نقش کود های شیمیایی در تنظیم عناصر مورد نیاز گیاهان

نیاز گیاهان به عناصر در جهت رشد ونمو و بازدهی بیشتر باعث شده تا مطالعات بیشتری در این زمینه انجام پذیرد. و با بررسی گیاهان مختلف میزان دقیق نیاز هر کدام از انها به عناصر مختلف شناسایی شوند . در این نوشتار سعی شده ضمن بررسی تاثیر کودها بر تامین عناصر مورد نیاز گیاهان به کمبود این عناصر نیز پرداخته شود

---

نقش کود های شیمیایی در تنظیم عناصر مورد نیاز گیاهان
عناصر پرمصرف:

• فسفر:

یکی از عناصر اصلی مورد نیاز گیاهان  فسفر می باشد. فسفر در مقایسه با نیتروژن که 79 درصد اتمسفر زمین را تشکیل می دهد، در نهشته های معدنی یافت می شود و به عنوان منابع طبیعی غیرقابل تجدید محسوب می گردند.تبدیل فسفر معدنی به فسفر آلی تحت تأثیر نور قرار داشته وارتباط مستقیم با عمل فتوسنتز دارد که در مقابل نور خورشیددر برگ ها انجام می گیرد مناسب  تفاوت دیگری که بین نیتروژن و فسفر وجود دارد این است که نیتروژن توسط فرآیند های مختلفی مانند تصعید  آمونیاک، آبشویی  و نیترات زدایی به آسانی از خاک تلف می شود ولی بخش عمده  فسفر در محل مصرف به علت غیرپویایی در نتیجه واکنش با یون های Fe, Ca و Al که در محلول خاک وجود دارند، باقی می ماند. بنابراین کودهای حاوی ترکیبات محلول فسفر پس از پخش در مزرعه به سرعت   به شکل کم محلول یا نامحلول در می آیند. فقط 15 تا 20 درصد از کود فسفره مصرفی به صورت  قابل جذب گیاه در می آید و جزء کمتری از این کود جذب گیاهان بعدی می شود این عنصر نقش محرک درتوسعه ریشه و رشد و باردهی دارد. شدت تقاضای گیاه برای این عنصر در مراحل اولیه رشد و خصوصاً در شرایط سرد خاک بیشتر می‌باشد. (در دمای کمتر از 15 درجه سانتی گراد خاک، خاک دچار اختلال می شود.)
فسفر یکی از اجزای تشکیل دهنده هسته سلول و برای تقسیم سلولی ضروری است. به این دلیل که در تکامل بافت  مریستم دخالت دارد و به ویژه در مرحله اولیه وسریع رشد مورد نیاز است.  فسفر برای توسعه رشد ریشه نهال ها لازم است، تأمین فسفر کافی در بستر بذر برای بسیاری از گیاهان زراعی ضروری است. ریشه‌زایی، انجام فتوسنتز، ازدیاد مواد ذخیره‌ای، انتقال هیدرات کربن در گیاه، موفقیت در عمل تلقیح و تشکیل میوه، تأثیر در رنگ و درشتی میوه، زودرس نمودن میوه از تأثیرات دیگر فسفر روی گیاهان است.
دلایل کمبود فسفر:
افزایش یا کاهش pH خاک (خاک‌های خیلی اسیدی و خیلی قلیایی)، کم بودن مواد آلی خاک، کاهش دمای خاک و افزایش رطوبت خاک و زمانی که میزان روی و سدیم و آهن موجود در خاک زیاد باشد، این امر رخ می دهد.
علائم کمبود فسفر در گیاهان:
فسفر در گیاهان به راحتی پویا بوده و وقتی کمبود آن ایجاد می شود، فسفر موجود در بافت های مسن گیاه به بافت های مریستمی و جوان منتقل می شوند. برگهای کوچک با رنگ سبز تیره تر از حالت  معمولی، نوارهای قرمز و خشکیدگی نوک برگها نشان دهنده کمبود فسفر می باشند. علائم دیگر در محصولات دانه ریز مانند گندم شامل توقف و کند شدن رشد، پنجه دهی ضعیف و تأخیر در رسیدن محصول است.کمبود فسفر در غلات با توقف رشد وکند شدن فرایند توسعه گیاه  مشخص می شود. در خاک های دچار کمبود فسفر،گیاهان زراعی ریشه ای از رشد باز می مانند.

