کنترل سلامتی و بازدید مستمر گاوهای مریض

دوره پس از زایش دوره حساسی است که بوسیله میزان تولید شیر و وضعیت تولید مثلی در سیکل تولیدی گاوها تحت تأثیر قرار می گیرد.

---

کنترل سلامتی و بازدید مستمر گاوهای مریض
دوره پس از زایش دوره حساسی است که بوسیله میزان تولید شیر و وضعیت تولید مثلی در سیکل تولیدی گاوها تحت تأثیر قرار می گیرد.
تشخیص اولیه و درمان گاوهای مریض مهمتر از نوع درمان است.
در این مقاله استراتژیهای متفاوت کنترل سلامتی و پارامترهای مورد استفاده و نحوه تفسیر آنها مورد بحث قرار می گیرد.
مقدمه
تشخیص اولیه و درمان سریعتر گاوهای مریض از نوع و نحوه درمان مهمتر می باشد. هرچند در گاوهای شیری این مفهوم نمی تواند بیش از حد مورد تأکید قرار گیرد. تأخیر در درمان گاوهای مریض فقط شانس بهبودی کامل دام را کاهش نمی دهد بلکه باعث کاهش در میزان تولید شیر و همچنین بروز نقص در فرآیندهای تولیدمثلی می گردد. بویژه اگر بروز بیماری در اوایل زایش رخ دهد.
عقاید مختلفی در رابطه با استراتژی کنترل سلامت گله گاو شیری و پارامترهای مورد استفاده و نحوه تفسیر آنها وجود دارد. در این مقاله سعی شده پارامترهای مورد استفاده در کنترل سلامت گله پس از زایش و علائم کلینیکی گاوهای مریض مورد بررسی قرار گیرد.
کنترل سلامتی پس از زایش
دوره پس از زایش یک دوره اساسی در سیکل تولیدی گاوها است که بوسیله میزان تولید شیر و وضعیت تولیدمثلی تعیین می گردد. در این دوره گاوهای شیری دارای خطر گسترش بیماریهای مرتبط با زایش از قبیل هیپوکلسمی، متریت، کتوز و جابجایی شیردان می باشند که در مجموع باعث ضرر اقتصادی 200 تا 400 دلاری(000/860/1 الی 000/720/3 ریال) برای هر گاو در هر دوره شیرواری می گردد.
کنترل سلامتی پس از زایش فرصتی است که باعث می شود گاوهای مریض سریعتر تشخیص و از درمانهای حمایتی برخوردار شوند و به نوعی باعث پیشگیری از بروز بیماریها گردد. بعنوان مثال در گاو مبتلا به عفونت رحمی که سریعاً مورد درمان قرار گیرد میزان ابتلاء به اختلالات ثانویه از قبیل جابجایی شیردان و کتوز کمتر می گردد. همچنین درمان گاو مبتلا به کتوز تحت بالینی باعث جلوگیری از کاهش بیشتر شیر می شود.
کنترل سلامتی پس از زایش نیازمند بررسی همه گاوها در دوره 10-7 روز پس از زایش بوسیله افراد ماهر و مجرب می باشد.
پارامترهای مورد استفاده جهت ارزیابی سلامت دام ها شامل حرارت دام، وضعیت ظاهری، میزان تولید شیر، ترشحات رحمی و میزان کتون ادرار می باشد. به عقیده بسیاری از مؤلفین استفاده از یک یا دو پارامتر جهت کنترل سلامت گله پس اززایش متداول می باشد.
حرارت دام (رکتال)
افزایش حرارت بدن دام ( رکتال) پس از زایش بیانگر حالت غیرطبیعی و عدم سلامت دام می باشد. بویژه در گاوهای شیری که بیشتر بیان کننده عفونت رحمی یا متریت می باشد. حرارت نرمال رکتال برای گاوها در محدود 6/38 درجه سانتی گراد تا 5/39 درجه سانتی گراد است و هنگامی که حرارت بیشتر از 5/39 درجه سانتی گراد باشد تب نامیده می شود. این نکته قابل توجه است که فاکتورهای از قبیل وضعیت سلامت، سن، فصل، سال و زمان و روز بر روی حرارت بدن دام تأثیرمی گذارند.
هر چند حرارت بدنی یک گاو متغیر است اما در یک گاو سالم این حرارت نزدیک محدوده طبیعی می باشد. طی مطالعه ای که در پنسیلوانیا صورت گرفت مشخص شد گاوهایی که مشکلات کلینیکی در هنگام زایش یا اوایل پس از زایش نداشته اند در طی 10 روز اول بعد از زایش دارای میانگین حرارتی پائین تر از C9/38 می باشند.
