رفتارهای متداول گله بندی در آبزیان

یکی از جالبترین حس ها در ماهیان این است که گروهی از آنها به صورت هماهنگ با هم شنا می کنند در یک آن جهت حرکت را عوض می کنند بدون اینکه با هم تصادفی داشته باشند.

---

● چرا ماهیان به صورت گله ای حرکت می کنند؟
یکی از جالبترین حس ها در ماهیان این است که گروهی از آنها به صورت هماهنگ با هم شنا می کنند در یک آن جهت حرکت را عوض می کنند بدون اینکه با هم تصادفی داشته باشند. چگونه آنها می توانند با هم شنا کنند؟ چرا بعضی از ماهی ها به تنهایی شنا می کنند در حالیکه بقیه ماهی ها تقریبا تمام زندگی خود را به صورت گله زندگی می کنند؟
● دلیل اصلی حرکت ماهی ها به صورت گله ای چیست؟
اولین دلیل این است که حرکت گله ای ماهی ها را از خطر دشمن ایمن نگه می دارد. شکارچیان ماهی را که به تنهای شنا می کند، آسانتر از ماهی که در گله است تعقیب کرده و مورد تغذیه قرار می دهند. و همینطور ماهی از قلمرو خود به صورت گله ای بهتر دفاع می کنند. حرکت به صورت گله ای همچنین به ماهی این امکان را می دهد که انرژی خود را هنگام شنا ذخیره کنند. همچنین امکان دستیابی به غذا توسط گله آسانتر است. زیرا داشتن مثلا ۵۰ چشم و حس به گله امکان دستیابی به غذا را آسانتر می کند.
● چرا ماهیان به صورت گله ای حرکت می کنند؟
یکی از جالبترین حس ها در ماهیان این است که گروهی از آنها به صورت هماهنگ با هم شنا می کنند در یک آن جهت حرکت را عوض می کنند بدون اینکه با هم تصادفی داشته باشند. چگونه آنها می توانند با هم شنا کنند؟ چرا بعضی از ماهی ها به تنهایی شنا می کنند در حالیکه بقیه ماهی ها تقریبا تمام زندگی خود را به صورت گله زندگی می کنند؟
● دلیل اصلی حرکت ماهی ها به صورت گله ای چیست؟
اولین دلیل این است که حرکت گله ای ماهی ها را از خطر دشمن ایمن نگه می دارد. شکارچیان ماهی را که به تنهای شنا می کند، آسانتر از ماهی که در گله است تعقیب کرده و مورد تغذیه قرار می دهند. و همینطور ماهی از قلمرو خود به صورت گله ای بهتر دفاع می کنند. حرکت به صورت گله ای همچنین به ماهی این امکان را می دهد که انرژی خود را هنگام شنا ذخیره کنند. همچنین امکان دستیابی به غذا توسط گله آسانتر است. زیرا داشتن مثلا ۵۰ چشم و حس به گله امکان دستیابی به غذا را آسانتر می کند.
چطور ماهی ها می توانند به صورت گله ای شنا کنند. بدون اینکه با هم تصادم داشته باشند. حس های پیچیده در ماهیان به آنها اجازه می دهد که حرکت منظمی در گله داشته باشند. که موجب تعجب است و این اندیشه را تقویت می کند که اینها داری یک پیشاهنگ هستند که حرکت اینها را هدایت می کند. اما امروزه ثابت شده است که هر ماهی به حرکت ماهی دیگر پاسخ می دهد. و حتی بعضی محرک ها از جمه فرومونها مسئول این کار هستند.
مثلا اگر یک ماهی به جهت دیگر حرکت کند تمام ماهی های دیگر هم این را حس کرده و همه بر طبق حرکت آن حرکت می کنند. قرار گرفتن چشم ها در کنار سر به ماهیان اجازه می دهد که به آسانی آنچه در جلو آنها است را ببینند و بر طبق آن حرکت کنند. البته بینائی تنها فاکتور مورد اشاره در حرکت گله ای ماهی نیست. ماهی قادر به قرار گرفتن و جهت در گله توسط قدرت شنوائی می باشد. خط جانبی، بینائی و حتی حس بویائی هم از جمله این فاکتورها است.
