گاوآهن قلمی (پنجه غازی)پایه ثابت 9شاخه

1. اهداف شخم
2. فواید شخم با چیزل و گاوآهن
3. انواع ماشین‌های شخم‌زنی
4. روش‌های شخم زدن زمین
5. انواع گاوآهن
6. انتخاب شخم مناسب
7. زمان مناسب شخم
8. عوامل تعیین‌کننده عمق شخم
9. انواع شخم از نظر عمق
10. جزئیات دستگاه (مشخصات فنی)

اهداف شخم

شخم زدن خاک با هدف اصلاح ویژگی‌های فیزیکی خاک انجام می‌شود. مهم‌ترین اهداف عبارتند از: افزایش نفوذپذیری آب و هوا، افزایش خلل و فرج خاک، کاهش تبخیر از طریق قطع لوله‌های مویین، زیرخاک‌نمودن بقایای گیاهی و تخم و لارو آفات، و نرم کردن خاک برای تسهیل رشد ریشه‌ها. اجرای صحیح شخم موجب بهبود شرایط جوانه‌زنی و رشد گیاهان می‌شود.

فواید شخم با چیزل و گاوآهن

شخم با چیزل (گاوآهن قلمی) و دیگر گاوآهن‌ها مزایای متعددی دارد: افزایش مواد آلی از طریق زیرخاک کردن بقایا، پوک شدن خاک و افزایش انتشار ریشه، افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌ها، تسهیل حل شدن و جذب مواد معدنی، تعادل گازهای خاک (کاهش CO2 و افزایش O2 در بلندمدت)، و کاهش جمعیت آفات با بالا آوردن لاروها و تخم‌ها به سطح خاک.

انواع ماشین‌های شخم‌زنی

انتخاب ماشین شخم به خصوصیات زمین، وسعت، شیب، شرایط رطوبتی و نوع محصول بستگی دارد. ابزارهای دستی مانند بیل در فضاهای بسیار کوچک یا بین درختان مفیدند. در اراضی وسیع‌تر از تراکتور و ادوات مختلف مانند گاوآهن قلمی، برگردان‌دار، بشقابی، دوار و زیرشکن استفاده می‌شود.

روش‌های شخم زدن زمین

شخم زدن تاریخی طولانی دارد؛ ابزارهای اولیه مانند بیل نوک‌دار هنوز در گل‌کاری و فضاهای کوچک کاربرد دارند. با پیشرفت فناوری، گاوآهن‌های مکانیزه با توان‌های مختلف (کششی، سه‌نقطه، محورگردان) طراحی شده‌اند که بر اساس نیاز عملیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

انواع گاوآهن

گاوآهن‌ها را می‌توان به سه گروه کلی تقسیم کرد: شکافنده‌ها (مثلاً گاوآهن قلمی و زیرشکن)، برگرداننده‌ها (خیشی و برگرداندار)، و به‌هم‌زننده‌ها (گاوآهن دوار یا خاک‌همزن). هر گروه برای شرایط خاص خاک و هدف مورد نظر مناسب است.

گاوآهن قلمی (چیزل)

گاوآهن قلمی خاک را بدون زیرو‌رو کردن کامل شخم می‌زند (نیمه‌شخم). این ادوات معمولاً دارای 2 تا 3 ردیف شاخه به شکل زیگزاگ هستند تا بقایای گیاهی به‌خوبی عبور کنند. شاخه‌ها ممکن است نیمه‌ثابت یا فنردار باشند؛ نوع فنردار مناسب زمین‌های سخت است زیرا هم نقش ایمنی دارد و هم ارتعاشات کمکی برای شکستن خاک ایجاد می‌کند.

زیرشکن

زیرشکن نوعی گاوآهن قلمی با شاخه‌های ثابت است که برای شکستن لایه‌های متراکم در عمق‌های 50 تا 90 سانتی‌متر کاربرد دارد و در شرایطی که لایه غیرقابل نفوذ وجود دارد مناسب است.