• نیتروژن:

از عناصر اصلی مورد نیاز ، نیتروژن است که اثر عمده ای را در رشد و نموگیاهان دارد. این عنصر یکی از اجزای تشکیل دهنده آمینواسید ها، پروتئین ها ونوکلئیک اسیدهاست و نقش عمده ای در فیزیولوژی گیاه دارد. رشد برگ ها به وسیله نیتروژن کنترل می شود. اندازه برگ و دوام آن با افزایش مقدار نیتروژن مصرفی افزایش می یابد، از این رو در بیشتر گیاهان زراعی محصول تحت تأثیر مقدار نیتروژن است. در غلات، ازت برای پنجه زنی اهمیت داشته، تعداد دانه را افزایش می دهد و همچنین موجب افزایش وزن دانه  می شود. نیتروژن بر میزان کلروفیل برگ ها اثر می گذارد وگیاهانی که کمبود نیتروژن دارند رنگشان سبز کمرنگ یا زرد می شود.
مقدار نیتروژن در خاکهای تحت الارض، معمولاً کمتر از لایه سطحی است زیرا بیشتر بقایای آلی بر روی سطح خاک باقی می مانند.  ولی هنوز برای رشد اکثر غلات و گیاهان علفی غیرلگوم افراد مجبور به مصرف مقادیر زیادی کودهای حیوانی و یا کودهای شیمایی نیتروژنی هستند. نیتروژن خاک از بقایای گیاهی و حیوانی و از طریق تثبیت به وسیله گیاهان لگومینوز و درختان و از ترکیبات باران مثل نیترات منشأ می گیرد. تحت شرایط مناسب مقداری از نیتروژن آلی به نیتروژن معدنی تبدیل گردیده و سرانجام ممکن است به صورت آمونیوم و نیترات در آیند. با این وجود نیتروژن معدنی فقط جزء کوچکی از نیتروژن کل خاک است.
نیتروژن بیشتر از سایر مواد در تغذیه گیاه مصرف می‌شود و همواره بایستی در دوره رشد گیاه به صورت تدریجی مصرف شود. مقداری از آن قبل از کشت برای شروع رشد گیاه و بقیه تا حد  مجاز در طول دوره بهره‌برداری استفاده می‌شود. بنابراین نیاز گیاهان به کودهای نیتروژن دار(ازت) زیاد است مصرف نیتروژن از مرحله جوانه زنی آغاز و در گلدهی و میوه‌دهی به اوج خود می‌رسد.
نیتروژن مورد نیازگیاه  تحت تأثیر چند عامل قرار می گیرد. نیتروژن در خاک به شکل های آلی و  غیر آلی وجود دارد و فعالیت باکتری های خاک در چرخه نیتروژن وضعیت همواره متغیری به وجود می آورد. مقداری از نیتروژن به شکل گاز وارد اتمسفر می شود و از دست می رود و مقداری از آن از طریق آبشویی با آب زهکشی از دسترس خارج می شود،  قسمت عمده نیتروژن در خاک سطحی  به فرم آلی وجود دارد، شکل های غیرآلی نیتروژن معمولاً برای گیاه قابل جذب است، در حالی که شکل آلی تا موقعی که معدنی نشود قابل جذب نیست. در مزارعی که کود شیمیائی مصرف نمی شود، گیاهان غیر لگوم، نیتروژن مورد نیازشان را از طریق معدنی شدن نیتروژن آلی خاک به  دست می آورند.
گیاهان قادرند آمونیم آزاد شده از مواد آلی را جذب نمایند به این عمل نیتریفیکاسیون می گویند. ازت موجود در خاک توسط بعضی از باکتریها به صورت ازت آزاد در می آید که به این عمل دنیتریفیکاسیون گفته می شود. عمل دنیتریفیکاسیون غیر هوازی است، بنابراین در خاک های فاقد تهویه این عمل با شدت بیشتری صورت می گیرد.
درجایی که بقولات کاشته می شوند مسئله پیچیده تر می شود، زیرا بقولات قادر هستند نیتروژن هوا را از طریق فعالیت باکتری های ریزوبیوم موجود در گره های ریشه تثبیت کنند. این گره ها  زندگی محدودی دارند وسرانجام می پوسند ونیتروژن را درخاک آزاد می کنند. بنابر این پیش بینی مقدار نیتروژن  قابل جذب خاک برای گیاه دشوار است.کود ازته به دو صورت آلی (مانند کود های دامی، پودراستخوان، خون خشک و برگ پوسیده ) و معدنی ( مانند نیترات آمونیم ، فسفات آمونیم، اوره وغیره ) وجود دارد.
 دلایل کمبود ازت:
(خاک‌های اسیدی و قلیایی)، رشد سریع گیاه، کم بودن مواد آلی خاک، و زمانی که آبیاری بیش از حد صورت پذیرد بخش اعظمی از ازت موجود در خاک (خصوصاً خاک‌های شنی یا سبک) آب‌شویی شده  و از دسترس گیاه خارج می‌شود. مواقعی که رطوبت خاک بالا و دما پایین باشد گیاه مقدار ازت کمتری از خاک برداشت و علائم کمبود ازت رخ می‌دهد.
علایم کمبود نیتروژن در گیاهان:
علائم کمبود نیتروژن یکی از واضح ترین علایم کمبوددر گیاهان می باشد. شاخ و برگ گیاهان جوان به رنگ سبز متمایل به زرد درآمده و رشد آنها متوقف می گردد. در گیاهان مسن تر زردی و سوختگی در برگهای پایین تر که معمولاً از نوک و کناره برگها شروع شده دیده می شود. در ادامه کمبود ازت خوشه ها کوچک شده و پروتئین دانه معمولاً کم است.

