هشدارهای نگران کننده وجود دی اکسین در محیط و خوراک طیور

یکی از سمی ترین مواد ساخته شده به دست انسان دی اکسین ها می باشند. دی اکسین ها موادی بسیار پایدار بوده و به کندی در طبیعت از بین می روند.

---

هشدارهای نگران کننده وجود دی اکسین در محیط و خوراک طیور
روح الله نورمحمدی و سید محمد حسینی
چکیده: یکی از سمی ترین مواد ساخته شده به دست انسان دی اکسین ها می باشند. دی اکسین ها موادی بسیار پایدار بوده و به کندی در طبیعت از بین می روند. در صورت انتشار در هوا، این ترکیب در نهایت وارد چرخه ی غذایی حیوانات شده و در بافت های چربی آنها ذخیره می شود و انسانها با مصرف این چربی ها آلوده می شوند(4). بنابراین بایستی سعی کرد که از آلودگی محیط زیست و مواد غذایی و در نهایت تماس انسان با این مواد سمی جلوگیری گردد. متأسفانه مداوایی برای درمان مرغ مریض وجود ندارد و در حال حاضر تنها راه ممکن، جلوگیری از استفاده مواد آلوده خوراکی و قرار گرفتن پرندگان در خاک آلوده در سیستم پرورش آزاد می باشد(15).
مقدمه:
حدود40 سال از کشف ترکیبات دی اکسین، به عنوان سمی ترین ترکیب ساخته شده به دست بشر می گذرد اما پیشرفت های چشمگیری برای مصونیت جوامع انسانی از آلودگی به این ترکیبات رخ نداده است(1).
دی اکسین ها ترکیباتی سمی و پایدار هستند که در مقادیری ناچیز موجب مرگ دام و انسان می شوند. در سال1999 در کشور بلژیک آلودگی خوراک دام ها ناشی از وجود دی اکسین پیش آمد. بطوری که مسؤولین امور دام کشور بلژیک دستور به لغو فروش گوشت مرغ و ماکیان و تخم مرغ به سایر کشورها و منع صادرات تولیدات لبنی را دادند و در نهایت بیش از 2% تولید تخم مرغ سالیانه این کشور از چرخه ی غذایی حذف گردید(8).دی اکسین از راه مواد غذایی مانند شیر، کره، نان و شیشه ی شیر نوزادان وارد بدن انسان می شود. بر اساس گزارشات متخصصین ایالات متحده، بیش از 80% دی اکسین بر اثر سوزاندن ضایعات و زباله های خانگی و بیمارستانها حاصل می شود(5). این مقاله به منظور آشنایی با خطراتی که این ماده ی سمی در محیط پرورش و خوراک طیور می تواند ایجاد کند متمرکز کرده است تا راهکاری برای کاستن آلودگی گوشت مرغ و تخم مرغ ارائه گردد.
سمیت دی اکسین ها:
پایداری و سمیت ایزومرهای دی اکسینی بسته به ساختار آنهاست. بر اساس تعداد اتم کلر و نحوه ی قرارگیری اتمهای کلر بر روی حلقه ی بنزنی سمیت متفاوتی دارند(10).TCDD بیشترین سمیت را در بین دی اکسین ها دارا بوده و ارزش یکTEF را برای آن اختصاص داده اند و سمیت سایر ایزومرهای دی اکسین را بر اساس همین ارزش می سنجند(7).
این سم در بدن تجمع کرده و برای پاک کردن بدن از نیمی از این سم به20 سال زمان نیاز است(11). با وجودی که چربی طیور نسبت به چربی دام های دیگر مانند نشخوارکنندگان، مقادیر کمتری از دی اکسین و شبه دی اکسین ها را دارا می باشد، اما به علت مصرف بالای گوشت مرغ و تخم مرغ در سبد غذایی روزانه خطرات ناشی از مسمومیت و بیماری آن را نمی توان مورد توجه قرار نداد(12).
خسارات دی اکسین در صنعت پرورش طیور
از آنجا که بیشتر منابع تولیدی دی اکسین گسترده و غیر قابل کنترل است، وجود این ترکیبات سمی در تولیدات طیور و فرآورده های حاصل از آن بسیار محتمل به نظر می رسد. تولید دی اکسین بدست بشر، پیوسته مقادیر قابل توجهی از این ماده ی بسیار سمی را در چرخه ی غذایی دام و طیور قرار داده و اقدامات انجام گرفته تا کنون بیشتر جنبه ی کاهش غلظت این ماده در خوراک و غذا بوده است(13).

