصل رشد به میوه‌های پسته حمله می‌کنند، چه روی میوه‌های جوان و چه بعداً که از مغز پسته تغذیه می‌کنند. سن‌های بدبو، مانند Acrosternum heegeri، Acrosternum millieri، Apodiphus amygdali، Brachynema germari، Brachynema segetum که همگی متعلق به خانواده Pentatomidae هستند، آفات فراوان و جدی پسته در مناطق پسته‌کاری کشور محسوب می‌شوند. علاوه بر این، سن بذر، Lygaeus pandurus (Lygaeidae) نیز گزارش شده است. این سن‌های بومی به طور گسترده در سراسر مناطق پسته‌کاری ایران پراکنده هستند. مانند بسیاری دیگر از سن‌های بدبو، این گونه‌ها تغذیه‌کننده عمومی هستند و با محصولاتی مانند کلزا، پنبه و درختان برگ‌ریز مانند بادام، سنجد، سیب، پسته، بنه، آلو، انار و انگور مرتبط بوده‌اند. آن‌ها همچنین ممکن است روی گیاهان و علف‌های هرز غیرکشت‌شده مانند خارشتر، اسفناج وحشی، اسپند، شور، چوبک و اشنان، به ویژه در زمستان و اوایل بهار در مناطق جنگلی و همچنین در بیرون یا داخل باغ‌های پسته یافت شوند. پراکندگی بالغ‌ها اغلب با خشک شدن میزبان‌های علف‌های هرز در اواخر بهار مرتبط است.

این حشرات به عنوان آفات مهم پسته شناخته می‌شوند و از اوایل بهار تا زمان برداشت خسارت شدیدی به پسته وارد می‌کنند. آجیل‌های بسیار جوان و نارس ممکن است در بهار توسط سن‌های بالغ یا پوره مورد حمله قرار گیرند و باعث ضایعه اپیکارپ و به دنبال آن ریزش آجیل شوند. سوراخ شدن پسته‌های پوسته نرم توسط استایلت سن‌های بدبو و مکنده باعث ایجاد ضایعات نکروزه روی پوسته (اپیکارپ و مزوکارپ) در اوایل فصل می‌شود، پدیده‌ای که ضایعه اپیکارپ نامیده می‌شود. این آسیب منجر به خشک شدن و ریزش آجیل‌های آسیب دیده از درختان به دلیل فعالیت پراکسیداز در میوه‌های پسته زخمی می‌شود. این آسیب معمولاً با شروع سخت شدن پوسته کاهش می‌یابد. با این حال، ضایعه اپیکارپ به عنوان یکی از مشکلات مهم در باغ‌های پسته در ایران در نظر گرفته می‌شود.

با بالغ شدن پوسته‌ها و شروع پر شدن مغز در اواسط تابستان، سن‌های بدبو از مغز در حال رشد از طریق پوسته تغذیه می‌کنند و باعث نکروز یا تغییر شکل مغز تا زمان برداشت می‌شوند. علائم نکروز مغز که معمولاً توسط سن‌های پنتاتومید ایجاد می‌شود، لکه‌های قهوه‌ای تا سیاه فرورفته روی سطح مغز است. این لکه‌ها ممکن است در هر قسمتی از مغز یافت شوند اما معمولاً در ناحیه نزدیک به انتهای ساقه و در امتداد خط شکاف پوسته رخ می‌دهند. علاوه بر این، مشخص شد که هر شش گونه سن به عنوان ناقل برای انتقال یک پاتوژن قارچی، Nematospora coryli در پسته عمل می‌کنند. Nematospora coryli، یک مخمر آسکومیست، عامل بیماری‌های منتقل شده منحصراً توسط سن‌ها است. این بیماری توسط پسته‌کاران بومی استان کرمان «ماسو» نامیده می‌شود که علائم آن با ظاهر خیس، بدبو، پوسیده و لزج مغز پسته مشخص می‌شود و شبیه علائم «استیگماتومیکوز» است. سطوح استیگماتومیکوز معمولاً با دوره رشد مغز افزایش می‌یابد و آسیب در طول مرداد و شهریور افزایش می‌یابد، اما میزان عفونت معمولاً به آب و هوا و شرایط محیطی بستگی دارد. بنابراین، در شرایط شیوع سن، خسارت سنگینی در عملکرد پسته ایجاد می‌شود.

دانش قابل‌توجهی در مورد چندین گونه از سن‌های پسته و ارتباط آن‌ها با ضایعه اپیکارپ، نکروز مغز و استیگماتومیکوز در پسته در چند سال گذشته ایجاد شده است و این مشکلات در سراسر مزارع پسته کشور نیز گسترده است. با این حال، درک ما از سن‌ها در باغ‌های پسته هنوز ناقص است. به دلیل طیف وسیع میزبان آن‌ها، عادات پراکندگی بالغ‌ها و زیستگاه‌های متنوع، کنترل این گروه از آفات پسته عموماً دشوار است. پارازیتوئیدهای تخم، به ویژه Trissolcus spp. و Ooencyrtus telenomicida، از اکثر گونه‌های تخم سن در استان کرمان جمع‌آوری شده‌اند. دانش ما در مورد این پارازیتوئیدها هنوز برای پیش‌بینی کارایی آن‌ها در باغ‌های پسته کافی نیست. جدا از سن‌های فوق، چندین گونه از سن‌های پنتاتومید، مانند Carpocoris sp. و Dolycoris sp. به پسته حمله می‌کنند، علاوه بر این دو سن میرد، مانند Campylomma sp. و Megacoelum sp. به عنوان آفات میوه‌های پسته در بهار گزارش شده‌اند. دانش ما نشان می‌دهد که همه گونه‌های سن فوق قادر به ایجاد ضایعه اپیکارپ روی میوه‌های جوان پسته در شرایط مزرعه هستند.