• کلسیم:

کلسیم برای تکامل طبیعی مریستم ضروری است. کلسیم به شکل پکتات جزء اصلی تشکیل دهنده دیواره سلول است ، از این رو برای حفظ رشد طبیعی، گیاه به مقدار کافی از این عنصر نیاز دارد. این عنصر در تقسیم سلولی نقش دارد، بنابراین یک جزء با اهمیت در ساختمان گیاه  می باشد. پتاسیم معمولاً یک عنصر غیر پویا در گیاهان است . بیشتر خاک ها به مقدار کافی کلسیم دارند،  اما در طول زمان تلفات ناشی از آبشویی وخروج آن از خاک در اثر تولید محصولات زراعی می تواند موجب کمبود این عنصر شود.کلسیم در خاکها به عنوان یک عنصر برطرف کننده مسمومیت ناشی از فلزات سنگین مانند نیکل و سایر فلزاتی که ممکن است سمی باشند عمل می کند. به علاوه کلسیم به عنوان  یک محافظت کننده در  مقابل خشکی، شوری و تنش های مکانیکی عمل می نماید.
علایم کمبود کلسیم:
چون کلسیم به طور کلی در گیاه غیر پویا می باشد، در آوندهای آبکش انتقال آن بسیار کم   است.  این عامل باعث عرضه ضعیف کلسیم شده و در نتیجه علایم کمبود اغلب در اندامهای ذخیره ای   و میوه ها بوجود می آید. ایجاد بیماری «لکه تلخ» (bitter pit) در سیب ها یک نمونه  بارز می باشد. سوختگی گلگاه (Blossom- End rot) در گوجه فرنگی، بیماری های قارچی و پایین آمدن کیفیت  سویا از دیگر نمونه های آن می باشد. رشد جوانه های انتهائی و سلول های نوک ریشه درگیاهان متوقف می شود.کمبود شدید کلسیم در ذرت باعث جلوگیری از ظهور و باز شدن برگهای جوان می گردد و نوک برگها ممکن است با یک ماده ژلاتینی چسبنده پوشیده شود. برگها  به هم می چسبند و ظاهری نردبانی بوجود می آورند.