گاوآهن برگرداندار و بشقابی

گاوآهن برگرداندار خاک را به‌طور کامل زیرو‌رو می‌کند و معمولاً برای اراضی آبی وسیع کاربرد دارد. گاوآهن بشقابی با صفحات مقعر و محورهای مستقل مناسب خاک‌های خشک و چمن‌دار است و با تنظیم زوایای بشقاب می‌توان عمق و میزان برگرداندن خاک را کنترل کرد.

انتخاب شخم مناسب

برای انتخاب مناسب باید به اندازه زمین، نوع خاک، شیب، شرایط رطوبتی، نوع گیاه و نیروی تراکتور توجه کرد. به عنوان مثال در زمین‌های کوچک و بین درختان از بیل استفاده می‌شود؛ در اراضی سنگلاخی گاوآهن قلمی مناسب‌تر است؛ و در اراضی وسیع آبی گاوآهن‌های برگرداندار توصیه می‌شوند.

زمان مناسب شخم

زمان شخم متاثر از وضعیت رطوبتی خاک، شرایط آب و هوایی، نوع گیاه و فصل کاشت است. بهترین زمان زمانی است که خاک در حالت «گاورو» قرار دارد؛ یعنی نه خیلی مرطوب که به ادوات بچسبد و نه خیلی خشک که ادوات نفوذ نکنند. اجرای شخم در زمان نامناسب می‌تواند منجر به ایجاد کلوخه‌های ورقه‌ای یا گرد و بزرگ، و آسیب به ساختار خاک شود.

زمین‌های رسی پس از بارندگی یا آبیاری مدت بیشتری طول می‌کشد تا به حالت گاورو برسند؛ در حالی که خاک‌های شنی سریع‌تر آماده شخم می‌شوند. در خاک‌های سنگین بازه زمانی مناسب برای شخم بسیار محدود است و نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد.

عوامل تعیین‌کننده عمق شخم

عوامل مؤثر بر عمق شخم شامل: نوع گیاه و عمق ریشه، فصل شخم، اهداف جانبی عملیات (مثلاً زیرخاک کردن کود یا شکستن لایه سخت)، و ضخامت لایه خاک زراعی می‌باشند. به‌طور کلی عمق شخم نباید بیش از ضخامت لایه رویی خاک زراعی باشد مگر آنکه هدف شکستن لایه زیرین باشد.

انواع شخم از نظر عمق

الف) شخم سطحی: کمتر از نصف تا یک‌سوم عمق خاک رویی؛ برای زیرخاک‌کردن کود و بذر و کنترل علف‌های هرز مناسب است.

ب) شخم متوسط: حدود نصف تا دو‌سوم خاک رویی؛ برای تهیه زمین غلات و مخلوط کردن کود کاربرد دارد.

ج) شخم عمیق: معادل ضخامت خاک زراعی؛ برای گیاهان با ریشه‌های عمیق مانند یونجه، پنبه، چغندرقند مناسب است و معمولاً در پاییز انجام می‌شود.

د) شخم خیلی عمیق: فراتر از خاک رویی و شامل بخشی از خاک زیرین؛ معمولاً شش ماه قبل از کشت در پاییز انجام می‌شود تا زمستان فرصت نشست و ذخیره آب را فراهم آورد.

جزئیات دستگاه (مشخصات فنی)

جمع‌بندی و توصیه‌های کاربردی

شخم مناسب ترکیبی از انتخاب ابزار درست، زمان‌بندی دقیق و توجه به خصوصیات خاک و گیاه است. برای حفظ ساختار خاک و بهره‌وری بلندمدت، برنامه‌ریزی بر اساس وضعیت گاورو، جلوگیری از شخم در شرایط بسیار مرطوب یا بسیار خشک، و استفاده از ابزار متناسب با هدف (شخم سطحی، متوسط یا عمیق) ضروری است.