اهمیت واکسیناسیون در طیور

امروزه واکسیناسیون به عنوان یکی از مهمترین راههای پیشگیری از بیماری های ویروسی در صنعت طیور  مطرح می باشد.

---

اهمیت واکسیناسیون در طیور
امروزه واکسیناسیون به عنوان یکی از مهمترین راههای پیشگیری از بیماری های ویروسی در صنعت طیور مطرح می باشد. واکسیناسیون  یکی از ارزا نترین راههای ممکن در پیشگیری از تلفات به دلیل بیماریها است . واکسیناسیون موجب فعال شدن دستگاه ایمنی بدن پرنده و در نتیجه افزایش ایمنی بدن در مقابل بیماری ها می گردد. صنعتی شدن پرورش طیور ، افزایش تراکم نگهداری و استفاده از روش های مختلف جهت بالا بردن میزان تولید و افزایش ظرفیت های ژنتیکی طیور به منظور تولید بیشتر، باعث شده تا طیور بطور روز افزونی در معرض بیماری های ویروسی و باکتریایی قرار گیرند.
واکسن های مورد استفاده در طیور به سه گروه تقسیم می گردند: واکسن های زنده ، تخفیف حدت یافته و واکسن های غیر فعال . واکسن های زنده و تخفیف حدت یافته شامل ویروس ها یا میکرو ارگانیسم های زنده ای هستند که قدرت بیماری زایی آنها کاهش یافته است این تخفیف حدت می تواند بطور طبیعی یا مصنوعی ایجاد گردد. واکسن های گروه دوم بنام واکسن های کشته ، یا غیر فعال حاوی محیط های کشت باکتری یا ویروسی می باشند که به کمک روش های فیزیکی ( حرارت ، اشعه ماوراء بنفش و .... ) یا عوامل شیمیایی ( فرمالدئید ، فنول ، بتا پروپیولاکتون اتیلن امین و ... ) غیر فعال شده اند . این واکسن ها می توانند حاوی اجـــــزاء ایمنی زای ( پادگن ها یا توکسین ها ) این ویروس ها یا میکروارگانیسم ها باشند. مواد مشوق ایمنی مانند هیدروکسید آلومینیوم یا امولسیون های روغنی نیز به پادگن های حقیقی افزوده می شوند و بدین ترتیب باعث تشدید قدرت ایمنی زایی آنها می گردند .
ایمنی حاصل از واکسن های غیر فعال پس از 2 تا 3 هفته کامل می گردد. مدت ایمنی حاصل از تجویز واکسن غیر فعال به مراتب بیشتر از مدت زمان ایمنی حاصل از تجویز واکسن های زنده می باشد. بطور کلی واکسن های غیر فعال را پس از چندین بار استفاده از واکسن های زنده تخفیف حدت یافته استفاده می نمایند . در نتیجه ایمنی حاصل به مراتب بیشتر بوده و سطوح پادتن های سرمی در مقایسه با استفاده به تنهایی از واکسن های زنده افزایش می یابد.
نکات مهم واکسیناسیون بیماری های شایع در پرورش طیور:
گامبورو  
مهمترین اشکالی که در زمان واکسیناسیون علیه بیماری گامبورو وجود دارد، تداخل عمـــل پادتن های مادری موجود در سرم خون پرنده ها و ویروس واکسن می باشد. بنابراین انتخاب زمان مناسب جهت واکسیناسیون گامبورو در پیشگیری از بروز عفونت ناشی از ویروس حاد گامبورو بسیار پر اهمیت می باشد.