• پتاسیم:

پتاسیم عامل تسهیل در انتقال مواد غذایی و آهن، از یک قسمت به قسمت دیگر گیاه می‌باشد. پتاسیم نقش اساسی در فعال‌سازی آنزیم‌ها دارد و این عنصر در کنترل تعرق از طریق باز و بسته‌ کردن روزنه برگ‌ها مؤثر است. دخالت در ساختار دیواره سلولی، تأثیر غیر مستقیم در تولید اکسین که یکی از مواد تنظیم کننده رشد می‌باشد، ازدیاد تولید مواد نشاسته‌ای، ازدیاد مقاومت گیاه به بیماری‌ها و رطوبت زیاد، سرما، گرما، خشکی، تسریع عمل نیتریفیکاسیون، قابل جذب نمودن سایر املاح، خوش طعم نمودن میوه و درخشان نمودن رنگ آن، انتقال مواد غذایی به غده‌ها (در سیب زمینی) از دیگر تأثیرات پتاسیم در گیاهان است.
پتاسیم به چهارشکل مختلف در خاک وجود دارد؛ کانی های اولیه، تثبیت شده، قابل تبادل و پتاسیم محلول. در حالت معمولی پتاسیم آلی در خاک وجود ندارد. پتاسیم موجود درکودهای آلی و پس مانده های گیاهی به سرعت از مواد آلی شسته شده و به محلول خاک اضافه می شود و می توانند  با رس خاک واکنش دهند.
پتاسیم از اجزای تشکیل دهنده مواد ساختاری گیاه نیست ولی در سنتز آمینواسیدها وپروتئین ها   از یونهای آمونیوم، ضروری است. همچنین برای فتوسنتز مؤثر، تأمین پتاسیم کافی ضروری است و این عنصر در مکانیزم انتقال سایر عناصر غذایی از غشاء سلولی دخالت دارد. در بسیاری از مواقع پتاسیم موجود در خاک برای رشد گیاه زراعی کافی است، اما در مواردی که مقدار زیادی کود نیتروژن و فسفر مصرف شود ممکن است پتاسیم عاملی محدود کننده برای رشد شود.
دلایل کمبود پتاسیم:
خاک‌های با pH پایین ترکمتر از 5 (اسیدی) ، خاک‌های شنی و سبک  یا خاک‌های خیلی سنگین، خشکی و کم‌آبی خاک، آبیاری بیش از حد، زمانی که میزان منیزیم    موجود در خاک زیاد باشد، از دلایل بروز کمبود پتاسیم در گیاه است.
علائم کمبود:
کوتاه شدن فاصله میان گره‌ها، رنگ پریدگی و زردی (کلروز) و برنزه شدن و خشک شدن حاشیه برگ‌های مسن که با افزایش شدت کمبود، زردی به داخل برگ نفوذ می‌کند. درکل رویش گیاه کند شده و لبه تعدادی از برگ‌ها سوخته و قهوه‌ای (نکروز) شده و به طرف پایین خم می‌شود و ممکن است باعث ریزش برگ شود.ظهورکمبود ابتدا در برگ‌های پایینی بروز می کند. یکی دیگر از علائم کمبود آن کمبود پتاسیم ازکلروز و نکروز حاشیه برگ ها و نیز از تولید میوه ها و دانه های ریز مشخص می شود.

