اهمیت عوامل تهدید آمیز در بیماری عفونی تورم پستان گاوان بومی ایران

بیماری تورم پستان با ورود عوامل بیماریزا از طریق سوراخ نوک پستان در بافت پستان بوقوع می پیوندد.

---

بیماری تورم پستان با ورود عوامل بیماریزا از طریق سوراخ نوک پستان در بافت پستان بوقوع می پیوندد. عوامل مولد تورم پستان مشتمل بر عوامل عفونی مانند استرپتوکوک ها (استرپتوکوک آگالاکتیه، استرپتوکوک اوبریس ،دیسگالاکتیه ،فکالیس وپنومونیه ) استافیلوکوک اورئوس، کلی فرم ها ( اشرشیاکلی) اسفروفوروس نکروفوروس، فزی فرم ه ا،کورینه باکتری ها (پیوژنز و بوویس)، پسودوموناس ها ، مایکوباکتریوم ها (توبرکولوزیس )مایکوپلاسما آگالاکتیه جنس بوویس، قارچ کاندیدا ، کریپتوکوکوس تریکوسپرون و توام با عوامل مستعد کننده لز یون های سر پستان ها یا غده پستان ) و روشهای مدیریتی ، نگهداری و بهداشی جایگاه است. باستثناء عامل سل که از طریق خون انتشار مییابد در سایر موارد عفونت پستان اغلب از طریق مجرای پستان انجام میگیرد .عفونت در ابتدا بصورت التهاب مشخص میشود ولی تا بروز التهاب سه مرحله وجود دارد
1- هجوم مر حله ای است که میکرب از خارج سر پستانها به مجاری شیر نفوذ میکند
2- عفونت مرحله ای است که میکرب رشد میکند و بافت پستانی را مورد تهاجم قرار میدهد
3- التهاب نتیجه رشد میکرب و افزایش تعداد آن وتخریب بافت پستانی و نفوذ گلبولها ی سفید جهت دفع عفونت است . مدیریت ضعیف ، بیماری های مختلف ، تنوع میزبان و محیط از عوامل تهدید کننده ای هستند که دارای اثر منفی است . در دامداریهای صنعتی شیری مدرن،دامها در طول مراحل مختلف رشد ، آبستنی و گوساله زائی ، دوره شیر دهی با استرس مواجه میشوند هر گونه استرس فیزیولوژی سبب کاهش قابلیت سیستم ایمنی است و در زمان جبران با وقوع بیماری های گوناگون روبرو میگردند. شرایط مطلوب فیزیولوژی جهت ترمیم و دوباره سازی بافتهای آسیب دیده و بیمار و کارکرد مطلوب سیستم ایمنی بسیار مهم و جدی است .
مطالعات نشان داده است که لزیون های پستان و نوک آن (3 ) علاوه برآن به میزان کمتر اشکال نوک پستان ( 20) روش های شیر دوشی ، روشهای دامداری و استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها برای درمان تورم پستان و دیگر بیماری ها از جمله عوامل تهدید کننده محسوب میشوند. (3). مطالعات متعدد شامل افزایش تعداد گاوها ذر زمان ترشح شیر از سوراخ نوک پستان ،تولید زیاد شیر ،عدم تقارن پستان و استفاده ازمواد ضد عفونی کننده نوک پستان پس از شیر دوشی ) 2 ,4 ،23 ) نیز از عوامل تهدید آمیز بشمار می آیند . گزارشات منتشر شده نشان میدهد که بین عوامل تهدید آمیز با وقوع بیماری در گاوان ارتباط وجود دارد (13,5 ) ولی هیچیک از اطلاعات قبلی گزارش شده تحت شراط بومی با مراحل علمی آنالیز نگردیده است. این مطالعه جهت آنالیزعلمی داشتن ارتباط احتمالی عوامل تهدیدآمیز در گاوها طراحی گردید
زیان های ناشی از بیماری تورم پستان در گاوهای شیری که به صنعت تولید شیر وفرآورده ها ی آن وارد میکند دارای اهمیت اقتصادی است. لازم بذکر است که در بیماری تورم پستان تلفات دامی نیز وجود دارد و زیا ن های اقتصا دی آ ن مربوط به تلفا ت و کاهش مقدار شیر پستان مبتلا میباشد .اختلال در فر آوری شیر و انتشار بیماری به سایر دامها ی گله و ایجاد گلو درد استرپتوکوکی ویا سل و بروسلوز در انسا ن از مهمترین خسارات بیماری بشمار می آید. میزان شیوع بیماری در اغلب کشورهاحدود 40 % است که در بعضی از کشورها تا 25 در صد کاهش داده شده است (22،21). ابتلا هر کارتیه پستان سبب کاهش 8 % تولید شیر آن کارتیه میگردد ویطور کلی در یک گاو مبتلا سبب کاهش 15% تولیدشیر میشود. ازطرفی زیان حاصل از تغییرات ترکیب شیر مثل کاهش چربی ،کاهش کازئین،لاکتوز،افزایش پروتئین ، ،سرم شیر و افزایش کلرور ها را نیز به همراه دارد..