 هنگامی که ویروس ، وحشی ، حاد و بسیار مهاجم باشد باید از واکسنی استفاده نمود که بتواند خیلی زود ایجاد ایمنی نماید. در این حالت از واکسن های نوع متوسط به بالا (Intermediate) استفاده نمود. این سویه ها حتی در حضور عیار بالای پادتن های مادری ایجاد ایمنی می نمایند. موضوع مهم جهت انجام واکسیناسیون موفق در برابر ویروس گامبورو ، تعیین زمانی است که پادتن های مادر به قدری کاهش یابند که انجام واکسیناسیون مؤثر واقع افتد. یکی از روش های تعیین دقیق این زمان ، استفاده از نیمه پادتـــن ها می باشد. بدین ترتیب که از نیمه عمر پادتن ها به عنوان مدت زمانی لازم برای رسیدن به عیار پادتن های مادری به نصف مقدار ، استفاده می شود. به عبارت دیگر پس از گذشت هر نیمه عمر میزان عیار اندازه گیری شده به روش ELISA نیز ضعیف می گردد. باید به این نکته توجه نمود که نیمه عمر پادتن های مادری در جوجه هـــــای گوشتی هر3 روز یک بار و درپولت ها هر6 روز یک بار نصف می گردد. توجه به این نکته ضروری است که عیار پادتن ها در 3 روز اول زندگی جوجه کاهش نمی یابد. در حقیقت علت این است که کاهش طبیعی پادتن ها در این مدت به دلیل جذب پادتن های موجود در کیسه زرده ، جبران می گردد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که کاهش پادتن های مادری بعداز روز سوم زندگی جوجه ها آغاز می گردد. باید در نظر داشت که در تعیین زمان واکسیناسیون توجه به سابقه بیماری در مزرعه ، وضعیت سلامت گله و وضعیت شیوع بیماری در منطقه بسیار ضروری می باشد.
 نیوکاسل
 پادتن های مادری علیه بیماری نیوکاسل طیور ، موجب ایجاد محافظت از جوجه ها در طول هفته های اول زندگی می گردد. این پادتن ها موجب تداخل در ایجاد ایمنی همورال می گردند ولی از تشکیل سریع ایمنی موضعی ناشی از واکسیناسیون جلوگیری نمی نماید. بطوریکه واکسیناسیون علیه بیماری نیوکاسل در یک روزگی نه تنها امکان پذیر است بلکه بسیار مؤثر می باشد. در دو هفته اول زندگی جوجه ها می توان از دو روش تزریق واکسن غیر فعال و تجویز واکسن زنده تخفیف حدت یافته استفاده نمود. این روش موجب تقویت و ماندگاری بیشتر محافظت ایجاد شده  می گردد.
واکسیناسیون توام موجب تقویت و طولانی تر شدن مدت محافظت حاصله می گردد. بطوریکه واکسن زنده تخفیف حدت یافته موجب ایجاد ایمنی موضعی و واکسن غیر فعال ایمنی همورال را موجب می شود در شرایط طبیعی می توان واکسن تزریقی را از 1 تا 10 روزگی استفاده نمود.
برونشیت عفونی
 پادتن های مادری در مورد برونشیت عفونی موجب تداخل عمل در واکسیناسیون در یک روزگی نمی گردند. واکسیناسیون به روش قطره چشمی یا اسپری در یک روزگی موجب تحریک سریع و محافظت طولانی مدت در برابر بیماری می گردد.  محافظت ایجاد شده در اثر تحریک غده هاردین و درنتیجه ترشح پادتن ها در اشک می باشد. بدین ترتیب هیچ ارتباطــــی با میزان پادتن های موجود در سرم خون ندارد. اشک از طریق مجرای بینی – چشمی به داخل دهان را ه می یابد و بدین ترتیب موجب محافظت ناحیه حلقی- دهانی می گردد. گرچه واکسیناسیون علیه برونشیت عفونی را می توان علیرغم وجود پادتن های مادری در یک روزگی نیز انجام داد، ولی باید به این نکته توجه نمود که انجام واکسیناسیـــــــون در 6 تا 10 روزگی ، محافظت کمتری را ایجاد می نماید . علت بروز این مسئله در سن 6 تا 10 روزگی ، ممکن است افزایش حساسیت غده هاردین نسبت به ویروس برونشیت عفونی باشد. بطوریکه ویروس واکسن در این دوره زمانی ممکن است موجب دژنراسیون بافت غده هاردین گردد و در نتیجه غده مزبور وضعیت فیزیولوژیک مطلوب خود را از دست داده و در اثر تحریک قادر به ایجاد ایمنی موضعی نخواهد بود. بنابراین جهت کنترل بیماری برونشیت عفونی باید تا حد امکان واکسیناسیون جوجه ها زودتر ( مثلا\" در یک روزگی ) انجام گردد و اگر به دلایلی این واکسیناسیون به تعویق افتد ، باید در فاصله 12 تا 15 روزگی انجام گردد. در جوجه های گوشتی دزهای یاد آور باید هر 4 تا 6 هفته یک بار و با استفاده از واکسن های زنده تخفیف حدت یافته انجام گردد.