•  منیزیم:

منیزیم عنصرضروری دیگری برای رشد گیاه زراعی است . این عنصر یکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده مولکول کلروفیل است وکمبود آن منجر به زرد شدن برگ ها وکاهش راندمان فتوسنتز می شود. منیزیم کاتیون مرکزی در ساختمان مولکول کلروفیل می باشد و بنابراین برای عمل فتوسنتز حیاتی می باشد. منیزیم همچنین یک جزء ساختمانی ریبوزوم است و بنابراین نقش مهمی در ساخت پروتئین به عهده دارد.
علایم کمبود منیزیم:
منیزیم در گیاه پویا می باشد و نشانه های کمبود آن ابتدا در برگهای پایینی (پیرتر) ظاهر می شود. در ذرت کمبود منیزیم باعث ایجاد کلروز در بین رگبرگهای برگهای پیرتر شده و فقط رگبرگها سبز  باقی می مانند. در پنبه در برگهای پایین تر یک زمینه قرمز مایل به ارغوانی آشکار می شود که تدریجاً  قهوه ای و نکروزه می گردد.

• سدیم:

ظاهراً سدیم برا ی دست یابی به محصول زیاد در گیاهان ضروری نیست. با این حال بعضی از گیاهان زراعی هنگامی که سدیم کافی در اختیار دارند محصول بیشتری می دهند.چغندر قند مثال خوبی از این مطلب است وحتی در مواقعی که پتاسیم به مقدارلازم موجود است وجود عنصرسدیم عملکردمحصول راافزایش می دهد.

• کلر:

کلر در تنظیم فشار اسمزی وتعادل کاتیونی در شیره سلولی نقش دارد. معمولاً مقادیر کافی کلر در خاک وجود دارد و هر ساله تا50کیلوگرم در هکتار از طریق بارندگی به خاک وارد می شود. به علت اینکه کلر همه جا در آب و خاک وجود دارد، به عنوان یک عنصر غذایی به آن خیلی توجه  نمی شد تا اینکه در سال 1954 برویر و همکاران ضروری بودن آن را ثابت کردند.کلر در تجزیه مولکول آب در فتوسیستم II فتوسنتز دخالت دارد. چندین آنزیم از قبیل ATPase ، آلفا آمیلاز و آسپارژین سنتتاز جهت فعالیت، به یون کلر نیاز دارند. در ارتباط با نقش کلر در تنظیم اسمزی می توان گفت هنگامی که نمکها از جمله یون کلردر سلول تجمع می یابد یک شیب پتانسیل آبی در سلول بوجود می آید که باعث وارد شدن آب به داخل سلول می شود و این امر آماس سلول را افزایش می دهد. اگر سلول مربوطه یک سلول روزنه باشد این فرایند هنگامی که آب به داخل سلول های محافظ وارد می گردد به باز شدن روزنه کمک می کند. به دلیل پویایی زیاد یون کلر و قابل تحمل بودن غلظت های بالای آن ظاهراً یون کلرجهت حفظ تعادل بار الکتریکی زمانی که کاتیون هایی نظیر یون پتاسیم از غشای سلولی انتقال می یابند، می باشد. نیاز گیاهان به کلر برای فعالیتهای  بیوشیمیایی بندرت بیش از 100 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک گیاهی می باشد. هرچند کلر معمولاً در غلظت های خیلی زیاد 2000 تا 20000 میلی گرم در کیلوگرم وجود دارد.
علائم کمبود کلر :
مانند سایر عناصر، کمبود از گیاهی به گیاه دیگر متفاوت است. پژمردگی نوک پهنک برگ و سپس سبززردی، برنزه شدن و بافت مردگی، متداول ترین علایم کمبود کلر هستند. همچنین محدود شدن رشد ریشه همراه با ریشه های جانبی ،ضخیم و کوتاه و سرچماقی شدن از ویژگی های کمبود کلر می باشد. در جو ممکن است برگها به صورت لوله ای،  پیچیده طویل تر از برگهای طبیعی و دارای رشد کمتر و نسبت به برگهای طبیعی شکننده تر می گردند. در سیب زمینی رنگ برگها، سبز روشن شده و دارای ظاهری زبر و خشن می شوند (با برآمدگی های عمودی در سطح بالایی). در درخت نارگیل با کمبود کلر، برگهای پیر زردرنگ و یا نارنجی می شوند و نوک  وکناره برگها خشک می شود.
علایم سمیت کلر :
زیادی کلر در خاک و اثرات سمی آن روی گیاهان بیشتر از کمبود آن مورد توجه واقع شده است. تأثیر اصلی غلظت بالای کلر در محلول خاک افزایش فشار اسمزی آب خاک می باشد که در نتیجه قابلیت استفاده آب برای گیاه را کاهش داده، باعث پژمردگی گیاه می شود (خشکی القاء شده توسط کلر). اکثر درختان میوه، انگور و پسته  و گیاهان زینتی به یون کلر حساس می باشند  و هنگامی که غلظت کلر برگ به 5/0 درصد ماده خشک برسد، علائم سوختگی برگها توسعه   می یابد. در تنباکو و گوجه فرنگی ضخیم و لوله ای شدن برگها ممکن است بروز نماید.