بهرحال گاوهای مبتلا به متریت ممکن است بدون بروز تب دارای حرارت طبیعی باشند.چنانچه مطالعه ای که در فلوریدا صورت گرفت نشان داد که نیمی از گاوهای مبتلا به متریت در طول هفته اول پس از زایش تب نداشتند.
گاوهایی با زایمان غیرطبیعی مبتلا به متریت نسبت به دام هایی با زایمان طبیعی به طور معنی دار چند روز بیشتر دارای حرارت بالای 5/39 درجه می باشند. بنابراین گاوها با یک زایش غیرطبیعی دارای شیوع بالاتری از متریت در مقایسه با گاوهای دارای زایش طبیعی می باشند. بنابراین از این مطالعه می توان استنباط کرد گاوهای دارای زایش غیرطبیعی از قبیل سخت زایی، دوقلوزایی و جفت ماندگی باید بدقت در اوایل پس از زایش کنترل شوند.
گاوهای شیری که در نتیجه متریت در دوره پس از زایش مبتلا به تب می باشند به درمان آنتی بیوتیکی به خوبی پاسخ داده، بنابراین استفاده از اندازه گیری حرارت رکتال در 7 روز اول پس از زایش شیوه مناسب جهت کنترل سلامت گله می باشد.
وضعیت ظاهری
برخی از کارگران گله توانایی شناسایی گاوهای مریض را براساس وضعیت ظاهری دام دارند و این منوط به تعلیمات درست این کارگران می باشد. کارگران باید نگاه کردن به چشم ها، گوش ها، حضور ترشحات رحمی و رفتار کلی دام ها را بیاموزند.
موقعیت و ظاهر چشمها در حفره چشم و سطح دهیدراسیون را می توان مشاهده نمود و با یک سیستم نمره دهی از قبیل یک (حداقل) ، دو ( ملایم)، سه (متوسط) و چهار (شدید) بررسی کرد. در نمره یک گاو دارای چشم های شفاف با موقعیت طبیعی در حفره چشم است. در نمره دو چشم ها افتاده و کمی گودافتادگی (mm2-1) در حفره چشم مشاهده می شود. نمره سه دارای چشم های با لعاب شیشه ای و فرورفتگی (mm4-2) و نمره چهار دارای چشم های با گودافتادگی شدید (بیش از mm5) در حفره چشم است.
موقعیت گوش گاوها نیز بیانگر خوبی جهت وضعیت گاوها است.گاوهای مریض معمولاً دارای گوش های افتاده اند که نشانگر افسردگی، درد یا تب است. حال آنکه گاوهای سالم ظاهری شفاف، هوشیار و کنجکاو نسبت به محیط دارند و این دام ها در برخورد با افراد سعی می کنند با بینی و زبان با آنها تماس برقرار کنند.
در گله های که ازسربند های قفل دار استفاده می شود وضعیت گاوها را از نظر میزان اشتها بعد از غذادهی می توان ارزیابی کرد. یک گاو مریض، خوب غذا نمی خورد حال آنکه یک گاو سالم با حالت تهاجمی به سمت غذا می رود. در بررسی های کلینیکی به اشتهای یک گاو به این شکل نمره می دهند.
1-گاوهایی که می ایستند و می خورند.
2- گاوهایی که می ایستند اما ظاهراً گیج اند و غذا نمی خورند.
3- گاوهایی که برای غذا خوردن نمی ایستند و ظاهراً گیج یا مریض اند.
گاوهایی با نمره 2 یا 3 باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند.
تولید شیر
تولید روزانه شیر در بسیاری از گله ها کنترل می شود و همچنان که در ابتدا ذکر شد یک دام مریض به علت کاهش اشتها با روند کاهش تولید شیر روبرو است. در گاوهای شیری با یک دوره پس از زایش طبیعی به طور مداوم و روز به روز، تولید شیر افزوده می شود. نحوه تعیین گاوهای مریض در گله های مختلف متنوع می باشد.
افزایش 10% در تولید شیر روزانه در مدت 14 روز پس از زایش یک هدف در گاوها می باشد. تلیسه ها باید افزایش 8% در تولید روزانه داشته باشند.یک گاو هر روز باید 100 پوند و تلیسه ها 70 پوند در 20 روز اول تولید کنند.
ترشحات رحمی
اختلالی متداول در مدت پس از زایش است و با برنامه کنترل سلامتی دام های مبتلا به متریت مشخص می گردد. هرچند در تشخیص متریت ها در بررسی های کلینیکی بحث وجود دارد. گاوهای بظاهر مریض و دارای ترشحات بدبو از رحم، بی توجه به حرارت رکتوم به عنوان دام مبتلا به متریت تشخیص و نیازمند درمان می باشند. بنابراین ارزیابی ترشحات رحمی جهت تشخیص صحیح متریت، مهم است. بویژه اگر سریعاً بررسی شود. این نکته نیز قابل توجه است که برخی گاوهای مبتلا به متریت تب ندارند. ترشحات قرمز، قهوه ای شامل موکوس یا چرک و بدون بو، بعنوان ترشحات نرمال می باشد، در حالیکه ترشحات آبکی با بوی بد اغلب بیان کننده متریت شدید نیازمند به درمان می باشد و ترشحات موکوئیدی بیانگر مراحل بهبودی است.
