موارد استعمال واکسن در طیور

واکسن باید کاملاً تازه باشد و برای حمل آن از یخدان های حاوی یخ استفاده شود. واکسن نباید بیش از 3-2 روز نگاهداری کرد.

---

در واحد های پرورش طیور عمل واکسیناسیون در موارد زیر انجام می گردد . برای جلوگیری از بروز بیماریهائی که معالجه آنها مشکل و اصولاً غیر مقدور باشد، واکسیناسیون به طیور منطقه ای که بخواهند از مناطق آلوده یا مشکوک دیگر طیور بدانجا وارد کنند.
واکسیناسیون به طیوری که از تخم آنها به منظور جوجه کشی استفاده می شود، زیرا در صورت بروز بیماری این طیور خسارات جبران ناپذیری ایجاد خواهد شد.
در مواردی که نباید واکسن تزریق کرد :
1) طیوری که مبتلا به انواع کوکسیدیوز باشند.
2) طیوری که مبتلا به بیماری های تنفسی از قبیل کریزاسیاردی باشند.
3) طیوری که مبتلا به بیماری های انگلی روده هستند.
روشهای مختلف واکسیناسیون (مزایا و معایب)
1- روش آشامیدنی :
ابتدا باید به ازاء هر یک لیتر آب 100 سی سی شیر چربی گرفته به آب آشامیدنی اضافه کرد و خوب مخلوط نمود. این عمل به منظور طولانی کردن حیات ویروس زنده و در عین حال ترسیب مواد معدنی زاید در آب چاههای عمیق توصیه می شود. سپس بسته به سن طیور، واکسن را در آب مخلوط با شیر به نسبت زیر مخلوط نمود. چنانچه سن طیور 4-3 هفته باشد، نسبت رقیق کردن واکسن هر 1000 دز واکسن در 25 لیتر آب مخلوط شده با شیر در سن 7-5 هفته هر 1000دز واکسن در 40 لیتر آب مخلوط شده با شیر، چنانچه پس چرخ بدون در دسترس نبود، کافی است واکسن را فقط در آب خنک رقیق نمود و بلافاصله به طیور بخورانند.
در روش اسپری واکسن نباید در ارتفاع یک متری بالای سر طیور در هوا پاشیده شود
در هنگام واکسن دادن باید نکات زیر را مراعات نمود.
1- ظروف آبخوری باید تمیز و عاری از هرگونه آغشتگی با مواد ضدعفونی کننده باشد.
2- برای رقیق نمودن واکسن نباید از آب لوله کشی شهرها که حاوی مواد ضدعفونی کننده است استفاده نمود.
3- تعداد آبخوری ها را باید به دو برابر مواقع معمولی رساند.
4- ظروف آبخوری محتوی واکسن نباید در معرض نور مستقیم آفتاب قرار گیرد.
5- بهتر است جوجه ها یا مرغ ها را تا چند ساعت قبل از دادن واکسن آشامیدنی تشنه نگهداشت.
6- واکسن باید کاملاً تازه باشد و برای حمل آن از یخدان های حاوی یخ استفاده شود. واکسن نباید بیش از 3-2 روز نگاهداری کرد.
7- واکسن را باید در محوطه یخ ساز یخچال یا فریزر که حرارت زیر صفر باشد نگاهداری کرد.
مزایاو معایب روش آشامیدنی : مزایای این روش به قرار زیر است :
1) احتیاج به گرفتن طیور نیست از این رو استرس برای گله بوجود نمی آید.
2) احتیاج به حداقل کار و کارگر می باشد.
3) عکس العمل واکسن در جوجه ها ملایم است و خطر عکس العمل شدید واکسن وجود ندارد.
معایب روش آشامیدنی به این قرار است:
با خوراندن واکسن در آب آشامیدنی اگر تمام شرایط حفظ و به کار بردن صحیح واکسن هم رعایت شده باشد باز نمی توان مطمئن بود که همه جوجه های موجود در گله از آب آشامیدنی واکسن دار به اندازه معین استفاده کرده باشند و در نتیجه میزان ایمنیت که در بدن جوجه ها بوجود می آید متغیر است و از نظر ایمنیت یکنواختی که در گله وجود ندارد، در بعضی ممکن است هیچ ایمنیت تولید نشده باشد و در برخی دیگر ایمنیت ضعیف بوجود می آید. تجربه نشان داده است که نسبت درصد این قبیل جوجه ها در مرغداری در معرض هجوم بیماری نیوکاسل قرار گیرد. ممکن است تعدادی از جوجه ها که ایمنیت ندارند یا به قدر کافی ندارند به بیماری دچار شوند.
به علاوه در روش آشامیدنی به طور کلی تیتر ایمنیت پائین تر از روش های دیگر است. از این رو نظر پیشگیری در نواحی خیلی آلوده روش مطمئنی نیست و حداقل باید برای بار اول از روش های دیگر استفاده نمود.
2- روش قطره چشمی یا بینی :
در این روش میزان رقیق کردن واکسن بسته به نوع قطره چکان فرق می کند. واکسن را باید طوری رقیق کرد که در هر قطره یک دز واکسن وجود داشته باشد. به عنوان مثال اگر از قطره چکان های معمولی که مخصوص نیوکاسل است استفاده می شود، این قطره چکان ها هر یک سی سی مایع را به 50 قطره تبدیل می کند و در این صورت اگر از واکسن 100 دزی استفاده می شود باید به هر 100 دز واکسن 2 سی سی آب مقطر اضافه نمود. چنانچه از قطره چکانی استفاده شود که هر یک سی سی مایع را به 25 قطره تقسیم کند و در این صورت باید هر 100 دز واکسن را در 4 سی سی رقیق کرد به طوری که هر قطره حاوی یک دز واکسن باشد.
