نکاتی درباره ابعاد گلخانه و رابطه آنها

گلخانه به یک فضای محدود با شرایط محیطی مناسب گفته می شود که می تواند رشد گیاهان را در مناطق و در فصول مختلف سال کنترل کند. طبق این تعریف، یکی از وظایف گلخانه فراهم آوردن شرایط محیطی لازم برای یک محصول خاص است. یکی از مهم ترین موضوعاتی که در کیفیت محصولات تاثیر بسزایی دارد، ابعاد گلخانه است. در ادامه این مقاله در مورد چگونگی تعیین ابعاد گلخانه و استاندارد های ان صحبت میکنیم.

ابعاد گلخانه

در گلخانه های تک واحدی عرض گلخانه حدود ۸ تا ۱۱ متر و طول آن حدود ۶۰ تا ۴۰ متر انتخاب می شود و در گلخانه های چند واحدی عرض هر دهانه حدود ۸ متر و طول هر دهانه ۳۰ تا ۴۰ متر است. بطور تقریبی ارتفاع گلخانه حدود یک سوم عرض ان است. به عنوان مثال در گلخانه ای با عرض ۶ متر ارتفاع گلخانه باید حدود ۲ متر باشد. ارتفاع زیاد از حد نه تنها شکل گلخانه را ناموزون میکند بلکه هزینه نگهداری را نیز افزایش می دهد زیرا مقداری از گرمای حاصله در ارتفاع بالایی از سقف، در محلی که قابل استفاده گیاه نیست، منتشر شده و موجب بالا رفتن هزینه حرارتی گلخانه می شود. با افزایش هر یک متر ارتفاع از کف گلخانه دمای هوا یک درجه سانتی گراد افزایش پیدا می کند و هوای بالاترین نقطه گلخانه همیشه چندین درجه گرم تر از سایر قسمت ها می باشد. ارتفاع گلخانه های فلزی بین ۳ تا ۵ متر انتخاب می شود ولی ارتفاع داربستی که بوته ها به آن بسته می شود حدود ۲ متر است. در کل برای ارتفاع گلخانه ها نظرات مختلفی وجود دارد برای مثال اگر چه از نظر میزان مصرف سوخت و هدر رفت گرما ارتفاع کمتر توصیه می شود ولی از دیدگاه دیگر شیوع آفات و بیماری ها در گلخانه با ارتفاع بیشتر کمتر است. چون حجم هوای گلخانه با افزایش ارتفاع افزایش می یابد و در نتیجه موجب کاهش گسترش بیماری ها می شود و همچنین تجربه نشان داده که گسترش بیماری در گلخانه با ارتفاع کمتر خیلی بیشتر از گلخانه با ارتفاع زیاد است. از طرفی بسیاری از گلخانه داران به خاطر احتراز از گسترش بیماری ارتفاع گلخانه را زیاد در نظر می گیرند و در فصل زمستان برای صرفه جویی در مصرف سوخت و جلوگیری از هدر رفت گرما بین سقف  و گیاهان پوشش پلاستیکی نصب می کنند. که در گلخانه های مدرن پرده پلاستیکی یعنی سقف کاذب، با سرد شدن هوا و تاریکی به طرف پایین حرکت کرده و فضا را کمتر می کند.

ابعاد استاندارد گلخانه

ارتفاع گلخانه از سطح دریا باید کمتر از ۳۰۰ متر باشد. با افزیش ارتفاع از سطح دریا، سرعت خروج هوا باید افزایش یابد. در ارتفاعات بالا هوا رقیق تر و سبک تر می شود و باید حجم بالاتری از هوا در داخل گلخانه جابه جا شود تا اثر خنک کنندگی معادل ارتفاع پایین بدست آید.

ارتفاع گلخانه

اهمیت ارتفاع گلخانه سوالی است که ممکن است به ذهن تعدادی از گلخانه داران خطور کرده باشد. جواب آن این است که: ارتفاع رابطه مستقیمی با تهویه دارد. با ارتفاع ۵ متر، دمای هوای گلخانه ۳ درجه سانتی گراد خنکتر از زمانی است که ارتفاع گلخانه ۳متر است. ارتفاع بیشتر باعث می‌شود سرمای هوای بیرون کمتر بر روی گیاهان و محصولات داخل گلخانه تأثیر بگذارد. در مناطقی از ایران مانند شهر جیرفت سرمازدگی برروی برخی محصولات گلخانه‌ای بخصوص خیار گلخانه‌ای تأثیرات مخربی گذاشته است. در چنین شرایطی هرچه فرم سازه گلخانه به مربع نزدیکتر باشد، جابجایی هوا بهتر صورت می گیرد و هزینه‌ های سیستم گرمایش و سرمایش گلخانه کاهش می‌ یابد.