بررسی ها بر روی نمونه هایی از تخم مرغهای تولیدی در مزارع آلوده و مکان های انتشار دی اکسین، وجود مواد سرطان زا را در تخم مرغ تأیید می نماید(9). به نظر می رسد که سم موجود در تولیدات طیور بیشتر از طریق دود حاصل از کوره های سوزاندن لاشه ی حیوانات و زباله های خانگی منتشر می گردد(6). خوراک طیور نیز ممکن است به دلیل آلوده بودن خاک مزارع تولید کننده ی خوراک دام، حاوی غلظت های متفاوتی از این ماده ی سمی باشد. سطوح بالایی از دی اکسین در مزارع پرورش مرغ تخمگذار در چند ایالت آلمان مشاهده شده است(14). تخم مرغ های بدست آمده از مرغ های پرورش یافته در محیط آزاد، بیشتر از مرغ های داخل قفس دی اکسین دارند(15).
صرف گوشت و تخم مرغ آلوده، در بافت های چربی بدن انسان تجمع می یابد و عوارضی چون سرطان، ناهنجاریهای تولید مثلی و نقص ژنتیکی را بوجود می آورد. دی اکسین از لحاظ بروز بیماری در صنعت پرورش طیور خسارت اقتصادی بر جای نمی گذارد ولی به دلیل انتقال سم دی اکسین از دام به انسان به ناچار می بایست تخم مرغ های آلوده را از بازار جمع آوری نمود. اخیراً مشخص شده استPCBs در سطح سلول گیرنده های اختصاصی برای ترکیبات کلرینه دی اکسین وجود دارند و از طریق انتقال به داخل سلول موجب نقص ژنی، موتاسیون، دفرمه شدن جنین و بیماریهای ژنتیکی می گردد(14). بنابراین برای کنترل چنین وضعیتی، پرورش دهندگان طیور در اغلب کشورهای صنعتی باید تولیدات خود را از چرخه ی غذایی حذف کرده و اقداماتی برای کاهش غلظت ترکیبات دی اکسین در مزرعه ی خود انجام دهند.
پیشنهادات
برای جلوگیری از آلودگی خوراک طیور، که در نهایت موجب آلودگی تولیدات و فرآورده های آنها می شود، می بایست منابع آلودگی را از میان برداشت. بدین لحاط لازم است خوراک های آلوده و در صورت سیستم پرورش آزاد، خاک محوطه ی جایگاه پرورش را مورد بررسی و شناسایی قرار داد.
ایجاد مراکز تحقیقاتی در کشور به منظور انجام نمونه گیری از تخم مرغ و خوراک مورد استفاده و حتی گوشت طیور و تعیین میزان آلودگی، می تواند در تصمیم گیری و برنامه ریزی در خصوص کاستن مواد دی اکسین در محیط پرورش مؤثر باشد(1).
نسبت چربی حیوانی به چربی با منشأ گیاهی در جیره های مرغ های گوشتی و تخمگذار را باید کاهش داد(1). مصرف ماهی بدون چربی، گوشت لخت، گوشت طیور فاقد پوست و کاهش استفاده از روغن در تهیه ی تخم مرغ و استفاده از تخم مرغ آب پز و تهیه شده در فر، راهکارهای مهم دیگری برای به حداقل رساندن خسارت ناشی از دی اکسین ها می باشند(1).
منابع

1. نورمحمدی،ر. حسینی،س.م. افضلی،ن. 1383. بررسی بحران دی اکسین در تولیدات دامی. سومین همایش علمی پژوهشی دانشجویان علوم کشاورزی و منابع طبیعی سراسر کشور- 1و2 دیماه 1383. دانشگاه بیرجند.

2. Anderson, D.R. and Fisher, R. (2002). Sources of dioxins in the United Kingdom:the steel industry and other sources. Chemosphere.46, 371-381.

3. Deming MS, Tauxe RV, Blake PA, Dixon SE, Fowler BS, Jones TS, Patton CM, Sikes RO. Campylobacter enteritis at a university: transmission from eating chicken and from cats. Am J Epidemiol 1987;126:526-34.

4. Erickson BE. Dioxin food crisis in Belgium. Anal Chem 1999;71:541 A-3.

5. European Commission. (2001). Council Regulation (EC) NO 2375/2001 of 29 November 2001 amending Commission Regulation (EC) no 466/2001 setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs. Official Jurnal of the European Communities, L 321, 6 December 2001, 1-5.

6. MAFF (1998) National Food Survey 1997: annual report on food expenditure, consumption and nutrient intakes. The Stationery Office.

7. Ministry of Agriculture, Fisheries and Food. (1977). Dioxins and polycholorinated biphenyls and foods and human milk. Food Surveillance Information Sheet, 105.

8. Ministry of Agriculture, Fisheries and Food. (1984). Household Food Consumption and Expenditure 1982- Annual Report of the National Food Survey Committee. HMSO.

9. United Nations Enviroment Programme. (2001). Stockholm Convention on Persistent Enviromental Pollutants.

10. Van Bellegem L. The chicken and the egg after the dioxin crisis. Internal communications VLAM (Flanders Agricultural Marketing Board), June 2000.

11. Van Larebeke N, Hens L, Schepens P, Covaci A, Baeyens J, etal. The Belgian PCB and dioxin incident of January-June 1999:exposure data and potential impact on health. Environ Health Perspect 2001;109:265-73.

12. Van Oyen H. Dioxin in feed and food: is public health running behind? J Epidemiol Community Health 1999;53:744-5.

13. Vanhoutte P, Paque L. Parliamentary investigations into the Belgian meat, dairy and egg production and into the poltical responsibilities in the light of the dioxin crisis. Brussels: Belgian Parliament; March 3, 2000; document no. 50, 0018/007.

14. www.bbcnews.com/BBC NEWS Science-Nature Dioxin found in German eggs.htm.Monday, 17 January, 2005.

15. www.bbcnews.com/BBC NEWS WALES Cancer link chemicals in farm’s eggs .htm . Thursday, 21 June, 2001.