● آیا تمام ماهیها به صورت گله ای حرکت می کنند؟
۸۰ درصد ماهیان به صورت گله ای زندگی می کنند. مقدار کمی از ماهیان به صورت انفرادی زندگی می کنند. بعنوان به قانون ماهیان با سایز کوچک بیشتر تمایل به زندگی گله ای دارند هر چند ماهیان با سایز بزرگ به صورت گله ای با هم زندگی می کنند. بعلاوه زندگی به صورت گله ای تنها به خاطر حفاظت اعضای گله نیست. در حقیقت بعضی از ماهیان درنده هم به صورت گله ای زندگی می کنند. ماهی Piranha در گله های بزرگ زندگی می کند که در همان گله به دنیا آمده اند . یک ماهی Piranha جدید اگر دیر به گله بپیوندد، مورد حمله قرار گرفته و کشته می شود. تصور کنید داشتن گیرنده های ریز در طول بدن ما وجود دارد و ما می توانیم کوچکترین تغییرات فشار هوا را احساس کنید. و این است دلیل اینکه چرا ماهی تغییرات فشار آب را متوجه می شود. چرا ماهی ها می توانند به صورت گله ای زندگی می کنند؟ از ماهیان تن بزرگ در اقیانوس تا ماهیان خیلی کوچک در حوض، حتی از گونه های مهم ماهی ها با هم به صورت گله ای شنا می کنند. تعداد این گله شاید شامل چند ماهی باشد و یا شاید شامل چند میلیون ماهی باشد.
ماهی ها با هم در نیم ثانیه تغییر جهت داده بدون اینکه با هم تصادم داشته باشند. ماهی ها این کار را با استفاده از دو حس که باعث ماندن آنها در گله می شود انجام می دهند. ماهی با استفاده از حس بینایی و یک حس دیگر که انسان این حس را ندارد و این حس همان سیستم خط جانبی است. سیستم خط جانبی که اصطلاحا حس \" فاصله یابی یا Senses of distance touch\" نام دارد. انجام می دهند .
توسط این خط جانبی که در طرفین بدن ماهی وجود دارد این کار صورت می پذیرد. این سیستم خط جانبی به نوسانات آب حساس می باشد. این است دلیل اینکه چرا ماهی جهت حرکت آب ایجاد شده توسط دم ماهی جلو خود را احساس می کند.
این به ماهی اجازه می دهد که سریعا تغییرات فشار آب را کشف کرده مخصوصا تغییراتی که توسط صخره ها و علوفه دریائی و حتی توسط نوسانات کم صدا به وجود می آیند. و سپس ماهی تصمیم می گیرد که سرعت خود را بالا و پایین ببرد و یا انیکه جهت خود را تغییر دهد. همانند گله پرندگان در گله ماهی ها رهبر وجود ندارد. حرکت گله ای ماهی ها توسط تصمیم دسته جمعی ماهیان صورت میگیرد. زمانیکه ماهی گرسنه ولی در امینت است گله پراکنده می شود. اما با نزدیک شدن شکارچی ماهیان پراکنده شده دوباره به گروه می پیوندند.
در اطراف صخره ها هزاران گله با کناره های نقره ای Silver sides، با حرکات کند عقب و جلو و هماهنگ که به ظاهر با ملودی داخلی که فقط ماهی می تواند آن را بشنود حرکت می کند. آنها بالا و پایین حرکت کرده و یک ماهی مسیر را گم نمی کند. این رقص باله طبیعی است که انسان می تواند این کار را در آکواریوم ود ایجاد کند.
سؤالی که مطرح است این است که چگونه هر ماهی به طور دقیق می داند که ماهی دیگر در همان موقع به کجا می رود. اگرچه بسیاری از گله های ماهی با استفاده از قدرت بینایی به اینها این توانائی را داده است که از این قدرت عجیب استفاده کند. ماهی تغییرات آب را توسط سیستم گیرنده های (رسپتورها) شبیه مو شبیه آنچه که در گوش داخلی انسان وجود دارد و به طور فشرده و در یک غلاف ژله مانند که در اطراف بدن پخش شده اند، حس می کند.