• گوگرد:

گوگرد جزء مهم تشکیل دهنده بسیاری از پروتئین های گیاهی است و در سنتز روغن در دانه شرکت دارد. گوگرد به همراه کلسیم و منیزیم در لیست عناصر غذائی ثانویه گیاه قرار می گیرد، به علت اینکه ملاک طبقه بندی عناصر غذائی اولیه و ثانویه یا کم مصرف، بر مبنای مقداری است که توسط گیاه از خاک خارج می شود، طولی نخواهد کشید که این طبقه بندی عناصر غذائی بایستی مورد تجدید نظر قرار گیرد زیرا گوگرد و منیزیم جذب شده به وسیله گیاهان تقریباً به اندازه فسفر است. در بعضی حالات، ممکن است کلسیم به وسیله بعضی گونه ها حتی بیشتر از فسفر نیز جذب شود. گوگرد توسط اکثر گیاهان، حدود 10 تا 15 درصد جذب نیتروژن جذب گیاه می گردد. جذب گوگرد توسط گیاهان نسبت به فسفر، به نحو قابل ملاحظه ای متغیر است. در حالی که در خردل، جذب گوگرد حدود 175 درصد جذب فسفر است، در اکثر دانه های روغنی دیگر جذب فسفر و گوگرد معمولاً به یک اندازه می باشد. در غلات جذب گوگرد حدود 75-60 درصد فسفر است.
 علائم کمبود گوگرد درگیاهان:
در برخی از مناطق ممکن است کمبود گوگرد داشته باشند، ولی به طور کلی این عنصر عامل  محدود کننده ای برای محصول گیاهان زراعی نیست. علایم کمبود گوگرد در گیاه مانند کمبود نیتروژن   است و گیاهان دارای کمبود گوگرد زرد کمرنگ می شوند ،  دلیل این تشابه، به وظیفه آنها در گیاه و انتشار آنها در خاک بر می گردد. به هر حال تحرک گوگرد درگیاهان کمتر از نیتروژن می باشد و معمولاً برگهای جوان به رنگ زرد کمرنگ در می آیند. برگهای پیرتر سبز باقی می مانند ولی درکمبود نیتروژن این وضعیت برعکس می باشد. در مورد  علائم کمبود استثناهای زیادی وجود دارد. ولی علایم عمومی آن عبارتند از: رنگ پریدگی، خمیدگی گیاه با ساقه های کوتاه و ضعیف. این نشانه ها با به کار بردن نیتروژن از بین نمی روند. گونه های گیاهی به طور قابل ملاحظه ای در نشان دادن علائم کمبود گوگرد متفاوت هستند.

• بررسی عناصر کم مصرف:

علاوه بر عناصر غذایی اصلی مورد نیاز برای رشد عادی گیاه زراعی، تعداد دیگری از عناصر به مقدار کم مورد نیازند. این عناصر را عناصر کمیاب یا کم مصرف می نامند. مسائل ناشی از کمبود عناصر کم مصرف محدود به چند گیاه زراعی نیست . هر جا کمبود این عناصر رخ دهد می تواند اثری تخریبی داشته باشد و هر گونه کاربرد عناصر اصلی را به عنوان کود شیمیایی بی اثر سازد.

