اصول GMP در کارخانجات خوراک دام و طیور

هدف از مجموعه قوانین GMP محصول اطمینان از رعایت دائمی شرایط قانونی تولیدکنندگان محصولات و خدمات در مورد ایمنی انسان، دام و محیط‌ زیست است.

---

اصول GMP در کارخانجات خوراک دام و طیور
با روند جهانی شدن اقتصاد و تشکیل زنجیره های اقتصادی به هم پیوسته در تمامی عرصه های تولید ازجمله خوراک دام و طیور ، ضرورت دستیابی به اصول کلی و جامع ناظر بر تولید در عرصه جهانی به امری مهم بدل شده است ، در سالهای اخیر کیفیت خوراک دام و طیور بطور جدی مورد توجه قرار گرفته است   هدف از این مباحث استانداردسازی کیفیت خوراک دام و طیور بوده که در ایمنی غذای انسان نقش اساسی دارد .
تعریف GMP
GMP (  Good Manufacturing Practice ) یا عمل صحیح تولید در برگیرنده اصولی است که مقدمه ای برای تضمین کیفیت و سلامت محصول در تمامی عرصه های تولید می باشد ، در انطباق GMP با تولید خوراک دام و طیور مستندات اتحادیه اروپا در رابطه با بهداشت خوراک دام و طیور ( 183/2005 ) نیازمندیهای بهداشت و سلامت را برای تمامی زنجیره مواد غذایی اعم از مواد اولیه و افزودنیها و محصول نهایی مشخص نموده است .
 این تلاش مجموعه ای از GMP و سیستم HACCP ( آنالیز مخاطرات و کنترل نقاط بحرانی ) را در یک جا جمع آوری نموده است و همچنین با پایه گذاری قوانین کاربردی ( of Practice  Ccodes  ) در زنجیره تغذیه دام اصول علمی را ارائه نموده است .
امروزه GMP دروازه ورود به بازارهای جهانی و منطقه ای و رقابت در بازارتجارت داخلی و خارجی است .
کاربرد و اهداف GMP
قوانین GMP یا عملیات صحیح تولید در بخش خوراک دام برای تولید، انبارداری، جابجایی، حمل‌ونقل، فروش خوراک آماده، مواداولیه خوراک، پیش‌مخلوط‌ها، افزودنیها و مکمل‌ها تدوین و گردآوری شده است.
1- هدف از مجموعه قوانین GMP محصول اطمینان از رعایت دائمی شرایط قانونی تولیدکنندگان محصولات و خدمات در مورد ایمنی انسان، دام و محیط‌ زیست است.
2- سیستم کنترل زنجیره‌ای فروش منسجم در بخش‌های دامی مبتنی بر توانایی‌های مجموعه تولیدی است تا نشان دهد که سیستم کنترل می‌تواند کیفیت محصول را تضمین کند. تولید خوراک دام توسط مجموعه تولیدی مورد تایید GMP به عنوان شرطی در برنامه کنترل زنجیره‌ای تشکل‌های عرضه‌کننده محصولات دامی گنجانده شده است.
3- برای دسترسی به کیفیت پایه بر مبنای قوانین GMP در بخش تولید خوراک دام باید موارد زیر را در نظر گرفت :
- استفاده از مکمل‌ها و داروهای دامی
- سطح و میزان مواد ناپذیرفتنی و ناخواسته
- روش‌های بهداشتی کار (کنترل شرایط باکتریولوژیک)
4- واحدهای تولیدی باید نشان دهند که تمام اقداماتشان مطابق با قوانین GMP است. چنانچه یک واحد تولیدی از بخش‌های متعدد تشکیل شده باشد، هریک از بخش‌ها باید از نظر GMP مورد تایید باشند.
5- چنانچه واحد تولیدی محصولات و خدمات چند شخصیت حقوقی را در یک محل عرضه می‌کند، فعالیت تمام این شخصیت‌های حقوقی باید تحت قوانین GMP قرار داشته باشند.
6- قوانین GMP از نگرش نظام HACCP (تحلیل خطرات و کنترل نقاط بحرانی) تبعیت می‌کند. HACCP شامل تحلیل تمام ارتباطات در فرایند تولید است و شناسایی و مستندسازی خطرات احتمالی کیفیت محصول و سلامتی آنرا بر عهده دارد. تمام مخاطرات احتمالی در مورد کیفیت محصولات و سلامتی آنها باید به نحو مناسبی توسط شیوه‌ها و دستورالعمل‌های تجویز شده کنترل شوند.