نشانه ها ی تورم پستان
نشانه ها ی بیماری برحسب نوع و حدت میکروب متفاوت است در شکل حاد و فوق حاد که با سپتی سمی وبا واکنش عمومی بدن همراه است و یا در تورم تحت حادو مزمن که بتدریج بافت پستان فیبروزی وسفت میشود ظاهر میشود .
تورم پستان تحت حاد
در این نوع بیماری در دام هیچگونه علائم بیماری بصورت ظاهری دیده نمیشود ووضع ظاهری شیر سالم بنظر میرولی تغییراتی در ترکیبات شیر بشکل زیر دیده میشود
- افزایش گلبولها ی سفید و سلولها ی بافت پستان (سلولهای سوماتیک)
- کاهش میزان تولید شیر کاهش ،چربی ،کازئین و لاکتوز در شیر ، افزایش سرم ، کلرورها وگلیکوژن شیر
در این مرحله به دلیل توام دوشیدن دامهای سالم وبیمار و بعلت عدم تشخیص وتوجه نداشتن دامدار به بهداشت شیر بیماری به سایر دام ها هم سرایت میکند بطوریکه در مدت کوتاهی حدود50 در صد گله به این نوع تورم پستان مبتلا میشوند .
ورم پستان مزمن
در آزمایش استریپ کاپ وجود لخته هائی در شیر مشخص کننده تورم مزمن پستان است وتغییرات ترکیبا ت شیر نیز مانند ورم پستان تحت حاد است در تورم پستان مزمن کلرورها وسرم شیر افزایش بیشتری دارندو به درمان هم پاسخ نمید هد و در صورت نگهداری دام مبتلا در گله بیما ری و به سایردام ها سرایت میکند و ضروری است دام مبتلا را حذف و به کشتارگاه اعزام نمود.
مواد و روش کار
تعداد چهار صد پنجاه سه راس گاو از بیست گله شیری در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند و همه گاو های شیری به روش کلی فرنیا ئی California Mastitis test (CMT) بر اساس پرتکل استاندارد آزمایش شدند ( 19 ) نتایج آزمایش هر گاو بر روی پرفرمای مخصوص ثبت شد و تمام اطلاعات دیگر در مورد هر دام شامل سن، وزن ،مرحله شیر واری، نژاد، تشابه، بهره شیر ،مکیدن گوساله سیستم تغذیه، استفاده از اکسی توسین، جایگاه و فضای نگهداری تعداد دفعات حذف و یا حضور در گله در پرفرما یاد داشت گردید. سایر پارامتر ها شامل طول هر کارتیه عمق پستا ن میزان آویزان بودن غده پستانی ,شکل پستان و نوک سر پستان ها, قطر کارتیه ( در بخش های بالا, وسط و انتها ی پستان ) صدمات و زخم های پستان و تراوش شیر از اسفنکتر نوک پستان ثبت گردیدطول و قطر کارتیه با کمک برنامه نرم افزاری Vernier caliper ثبت گردید. سایر معیار های دیگر با کمک نوار اندازه گیری انجام شد. اطلاعات بدست آمده از این بررسی با استفاده از برنامه افزاری SAS 9.1 مورد آنالیز آماری قرار گرفت بر اساس این این نرم افزار طول و قطر نوک پستان با استفاده از روشهای متفاوت آنالیتیکی مورد آنالیز قرار گرفت و میانگین های بدست آمده با استفاده از آزمون t-test مورد مقایسه قرار گرفت. اطلاعات با در نظر داشتن عوامل اپیدمیولوژیکی مختلف با استفاده از chi –square و مراحل آنالیز علمی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. آنالیز عوامل مختلف تهدید آمیز برای فارم (فارم و نژاد) فار ( نژاد و سن) مورد کنترل بود.آنالیز علمی غیر متغیر با استفاده از متغیر واحد و نیز تا حدی نسبت زوج های مناسب و با ضریب میانگین اطمینان 95 % نیز انجام گردید.