ابعاد گلخانه خانگی

برای ایجاد گلخانه های خانگی شما می توانید از فضای خالی خود در منزل و یا خارج از منزل استفاده کنید و ابعاد گلخانه خانگی شما بستگی به میزان فضای مورد نظر شما دارد. از آنجا که ابعاد گلخانه خانگی در ساخت آن خیلی مهم است ما ابعاد گلخانه خانگی شما را از 6 متر تا 3000 متر در نظر می گیریم. علت این تصمیم گیری این است که ممکن است شما فضای زیادی را برای ابعاد گلخانه خانگی خود در نظر داشته باشید. اما از نظر علمی در گلخانه های تک واحدی عرض گلخانه حدود 11تا 8 متر و طول آن حدود 40 تا 60 متر انتخاب می شود و در گلخانه چند واحدی عرض هر دهانه حدود 8 متر و طول هر دهانه 40 تا 30 متر میباشد. مزیت گلخانه های بزرگ تهویه آسان و کم تر بودن مشکلات ناشی از بیماری است، اما هزینه گرم کردن انها نیز بیشتر است.

ارتفاع گلخانه خیار

در هنگام ساخت گلخانه خیار باید در نظر گرفت که ارتفاع داربستی که بوته های خیار به آن بسته می شود حدود 2 متر باشد. بنابراین ارتفاع دیواره های جانبی گلخانه باید حداقل 2 متر در نظر گرفته شود.

استانداردهای طراحی گلخانه

گلخانه ها دارای سازه‌‌‌های سبک وزن با قابلیت عبور نور خوب برای رشد گیاهان هستند، به همین دلیل سازه بایستی در برابر آسیب‌‌‌های محیطی از قبیل باد، باران، تگرگ و طوفان مقاومت خوبی داشته باشند.

گلخانه ها با پوشش پلاستیک در برابر تابش خورشید، طوفان‌‌های سنگین و برف بسیار حساسند. در موقعیت‌‌‌های جغرافیایی مختلف، سازه‌‌‌های متفاوتی را بایستی استفاده کرد. در مناطق برف خیز، فشار برف و دوری و نزدیکی منطقه به دریا و عامل باد، در طراحی سازه گلخانه بایستی مد نظر قرار گیرد. مناطقی که دارای بارندگی زیادی می‌باشند، شدت بارندگی عامل مهمی در طراحی سازه گلخانه می‌باشد و به منظور جلوگیری از خسارت وارده به گلخانه ها، طراحی سازه‌‌‌های گلخانه ای باید بر اساس استاندارد‌‌های قابل قبول ساخته شود تا حداکثر مقاومت در برابر عوامل خسارت زا را داشته باشد. هر چند تولیدکنندگان و مؤسسات مختلفی وجود دارد که از مواد مختلفی از قبیل کابل‌‌های الکتریکی، لوله‌‌‌های پلاستیکی، فایبرگلاس، پلاستر بهم فشرده جهت ساخت سازه استفاده می‌کنند ولی مواد استاندارد جهت ساخت سازه‌‌‌های گلخانه ای شامل لوله‌‌‌های گالوانیزه، نبشی، چوب و آلومینیوم می‌باشد. برخی از استاندارد‌‌های ساخت گلخانه به شرح زیر می‌باشد:

الف- استاندارد‌‌های گلخانه شیشه ای

–         فرانسه (Anfor U 57-060,1989)

–         آلمان (DIN 11535,1981)

–         ایتالیا (UNI 6781,1971)

–         انگلیس (BS 5502: part22,BSI,1987)

–         ایالات متحده آمریکا (ASAE EP 288.4 , 1990)

ب- استاندارد گلخانه‌‌‌های با پوشش پلاستیکی

–         فرانسه (Anfor U 57-063,1989)

–         انگلیس (BSI document No.91,BSI,1991)

–         انجمن بین المللی علوم باغبانی (ISHS,1991)

–         اتحادیه ملل گلخانه سازان نیز استانداردی با نام اختصاری NGMA تعریف کرده است.