• بر:

این عنصر در ساختن پروتئین ها نقش دارد. حضور بر در ریشه در بعضی بقولات، برای جذب وتثبیت ازت هوا ضرورت داردبه همین جهت نباتاتی که ازت زیادی برای رشد خود مصرف می کنند، به همان نسبت به بر بیشتری نیازمند هستند. در بعضی خاکها کمبود بور وجود دارد و موجب پوسیدگی مغز ریشه چغندر و پوسیدگی داخلی کلزای علوفه ای و شلغم می شود. استفاده از ترکیبات کودی بوردار یا یک کاربرد بوراکس کمبود را جبران می کند.

• روی

روی یکی از عناصر ریز مغذی می باشد که دراکثر فعالیتهای گیاه مثل تشکیل هورمون ها درکلرو پلاست، فعالیتهای تنظیم آب و نشاسته درغلات، تشکیل نوکلئید و بسیاری از فعالیت های دیگر گیاه نقش مهمی دارد. میزان آن در دانه بیشتر از اندامهای هوایی (کاه و کلش ) و ریشه است . در باب اهمیت مقدار روی در غذای انسان نیز همین بس که کمبود آن موجب ریزش مو و شکستگی ناخن و بسیاری اختلالات دیگر از جمله آسم ، آلزایمر و غیره می شود .
نشانه های کمبود روی :
این عنصر درتشکیل هورمون های گیاهی نقش عمده ای داشته و اگر گیاه دچار کمبود این عنصر شود ، نوارهای موازی زرد رنگ دراطراف رگبرگ میانی مشاهده خواهد شد. با کمبود روی، نمو و تولید هیدرات کربن کاهش می یابد و علایم این کمبود بیش از همه با تشدید نورخورشید که مقدار هورمون نمو گیاهی را تقلیل می دهد،  ظاهرمی شود. بیماری های ظاهر شده بر اثر کمبود، این عنصر کلروزه شدن برگ های جوان دردرختان میوه و بیماری روزت در غلات (برگ های کوچک متراکم درکنار هم ) می باشد . روی ، مانند بسیاری از عناصر غذایی کم مصرف دیگر اگر به مقدار زیاد استفاده شود برای گیاه سمی است.

• مس:

مس در مولکول  موجب دوام ترکیب آن شده و از تجزیه سریع آن جلوگیری می کند و به این ترتیب عمر موثر برگ ها را زیاد می کند. کمبود مس در خاکهای پیت، خاکهای شنی سبک و خاکهای دارای ماده آلی و کم عمق که خاک زیرین آنها گچ است رخ می دهد و این عنصر بر غلات و چغندرقند اثر می گذارد. در موارد حاد ، غلات از تولید خوشه باز می مانند و ممکن است تمام محصول تلف شود. آثار قابل مشاهده کمبود به ندرت در چغندر دیده شده ، ولی کاربرد سولفات مس سبب افزایش محصول آن شده است. نمکهای مختلف مس را  می توان از طریق محلول پاشی برگی برای جبران کمبود مورد استفاده قرار داد.

• مولیبدن:

مقداری از آن برای احیای املاح نیترات ومتابولیسم ازت ضروری است. در گیاهانی که ازت هوا را جذب ودر ریشه تثبیت می کنند مثل یونجه، وجود این ماده مفید است.کمبود مولیبدن سبب رشد غیر عادی برگهای کلم گل می شود. این عنصر از این لحاظ غیر عادی است که در pH های بالا بیشتر برای گیاه قابل جذب است. زیادی مولیبدن در علوفه می تواند جذب مس را در نشخوار کننده ها کاهش دهد و در گوسفند و گاو کمبود مس ایجاد کند.