نتایج
نتایج پارا متر های مختلف فیزیکی (مثبت و منفی میانگین انحراف استاندارد )در دام های سالم و مبتلا در جدول 1 نشان داده شده است . اطلاعات آنالیز شده بوسیله t- test تفاوت معنی داری را در مورد پارامتر های سن, میزان تشابه پستان ها و طول نوک پستان (کارتیه ها) در دام سالم و مبتلا نشان نداد ( جدول 1). وزن بدن زنده P<0.01) )، فاصله نوک پستان تا سطح زمین P<0.01) ) تفاوت معنی داری را در دام سالم و مبتلا نشان داد در جدول 1 وزن بدن دام مبتلا بیشتر و فاصله نوک پستان تا سطح زمین کمتر وقطر غده پستان بیشتر از دام سالم بود.


نتایج مثبت و منفی میانگین انحراف استاندارد (SD )برای طول و قطر کارتیه ها در بخش های فوقانی، میانی و پایینی آن در جدول 2 نشان داده شده است. نتایج تفاوت معنی داری را در طول و قطر کارتیه هر چهار دام سالم و مبتلا نشان داد ( جدول 2) طول کارتیه بشکل قابل توجهی در دام مبتلا از دام سالم کمتر بود حال آنکه در قسمت بالائی و میانی وانتهائی قطر کارتیه دام مبتلا بشکل قابل توجهی بلندتر از دام سالم بود. نتایج .آنالیز ها برای پارامتر های مختلف در گاو در جدول 3 نشان داده شده است که از نظر آماری در دام سالم . مبتلا تفاوتی در پارامتر های سن ، طول ، نژاد و فضای نگهداری وجود نداشت حال آنکه در مرحله شیر واری، فاصله تا سطح زمین، تشابه دو پستان، شکل پستان و کارتیه، وزن بدن دام زنده،پاتولوژی غده و کارتیه پستان، استفاده از اکسی توسین ، روش تغذیه , تراوش شیر (001 /0P> ) تفاوت معنی داری بین دام سالم و مبتلا وجود دارد. بیماری بشکل قابل توجهی در مرحله سوم شیر واری بیشتر و افزایش در میزان تشابه ، وزن بدن زنده سنگین وداشتن پستانهای مدور یا کاسه ای یا استوانه ای شکل ،کارتیه گرد یا صاف مشاهده می شود. در دام با داشتن زخم هائی بر روی غده پستان یا کارتیه و دام هائی که مکررا\" جهت شیر بیشتر تزریق کسی توسین دارند و دام هائی که دارای تغذیه نشخوار از آخور (پروار بندی) شده اند (01 /0 P< ) و در دام هائی که در طول روز دارای ترشح شیر بیشتری بودند(01 /0 P< ) میزان وقوع بیماری افزایش یافت . آنالیز های متعدد نتوانست تفاوت معنی داری را در دام سالم و مبتلا برای پارامتر های شامل نژاد و فضای نگهداری نشان دهد(جدول 3 ) نتایج آنالیز های دو باره علمی نشان داد که در بیماری تورم پستان نسبت منفی با نوک کارتیه کثرت و ، تعدد حذف ، فاصله کارتیه ها تا سطح زمین وجود دارد حال آنکه نسبت مثبت با ابتلای کارتیه ها ،قطر کارتیه، ( بالائی ،میانی و پایینی )، ترشح شیر، شکل غده، آویزان بودن غده، روش تغذیه ای ، عمق غده، شکل کارتیه، مکیدن گوساله، ضریب شیری، لزیون کارتیه و وزن بدن زنده وجود دارد . آنالیز علمی چند باره پس از کنترل کردن در فارم نشان داد که از تمام پارامتر ها مانند آنالیز دو باره علمی است به جز قطر پایینی کارتیه نسبت مهمی وحود دارد. یک نسبت بیشتر با تعداد حضور در فارم یافت شد .آنالیز علمی چند باره پس از کنترل برای فارم و نژاد، ،. نژاد و سن و برای فارم نژاد و سن نشان داد نسبت مهمی از همه پارامتر ها مانند آنالیز دو باره به جز بخش میانی و انتهائی قطر کارتیه و تعدد حذف از گله و نسبت بیشتری با تعداد حضور و مرحله شیر واری وجود دارد .