گروهای هدف GMP در خوراک دام و طیور
عبارتند از واحدهای تولیدکننده خوراک آماده، کنسانتره‌ها و مکمل‌ها که به شخص سوم برای عرضه به بازار، تولید، انبار، جابجایی یا حمل‌ونقل عرضه می‌کنند. هدف از قوانین GMP اطمینان از انجام مراحل انبار، تولید، جابجایی و حمل‌ونقل به نحوه صحیح جهت عرضه محصول منطبق با قوانین و استانداردهای تعیین شده توسط گروههای هدف می‌باشد.

- الزامات GMP در کارخانه های خوراک دام وطیور
 GMP کلیه مراحل تولید رادر بر می گیرد. از نقطه شروع تا اختتام تولید GMP  اصول خودراتعریف می کند به طور کلی GMP الزاماتی رابه شرح زیر در نظر میگیرد:
1-   ساختمان وتاسیسات :
کار خانه های خوراک دام باید به گونه ای طراحی شوند:
1-     از ورود آلودگی وهمچنین ناقلین این عوامل به داخل مجموعه جلوگیری نمایند
2-    روند عملیات تولید ، نگهداری وپاکسازی را تسهیل نموده والودگی خوراک رابه حداقل برسانند.
3-    مخازن ، لوله ها ، وتچجهیزات از مواد مناسب که قابلیت آلودگی کمتر وپاکسازی بیشتر دارند تهیه شود
4-    آب مورد مصرف دارای استاندارد های بهداشتی وکیفیت برای تولید خوراک دام باشد
5-    فاضلاب ومواد زاید به نحو بهداشتی دفع گردند.
2 – تولید ، فرآوری ، نگهداری ، حمل و نقل و توزیع خوراک دام و مواد اولیه
الف : کلیه دست اندرکاران کارخنجات خوراک دام در قبال اصول GMP مسئولیت دارند .
ب : در کلیه مراحل تولید مخاطرات بهداشت GMP شامل موارد ذیل بوده که عناصر مدیریت تولید مسئول کنترل آن می باشند .
1 – ورود آلودگی در چرخه تولید از خارج
2 – افزایش میزان آلودگی از حد مجاز بدلیل شرایط نگهداری یا فرآفری نامطلوب
3 – عملکرد نگهداری و کالیبراسیون تجهیزات :
الف – تمامی ابزارهای کمیت سنج ( ترازوها ، دماسنجها و ... ) باید دارای برنامه کالیبراسیون باشند .
ب – تمامی دستگاه ها باید دارای دستورالعمل نحوه کار با دستگاه باشند .
4 – روشهای بازرسی و کنترل :
الف - شامل تمامی حلقه های زنجیره تولید می باشد .
ب – دارای زمانبندی منظم و سیستم آرشیو مستندات می باشد .
ج – سیستمهای بازرسی باید براساس ارزیابی مخاطرات عینی و متناسب با شرایط طراحی و اجرا گردند .
بدیهی است که این سیستم ها باید با استانداردهای بین المللی درخصوص بازرسی و کنترل مطابقت داشته باشد .
5 – نمونه برداری ، آزمایش و کنترل در تمام مراحل تولید
الف -  هر کارخانه خوراک دام باید دارای واحد کنترل کیفیت ( Quallity Control ) باشد .
ب – نمونه برداری ها براساس اصول استاندارد نمونه برداری و رعایت اندازه ها و مقادیر توسط واحد کنترل کیفیت صورت پذیرد .
ج – کنترل های حین تولید و بازرسی مراحل فرآوری به عهده واحد کنترل کیفیت است .
د – آزمایشگاه داخلی یا آزمایش اکرودیته برای همکاری باید دارای شرایط استاندارد باشد .
ه – هر آزمایشگاه آنالیز و میکروبی مواد غذایی باید دارای واحد تضمین کیفیت باشد .
6 – نشانه گذاری یا لیبل
نشانه یا Lable باید منطبق بر کلیه الزامات قانونی و اطلاعات مربوط به خوراک دام و طیور باشد .
7 – ردیابی و ثبت سوابق خوراک دام و مواد اولیه
قابلیت ردیابی خوراک دام، مواد اولیه و افزودنی‌ها باید از طریق ثبت مناسب اطلاعات برای فراخوانی و جمع آوری به موقع و موثر محصولاتی که اثرات نامطلوب (قطعی و یا محتمل) بر سلامتی مصرف‌کنندگان دارند، میسر شود.