سوله گلخانه

Greenhouse یا سوله گلخانه، سازه ای فوق تخصصی است که به کار کشاورزی یا پرورش گل و گیاه اختصاص داده می شود تا جایگزین کشت سنتی در زمین های کشاورزی شود. بدیهی است کشت در زمین کشاورزی دارای مشکلات و محدودیت های عدیده ای است که گلخانه هیچ یک از آنها را ندارد و حتی در قالب یک سوله ارزان هم می توان این مجموعه را بنا نهاد. سقف این سازه معمولاً از جنس شیشه یا طلق شفاف ساخته می شود تا نور خورشید بتواند بدون هیچ گونه مانعی، به محصولات برخورد نماید.

هدف اصلی و استراتژیک از تأسیس گلخانه، کنار زدن موانع تولید، هدفمند سازی تولید و دستیابی به سود بیشتر است؛ چرا که با احداث گلخانه، اختیار عمده امور را می توان به دست گرفت و با کاهش تلفات، بیشترین بهره برداری را از یک فضای محدود به عمل آورد. مورد بعدی که در ساخت سوله گلخانه بسیار مورد توجه است، کم شدن فاصله تولید تا عرضه است که دسترسی به محصولات تازه و با کیفیت را ارتقاء می بخشد. زمین های کشاورزی معمولاً در حومه شهرها یا در بافت های روستایی قرار دارند که انتقال محصولات آنها به شهرها با کندی و دشواری صورت می پذیرد. اما برپایی گلخانه تقریباً در هر مکانی از اعم از مناطق شهری و حتی در داخل منازل مسکونی شدنی و مقرون به صرفه تر است.

سقف گلخانه خانگی

گلخانه‌ها اشکال مختلفی داشته که با توجه به موقعیت مکانی و اقلیمی که در آن احداث می‌شود، انتخاب می‌شود و بسته به نوع محصولی که قصد پرورش آن را دارید، هزینه و نوع گلخانه متفاوت می‌باشد. در ادامه برخی از آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. گلخانه‌ها انواع مختلفی دارند و برای کاربردهای متفاوتی طراحی می‌شوند.

• گلخانه سقف گنبدی

 این نوع سقف معمولا برای گلخانه‌های تونلی استفاده می‌شود و قسمت بالایی گلخانه از حالت قوس به حالت شیروانه‌ای و نوک تیز طراحی می‌شود و باعث می‌شود مشکلات موجود در سقف قوسی حل شود.

•  گلخانه سقف شیروانی

زاویه دار و شیب دار بودن قسمت بالایی سقف در مدل شیروانی باعث می‌شود آب برف و باران به سمت ناودان هدایت شده و روی سقف باقی نماند. این نوع سقف برای مناطقی با بارش زیاد برف و باران و همچنین مناطق بادخیز کشور مناسب است.

•  گلخانه سقف قوسی

سقف قوسی برای گلخانه با مساحت زیاد مناسب بوده و با اقلیم‌های مختلف سازگار است. ساخت و نصب سقف قوسی ساده و سریع بوده و استفاده از آن‌ها مصرف سوخت را کاهش می‌دهد. عدم مقاوت کافی در برابر باد یکی از نقاط ضعف این نوع سقف‌ها در گلخانه به شمار می‌رود.

گلخانه صنعتی

گلخانه صنعتی به فضایی از اسکلت و چارچوب که به وسیله پوشش شفاف پوشیده شده است گفته می‌شود، که قابلیت کنترل شرایط محیطی مناسب را برای رشد گیاهان مختلف اعم از گیاهان زینتی، صیفی‌جات، سبزیجات و … را در اقصی نقاط کره خاکی با شرایط جوی مختلف فراهم می‌کند، طوری که شما می‌توانید در تمام سال از آنها استفاده کنید و محدودیت زمانی و مکانی ندارد. در تعریف دیگری از گلخانه می‌توان گفت گلخانه عبارت است از فراهم کردم محیط برای رشد محصولات کشاورزی می‌باشد.پوشش شفاف گلخانه باعث ایجاد اثر گلخانه در محیط می‌شود.

توجه داشته باشید که گلخانه‌های صنعتی دارای اندازه‌ های متغیری می‌باشد که شما بسته به نوع کشت محصولات می‌توانید از آنها استفاده کنید.