بحث
در گاو کنترل تورم پستان بستگی به حذف میزبان های مختلف و عوامل تهدیدآمیز محیطی در رابطه با بیماری دارد. بسیاری از عوامل تهدیدآمیز را میتوان با مدیریت خوب، بکار گیری معیار های بهداشتی و انتخاب دامهای شیری که کمتر در برابر بیماری مستعد هستند را حذف نمود ( 15). این مطالعه جهت تعیین رابطه برخی از عوامل تهدید آمیز با بیماری در گاوهایی که تحت شرایط بومی قرار دارند انجام شد. در این مطالعه سن, میزان مشابهت و طول انتهائی کارتیه با بیماری رابطه ای ندارند در حالی که وزن بدن زنده, فاصله کارتیه تا سطح زمین و قطر پستان رابطه مهمی را نشان دادند. در مطالعات فبلی رابطه بیماری با سن (1، 12،17 ( ( , میزان مشابهت غدد پستان (12و14و16و17و 18) فاصله کارتیه ها تا سطح زمین( 3و7و22و24) گزارش شده است. گرچه برخی از محققان رابطه ای بین بیماری با مشابهت غدد پستان (21) و وزن زنده (10) با وقوع بیماری پیدا نکرده اند. در گزارشات ذکر شده در مورد رابطه بین این پارامتر ها با بیماری تورم پستان اختلاف است , در این بررسی رابطه ای بین سن و بیماری دیده نشد حال آنکه توضیح آن بنظر اکثر محققان مشکل است . و مربوط به تفاوت های نژادی و آرایش های ژ نتیکی دام ها در نواحی مختلف دنیا است ولی باید در مطالعات آینده ثابت شود اطلاعات در مورد میزان مشابهت غدد پستانی حاکی از ارتباط مهمی بین مراحل قانونی و کثرت مراحل است ولی این به معنای آن نیست که با اکثر گزارشات همخوانی داشته باشد و مطالعات بیشتر نیا زمند روشن ساختن رابطه قطر پستان و طول پستان با تورم پستان است. در این بررسی رابطه بین طول کارتیه و قطر کارتیه یافت شد. سایر محققان رابطه بین طول کارتیه و قطر آن را با وقوع بیماری پیدا نمودند (6،20 )که چنانچه طول کارتیه کوتاهتر و قطر آن بیشتر باشد در صد وقوع بیماری بیشتر است و با توجه به نتایج این بررسی به نظر می رسد که رابطه بین نژاد با وقوع بیماری وجود ندارد و نسبت وقوع بیماری در نژاد آمیخته و غیر آمیخته یکسان است و اختلافی در وقوع بیماری در دام ها ئی که در فضای بسته نگهداری میشوند وجود ندارد. و این در تضاد با گزارش قبلی است که فضا هیچ تاثیری با رخداد بیماری ندارد. (9). نتایج بررسی نشان داد که بین مرحله شیر واری، شکل پستان و کارتیه، زخم های کارتیه، روش تغذیه ، ترشح شیر از کارتیه واستفاده از اکسی توسین با وقوع بیماری التهاب پستان رابطه قوی وجود دارد. میزان وقوع بیماری در نیمه سوم شیر واری، پستان هائی بشکل مدور یا کاسه ای شکل ، کارتیه هائی بصورت صاف استوانه ای یا گرد، تغذیه بصورت نشخوار توام در آخور و مصرف زیاد اکسی توسین بیشتر است. از آنجا که اولین خط دفاعی بدن در برابر عوامل بیماریزا مخرج کارتیه ها است لذا زخم ها یا آسیب به این قسمت امکان پیشگیری ازبیماری التهاب پستان کاهش می یابد ) 10). آسیب های مختلف کارتیه و ادم پستان یا تورم پستان از جمله عوامل تهدید آمیز در بیماری تورم پستان است که ممکن است به خروج شیر آسیب برساند. (3و24 ) بیشترین میزان شیوع بیماری در گله گاو هانی است که دارای پستان های گرد و آویزان هستند و به این دلیل است که پستان بلند و آویزان اسیب دیده و کمک به رشد عوامل بیماریزا میکند. بیشترین میزان وقوع بیماری در مرحله پیشرفته شیر واری و مشابهت پستانها ممکن است مربوط به از بین رفتن کراتین محافظتی (پلاگ) از کارتیه ها باشد. (8 ) کاهش فاصله کارتیه تا کف زمین سبب آلودگی پستان و کارتیه شده و کمک به تهاجم باکتری ها به غدد پستان میکند ( 20 ) . مصرف اکسی توسین را ممکن است به باز بودن سوراخ کارتیه که برای مدت زمان طولانی باز باقی مانده و عضلات کارتیه که در حالت ریلکس باقی مانده و در وضعیت طبیعی سبب سهولت ورود عوامل بیماریزا به پستان شده و سر انجام منجر به تورم پستان میشود.

سید مهراد میرسعیدی فراهانی  ، رویا صدری