یاد آوری نکات مهم در مورد واکسن ها و واکسیناسیون طیور
* واکسن های زنده عوامل زنده بیماری هستند که اگر در هنگام استفاده دقت کافی به عمل نیاید ، ممکن است گاهی موجب ایجاد بیماری شوند. بنابراین باید از ریخت و پاش واکسن ها جلوگیری کرد و در صورت ریخته شدن از محلول ضد عفونی کننده قوی در آن منطقه استفاده نمود. همچنین باید ویال های خالی از واکسن جمع آوری و ضد عفونی یا سوزانده شوند. جهت احتیاط باید ظروف مورد استفاده برای واکسیناسیون نیز ضد عفونی شوند.
* هنگام واکسیناسیون باید آبخوری به میزان کافی تأمین گردد. به همین منظور باید حداقل برای هر 50 قطعه جوجه یک آبخوری در نظر گرفت.
* بهتر است میزان واکسن همواره کمی بیش از حد تخمین زده شده بکار برده شود نه کمتر از آن زیرا دز بالاتر بی ضرر می باشد ولی دز پایین ممکن است مانع از مؤثر بودن واکسن گردد.
* واکسن ها در حرارت های بیش از 30 درجه سانتی گراد ممکن است قدرت اثر خود را از دست بدهند، بنابراین واکسیناسیون راباید در ساعاتی از روز که هوا خنک تر می باشد انجام داد. در سالن های پرورش جوجه می توان منابع حرارتی را بطور موقت ، غیر از مواقعی که هوا بسیار سرد می باشد ، خاموش نمود .
* واکسن ها را باید درون آبی که قرار است در آن مخلوط شوند باز نمود. زیرا درب فلاکون های واکسن بطور معمول در شرایط خلاء بسته می شوند و چنانچه عمل باز کردن درب فلاکون در هوا انجام شود ، هوای آلوده وارد شیشه هوای واکسن خواهد شد.
* در صورت استفاده از واکسن به شیوه اسپری ، جوجه ها نباید در معرض سرما قرار گیرند و باید مدت 10 تا 15 دقیقه خشک شوند. جهت خشک نمودن جوجه ها نباید از منابع گرم کننده مصنوعی استفاده نمود زیرا به واکسن آسیب می رسد. پس از اسپری واکسن ، باید پنجره ها حداکثر به مدت 15 دقیقه بسته بماند و سپس باز شده و تهویه انجام گردد. در غیر این صورت کمبود اکسیژن و گرما باعث ایجاد تلفات درگله خواهد شد. عمل اسپری باید در ساعات خنک روز انجام گردد.
* در تمام گله های گوشتی درگیر با مایکوپلاسماگالی سپتیکوم (MG)¹  نباید از روش اسپری استفاده نمود.
* واکسن ها را باید در دمای 2+ تا 8+ درجه سانتی گراد تا زمان مصرف نگهداری نمود. حمل ونقل واکسن ها باید بدون توقف و در خنک ترین ساعات شبانه روز و با استفاده از یخچال های مخصوص یا ظرف یخ انجام گیرد و پس از رسیدن واکسن ها به محل استقرار مصرف کننــــده ، آنها را تا زمان مصرف در یخچال نگهداری نمود. باید به این نکته توجه نمود که واکســـــن ها و به ویژه واکسن های غیر فعال نباید منجمد شوند و هرگز از واکسن های تاریخ مصرف گذشته استفاده نشود.
منابع :
مدیریت پرورش طیور ، نالیف دکتر جواد پور رضا و دکتر قربانعلی صادقی.
راهنمای کلینیکی بیماریهای طیور تالیف دکتر کاظم عبدی
بولتن تلاونگ (شماره 31 )  
www.iranvet.ir
www.iranpoultry

تهیه و تنظیم : بیژن زحمتکش