یک روش متداول ارزیابی ترشحات رحمی، ملامسه رحم و معاینه ویژه واژن، جهت حضور ترشحات قهوه ای بد بوست.منتها گاهی بعلت عدم خروج ترشحات از گاو این شیوه نامناسب به نظر می رسد. بنابراین استفاده از واژینوسکوپی یا داخل کردن دست دارای دستکش تمیز به داخل واژن و بررسی ترشحت اطراف سرویکس می تواند جهت ارزیابی ترشحات استفاده شود.
کتون در شیر یا ادرار
از وجود اجسام کتونی در ادرار یا شیر می توان جهت تشخیص کتوز در گاوهای شیری استفاده کرد. هزینه های ناشی از کتوز تحت بالینی در هر رأس گاو چیزی در حدود78 دلار (500/697 ریال)تخمین زده می شود. گاوهای مبتلا به کتوز، اغلب در معرض خطر ابتلا به متریت، LDA و ورم پستان می باشند. مطالعات نشان داده گاوهایی که تست کتون آنها در شیر مثبت بوده، به میزان 1 تا 4/1 کیلوگرم در هر روز نسبت به گاوهایی که فاقد کتون در شیر بودند، شیر کمتری تولید می کنند. هر چه گاوهای مبتلا به کتوز تحت بالینی در دوره پس از زایش سریعتر تشخیص داده شوند اثرات منفی ناشی از ابتلا به آن کاهش می یابد و تشخیص این گاوها بوسیله بررسی سطح کتون ادرار یا شیر در کنار دام صورت می گیرد هرچند اندازه گیری سطح کتون ادرار بعلت اینکه تهیه نمونه ادرار امری ساده با هزینه کمتر و قابلیت تکرار متداولتر است.
در مطالعه ای که اخیراً صورت گرفته از 3 تست تشخیص کتوز تحت بالینی در کنار گاو استفاده گردیده که عبارتند از :
1 – استفاده معمول از پودر جهت تعیین استو استات شیر.
2 – تعیین کتون ها(استواستات) در ادرار.
3 – تست شیر برای اجسام کتونی (BHBA)
مطرح کردن همه موارد
اختلالاتی از قبیل متریت، جابجایی شیردان و کتوز بوسیله سنجش حرارت بدن، بررسی وضعیت ظاهری، میزان تولید شیر و سطح کتون ادرار در اوایل پس از زایش ارزیابی می شود و با استفاده از برنامه کنترل سلامت گاوهای مریض سریعتر تشخیص داده می شود. گزارش شده با استفاده از برنامه کنترل سلامت پس از زایش در گاوهای مبتلا به متریت، میزان آبستنی این دام ها تا حدودی قابل مقایسه با گاوهای سالم می باشد. بنابراین مشخص کردن سریعتر گاوهای مبتلا به متریت و درمان آنها دارای اثرات مثبت در میزان آبستنی در دام های مبتلا به متریت است. نکات کلیدی در برنامه کنترل سلامت پس از زایش عبارتند از:
- تربیت کارکنانی که علاقه دارند با گاوهای مریض کار کنند و آنها را درمان نمایند و به طور مرتب برای آنها دوره های آموزش برقرار شود. از طرفی ارتباط تنگاتنگی با دامپزشکان داشته باشند. این کارکنان باید به طور مداوم گاوها ار از نظر حرارت بدنی، تولید شیر و وجود اجسام کتونی در شیر بررسی نمایند.
ایجاد برنامه استاندارد برای تعیین گاوهای مریض، آزمایشات فیزیکی و روش های درمانی برای موارد بیمار و تکرار مداوم این روش ها.
- تصمیم گیری دامدار و دامپزشک برای تعیین بهترین برنامه برای گله.
بهتر است برنامه کنترلی جهت اواخر هفته اول زایش باشد. روزها 3 تا 7 پس از زایش ظاهراً حساس ترین روزها می باشد.
- ارزیابی وضعیت ظاهری، حرارت رکتال و نموه های ادرار جهت جستجوی اجسام کتونی در 10 روز اول زایش بطور روزانه
- بررسی و معاینه گاوهای مبتلا به متریت جابجایی شیردان و ورم پستان اگر دارای تب باشند و یا ظاهراً بدون داشتن تب مریض اند.
گاوهایی که تست کتون آنها در ادرار مثبت می باشد باید بعنوان کتوز درمان گردند.
دکتر علیرضا اکبرشاهی - فارمیران