مزایا و معایب روش قطره چشمی :
در این روش ایمنیت در جوجه یکنواخت است بدین دلیل تیتر آنتی بادی در بدن بالاتر از روش های دیگر است.
معایب این روش عبارتند از :
1) گرفتن جوجه ها سبب بوجود آمدن استرس در آنها می گردد.
2) احتیاج به وقت بیشتر و کارگر بیشتر دارد.
3) واکسن به طور عمیق در دستگاه تنفسی نفوذ نمی کند.
4) در سنین بالا استفاده از این روش مشکل است.
3- روش اسپری :
طرز کار، بسته به نوع ماشین متفاوت است ولی به طور کلی در دستگاههای اسپری معمولی طرز کار به قرار زیر است :
برای واکسینه کردن 1000 قطعه طیور باید 70 سی سی محلول 20 درصد گلیسیرین را آماده ساخت و سپس 1000 دز واکسن را در 30 سی سی آب حل نموده به مایع قبلی اضافه نمود به طوری که حجم مجموع به 100 سی سی برسد، سپس این 100 سی سی را برای 1000 قطعه طیور طوری مصرف نمود که در عرض 3 دقیقه در روی آنها در هوا پاشیده شود.
چنانچه دسترسی به گلسیرین نباشد، از آب مقطر به تنهائی به عنوان حلال می توان استفاده کرد. در هنگام کار باید به نکات زیر توجه داشت :
1- قبل از اسپری کردن مرغداری باید در و پنجره های سالن را بسته و دستگاههای تهویه و پنکه را خاموش نمود.
2- واکسن نباید در ارتفاع یک متری بالای سر طیور در هوا پاشیده شود.
3- ماشین اسپری باید به آرامی حرکت داده شود تا واکسن به طور یکنواخت روی جوجه ها پاشیده شود.
4- مدت 15 دقیقه بعد از پاشیدن واکسن در هوا باید درها و پنجره های مرغداری بسته بماند.
مزایا و معایب روش اسپری :
مزایای این روش به قرار زیر است :
1) صرفه جویی از نظر کارگر
2) اجتناب از استرس در گله زیر احتیاج به گرفتن طیور که اغلب سبب ناراحتی آنها می شود نیست.
3) صرفه جوئی در زمان و سرعت عمل و سهل بودن روش.
4) به علت این که واکسن مستقیماً در روی دستگاه تنفسی پاشیده می شود، تأثیر آن از نظر ایمنیت بهتر است.
معایب روش اسپری :
ایمنیت یکنواخت نیست زیرا ممکن است بعضی از جوجه ها به قدر کافی واکسن دریافت ندارند، از این رو در هنگام هجوم بیماری بلا دفاع هستند. با توجه به مطالب ذکر شده در این روش برای اولین بار از نظر واکسیناسیون نیوکاسل نباید از روش اسپری استفاده کرد و چکاندن واکسن در چشم یا طریقه تزریقی بهتر است ولی برای واکسیناسیون های بعدی می توان از روش اسپری به خوبی استفاده نمود. روش واکسیناسیون به طریقه اسپری را می توان منحصراً برای واکسینه کردن طیور برعلیه نیوکاسل و برونشیت به کار برد.
4- روش گردپاشی :
این روش که در بعضی از کشورها متداول است واکسن را به صورت گرد درآورده و با دستگاههای مخصوص به صورت غبار در لانه و در روی مرغها می پاشند. مزایای این روش این است که طیور دستکاری نمی شود، از این رو استرس بوجود نمی آید. به علت قابلیت نفوذ ایمنیت بافتی نیز در این روش زیاد است.
معایب این روش :
عدم ایمنیت یکنواخت می باشد زیرا ممکن است بعضی از طیور به اندازه کافی واکسن دریافت ننمایند. چون این روش در ایران متداول نیست، زیاد شرح نمی دهیم. به طور کلی مرغدار می تواند بسته به امکانات خود و محل و موقعیت مرغداری یکی از روشهای ذکر شده در فوق را انتخاب کند ولی در تمام این موارد باید نکات اساسی زیر را در نظر داشت :
1- تمام طیور یک مرغداری باید در یک زمان واکسینه شوند. در ضمن گله مورد واکسیناسیون باید کاملاً سالم باشد.
2- اگر مرغداری برونشیت عفونی وجود دارد تا سه هفته پس از بهبود کامل آنها نباید هیچگونه واکسیناسیون برعلیه نیوکاسل انجام شود.
3- آن دسته از طیوری که علائم بیماری تنفسی مانند سی . آر . دی (C.R.D) و ریزی چشم نشان می دهند، نباید قبل از درمان واکسینه شوند.
4- در هوای گرم عمل واکسینه کردن باید در ساعات صبحگاهی که هوا خنک است انجام گیرد.
5- در زمستان که در عصر یا غروب عمل واکسیناسیون انجام می شود، برای جلوگیری از استرس می توان از نور آبی استفاده نمود.
6- برای جلوگیری از عکس العمل طیور در مقابل واکسن می توان به مدت 24 ساعت آنتی بیوتیک در آب آشامیدنی آنها اضافه نمود و یا از ویتامین جهت کاهش استرس استفاده نمود.
7- بین دو واکسیناسیون مختلف باید حداقل یک هفته فاصله باشد تا استرس ناشی از واکسن قبلی بر طرف شود.

یاسر رحیمیان