8 – آموزش کارکنان :
همه کارکنانی که با تولید، انبارداری و جابجائی خوراک دام در ارتباط هستند باید به حد کافی آموزش‌دیده و درخصوص نقش و مسئولیت خویش درحفظ ایمنی غذایی آگاه باشند.
مخاطرات بهداشتی مرتبط با خوراک دام
خوراک دام و مواداولیه آن باید دارای استانداردهای ایمنی باشند.
 میزان مواد نا مطلوب در خوراک دام باید حداقل باشد تا اندازه تجمعی آن در غذای انسان کمتر ازمیزان مخاطره انگیز (برای سلامت انسان) باشد.
یادآوری1- مقررات کدکس در مورد حداکثر مجاز باقیمانده ها (MRL) و حداکثر مجاز باقیمانده مواد خارجی در خوراک دام باید رعایت شود..
یادآوری2- حداکثر میزان باقیمانده های تعیین شده برای غذای انسان (مانند مقررات کدکس)، در تعیین حداقل استانداردهای ایمنی خوراک دام می تواند مورد استفاده قرار گیرد .
اقدامات بهداشتی و کنترل آفات
  خوراک دام و مواد اولیه، ماشین‌آلات فرآوری، تجهیزات نگهداری و محیط اطراف آنها باید از نظافت لازم برخوردار بوده و برنامه های موثر در کنترل آفات باید در مورد آنها اجرا شود.
 وسایل و تجهیزاتی که در تولید، فرآوری، حمل و نقل، انبارداری، انتقال، جابجایی و توزین خوراک دام استفاده می‌شوند باید به صورت کاملاً تمیز نگهداری شوند.
یادآوری- برنامه های پاکیزه سازی باید موثر باشند و به نحوی اجرا گردند که باقیمانده پاک‌کننده‌ها و گندزداها را به حداقل برسانند.
نقش سازمان دامپزشکی :
مهمترین عوامل ایجاد بیماری ها ، باکتری ها خصوصا سالمونلا ومهمترین منبع انتقال آلودگی به انسان فرآورده های دامی است،سازمان دامپزشکی کشور مسوولیت سلامت خوراک دام و طیور را بر عهده داشته و در بررسی بیماری های دامی شناسایی مناطق و منابع آلوده راه سرایت و طرز انتشاربیماری ها خود را مسول و موظف به رعایت قانون می داند نظارت بهداشتی چراگاه ها ، مراتع و نظارت بر کارخانه های خوراک دام ، ورود و صدور هر نوع مواد غذایی متراکم و مکمل های غذایی دام از دیگر وظایف سازمان دامپزشکی کشور است .
از دیگر برنامه های آینده سازمان دامپزشکی به منظور ارتقای سطح کیفی و بهداشتی خوراک دام ، طیور و آبزیان مواردی به شرح ذیل می باشد
1-استمرار فعالیت کمیته علمی وفنی کارخانجات تهیه خوراک دام ، کنسانتره و مراکز تبدیل ضایعات کشتارگاهی
 2- بهره گیری از مشاوره مراجع بین المللی ذی صلاح در قالب همکاری مشترک پروژه ای
 3- اعمال اصول GMP در کارخانجات تهیه خوراک و مراکز نگهداری مواد اولیه مربوطه .
 4- اجرای سامانه HACCP درکلیه مراحل تولید خوراک دام وطیور
 5- گسترش وتوسعه فرهنگ بسته بندی و برچسب گذاری خوارک آماده دامی
 6- توسعه نظارت های بهداشتی در کلیه مراحل تهیه خوارک از مبدا تولید یا واردات تا تهیه محصول نهایی و مصرف آن
 7- تغییر وضعیت و بهینه سازی ساختار حمل و نقل خوراک دام و ارتقای سطح بهداشت آن
 8- راه اندازی واحدهای شتسشو و ضد عفونی کامیون های حمل و نقل مواد و خوراک دامی قبل وبعد از بارگیری و تخلیه
 9- اجرای آیین نامه ها و دستور العمل های بهداشت سازمان دامپزشکی در زمینه شرایط بهداشتی واصول فنی انبارها و مراکز فرآوری خوراک دام در واحدهای پرورش دام در هنگام صدور و یا تمدید پروانه بهداشت این مراکز
10-آموزش ناظرین بهداشت مدیران و شاغلین مراکز پرورشی دام طیور و آبزیان و کارخانجات تولید خوارک دام
11- جایگزینی روش استفاده از خوراک دام آماده به جای تولید خوراک در واحدهای پرورشی دام طیور و آبزیان .