بیشتر آنها در دو کانال در دو طرف طول بدن ماهی که خط جانبی نامیده می شود متمرکز شده اند که از سر ماهی شروع شده و به طرف دم کشیده شده اند. با کوچکترین تغییرات فشار این موهای باریک خم شده و ماهی حرکات اجسام اطراف را احساس کرده و سریع پاسخ می دهد. همیشه یک آشوب پایدار در گله ماهی وجود دارد و این هم به دلیل رقابت ماهیان جهت قرار گرفتن در مرکز گله است زیرا مرکز گروه امن ترین مکان برای ماهی می باشد.
البته این تلاش و رقابت بعنوان یک مشکل در طبیعت مطرح نمی باشد زیرا آرایش ماهیان به طور طبیعی ماهی منفرد را در یک محیط امن قرار می دهد.
گله بندی بیشتر با هدف ماندگاری و تکثیر بهتر در گروههای مناسب می باشد. گله ترکیب یافته است از تعداد زیادی ماهی که از گونه های مشابه که کم و بیش با الگوی هرمونیک در طول اقیانوس حرکت می کنند. گله بندی یک رفتار متداول در ماهی است که حدود ۸۰ درصد در بین بیش از ۰۰۰/۲۰ گونه شناخته شده است و در طول یک دروه از زندگی ماهیان دیده می شود. بسیاری از صنایع ماهی گیری روی این الگوی رفتاری ماهی جهت افزایش صید در سایز مناسب صید مخصوصا از گونه های مثل تون، کاد cod، ماکرل و منهادن استفاده می کنند.
حدود ۲۴۰۰ سال پیش، دانشمندی بنام Aristotle این رفتار را در ماهی مشاهده کرده شاید او بانی و باعث ایجاد علاقه بشر به این خصیصه مجذوب کننده ماهیان شده. چرا گله ای؟ در وهله اول این حرکت گله ای سودمندی اکولوژیکی دارد. بعضی از گونه های ماهیان یک ماده لزجی ترشح می کنند که باعث کم شدن مالش بدن ماهی نسبت به آب پیرامون آن می شود. هر چند ماهی با الگوی متناوب خیلی لطیف و منظم در یک گله شنا می کند حرکت نوسانی و رو به جلو و عقب دم موجهای کوچکی به نام rotices (حرکت چرخشی شبیه به یک گرداب کوچک) تولید می کند. هر ماهی منفرد در تئوری می تواند از این گرداب های کوتاه ایجاد شده از ماهی بقلی جهت کاهش مالش آب به بدن خود کمک گیرد.
فایده دیگر زندگی به صورت گله ای ایمن بودن در مقابل شکارچیان می باشد. قدرت شکارچیان جهت شکار این ماهیان توسط ماهیانی که خیلی نزدیک و با فاصله کم حرکت می کنند، کاهش پیدا می کند. زیرا ماهیان شکارچی دچار سردرگمی می شوند. این است معنی زندگی در گروه. تعداد بی شمار گله به ماهیان این اجازه را می دهد که در پشت سر هم قایم شوند.
سردر گم کردن ماهی شکارچی توسط تعویض رنگ و شکل هم صورت می گیرد. ماهیان موجود در گله نسبت به تغییر جهت و سرعت ماهیان بغلی پاسخ می دهند. ماهیان می توانند از یک موقعیت دیگر حرکت کنند و سپس دوباره به عنوان یک واحد گرد هم درآیند. زمانیکه ماهیان جوان هستند بسیاری از ماهیان الگوی حرکت گله ای را نشان نمی دهند.
زمانیکه آنها بالغ می شوند شروع به شنا به صورت جفت، سپس در دستجات بزرگتر و بزرگتر تا زمانیکه آنها به یک الگوی شنای مشابه و کلاسیک دست یابند. بنابراین می توان گفت حرکت گله ای یک الگوی رفتاری است که از عناصر ژنتیکی تبعیت می کند. تحقیقات نشان داده است اندامهای حسی در ماهیان جوان، رفتار گله ای را در آنها تقویت می کند. اولین حس، حس بینایی است که فورا بعد از تولد جهت یافتن غذا عمل می کند. چشمان ماهیان به طور مستقیم به جلو نمی توانند تمرکز داشته باشند.