• منگنز:

ضرورت منگنز در ترکیب کلروفیل شناخته شده است. همچنین در متابولیسم ساختن قند ها و ساختمان بعضی پروتئین ها، منگنز ضروری تشخیص داده شده است .کمبود منگنز بیش از همه در خاک های پیت دار و شنی دارای  pHبالا،  مشاهده شده است. غلات بهاره به شدت تحت تأثیر کمبود منگنز قرار می گیرند و در برگ هایشان لکه های قهوه ای و زرد ایجاد می شود. در برگ های چغندرقند لکه های زرد به وجود می آید و به دلیل کاهش سطح مؤثر برگ ، محصول کاهش می یابد.  نخود فرنگی علائم دیگری نشان می دهد و در دانه های داخل غلاف لکه های قهوه ای رنگی از بافت پوسیده ایجاد می شود  و ارزش بازار پسندی آن را کاهش می دهد.کمبود منگنز با محلول پاشی با سولفات منگنز  قابل کنترل است.

• آهن:

حضور آهن برای تشکیل وتولید کلروفیل ضروری می باشد.کمبود آهن که منشا بروز رنگ پریدگی خاصی به اسم زردی می شود در بیشتر خاک های کشور و در مورد گیاهان متعددی قابل مشاهده است . خسارت آن در درختان میوه نواحی خشک و گیاهان زینتی قابل توجه می باشد . مرکبات شمال و جنوب و تا حدی پنبه نیز از کمبود آهن صدمه می بینند . پراکندگی کمبود آهن با پراکندگی درختان میوه تطبیق می کند . خراسان ، اصفهان ، کرج و آذربایجان مراکز شدت کمبود آهن می باشند . قابلیت جذب آهن در خاک ها تحت تاثیر عواملی از قبیل عدم تهویه کافی و نبود مواد آلی کافی به شدت کاهش می یابد و در این شرایط کمبود آهن ظاهر می شود . در مقابل ، تهویه خاک ، افزایش کودهای آلی و سبز و مصرف کودهای آهن دار باعث افزایش محلولیت آهن خاک می شوند . حساسیت گیاهان به کمبود آهن متفاوت است و حتی در بین یک گونه ، واریته های مختلف عکس العمل متفاوتی دارند .
علامت اصلی کمبود آهن زردی یا کلروز است . این زردی معمولا در برگ های جوان دیده می شود و از آنجا تمام برگ های درخت به این حالت در می آیند . رنگ پریدگی معمولا میان رگبرگ ها بوده و خود رگبرگ ها سبز باقی می مانند و رگبرگ ها به صورت شبکه سبزی درزمینه زرد ظاهر می شوند. در بعضی انواع درختان مانند گلابی برگ ها اصولا سفید رنگ می شوند و رگبرگ ها نیز از زردی ناشی از کمبود آهن در امان نخواهند بود .
قدم اول در زمینه کمبود آهن پیشگیری از بروز این کمبود است . برای پیشگیری از بروز کمبود آهن باید شرایط محلولیت و قابلیت جذب بیشتر آهن را از طرق زیر برطرف نمود :
عدم مصرف آب های سنگین ، افزایش مواد آلی و کود سبز به خاک، زدن شخم کافی وتهویه بموقع خاک، انتخاب پایه و پیوندک مناسب و مقاوم به کمبود آهن در گلکاری، پیشگیری از کمبود آهن ، کاشت گیاهان در خاک های اسیدی و مصرف کلات های آهن از ابتدای تهیه گلدان است .
کمبود روی و آهن به ندرت در آب و هوای معتدل مسئله سازند، ولی گاهی ممکن است در   بعضی انواع خاکها بروز کنند.
در تغذیه گیاهان زراعی ، گاهی اثرات مشکلات مربوط به عناصر کم مصرف از اهمیت خاصی برخوردار است. در مواردی که کمبود رخ می دهند، افت شدیدی در محصول و کیفیت آهن ایجاد می شود و باید به محض تشخیص برای رفع مشکل اقدام شود.