زیرا آنان در طرفین سر قرار گرفته اند. این قرار گرفتن به چشمان یک حساسیت خاص نسبت به حرکت جانبی می دهد که به خاصیت گله ای بسیار مفید است که ماهی می تواند حرکات، اعضای گروه را که با هم در ارتباط هستند دیده و بر طبق آن پاسخ می دهد خط جانبی – شنوائی سیستم خط جانبی موجود در پهلوی ماهیان هم مورد مطالعه قرار گرفته است . این یک خطی از سلولهای اندام حسی پوستی مخصوص که از دو پهلوی بدن ماهی نشئت می گیرد نام علمی این خطوط طرز عمل آن را نشان می دهد.
نام علمی آن شنوائی \" acoustico \" که معنی صدا می دهد و این امواج صدا تولید فشار می کند. این دو خط پهلوئی بسیار به حرکات و جا به جائی آب حساس بوده که باعث شنای نزدیک ماهیان با ماهی جانبی می شود، این ها به الگوی حرکت منظم ماهی کمک می کنند.
تشکیل گله با استفاده یا بر اساس غلامت بصری صورت میگیرد. این ماهی در میان جمع گله این علامت را از ماهی بغلی جهت حفظ موقعیت خود در گروه دریافت می کند. این نظریه به این دلیل ثابت می شود که بعضی از گله ماهیان در شب پراکنده می شوند. از طرفی دیگر بسیاری از ماهیان کور از جمله charagn غاری توانایی تشکیل گله را دارند. خط جانبی علائم شیمیایی در این وضعیت را با تماس با فرد دیگر گله بدست می آورد که به حفظ وضعیت گله کمک می کند.
بعضی ماهیان دارای خط جانبی و سلول های حساس نیستند و بنابر این فقط متکی به چشم هایشان می باشند. تحقیقات نشان داده اند که اگر ماهی را کور کنند و خط جانبی آنها را قطع کنند گله بندی صورت نخواهد گرفت. اما اگر خطوط جانبی در جای خود قرار گیرند ماهی ها دوباره داری قدرت گله بندی خواهند بود. خطوط جانبی همچنین جهت زندگی ماهی در آبهای تاریک و در محیط های خلیج مهم هستند. جائیکه چشم ها مورد استفاده نیستند silver strip در آتلانتیک (Menidia Menidia) silver sides، مثال خوبی از خطوط جانبی در گونه های شاخص است.
اگر بخواهیم یک تعریف مشخص از رفتار گله بندی ارائه بدهیم باید گفت دسته بندی ماهی بر اساس جذب دو طرفه و نمایش ارتباط اکولوژیکی است که اصطلاحا mutual attraction، جذب دو طرفه ماهیان گونه های مختلف که تقریبا هرگز به هم نمی آمیزند. ماهی با همنوع خود در وضعیت گله قرار میگیرد. در گله بندی خیلی از ماهیان با اعضایی از گونه خد یا گونه های نزدیک به هم جمع شده و تشکیل یک گله را می دهند. و این برای صنعت صید از لحاظ تجاری اهمیت زیادی دارد. حداقل ۲۵ درصد از کل ماهیان در دوره ای از سیکل زندگی شان در گروهی یا گله های متراکم زندگی می کنند.
زمانی که ماهیان مورد حمله قرار می گیرند ماهیان گله به صورت نزدیک به هم می شوند. زندگی گله ای امکان شکار شدن ماهیان از طرف شکارچیان را کم می کند. زمانیکه شکارچیان به طور انفرادی یا در گروههای کوچک حرکت می کنند، گله های ماهی توسط شکارچیان تشخیص داده نمی شوند. علاوه بر این، زمانی که گله توسط شکارچی دیده شد شکارچیان فقط قسمت کوچکی از گله را مصرف می کنند . به این طریق جلو مرگ و میر زیاد گله گرفته می شود.