آشنایی با پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان – بخش اول

پرورش ماهی، روشی بسیار موثر در مصرف مواد زائد کشاورزی و دامپروری است

---

آشنایی با پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان – بخش اول
با توجه به افزایش جمعیت جهان ونابودی منابع طبیعی دراثر آلودگی های بوجود امده توسط بشرو بهره برداری ناپایدار از منابع طبیعی ، کمبود غذا بزرگترین خطری است که جوامع بشری را تهدید می کند. بنابراین نیاز به غذا به ویژه پروتئین بیش از گذشته احساس می شود.
این باعث شده است بشر به مصرف آبزیان از جمله ماهیها،سخت پوستان،نرم تنان و سایر آبزیان روی آورد.همچنین کاهش ذخایر آبزی بشر را بر آن داشته تا برای پرورش گسترده آبزیان درمحیطهای آبی کوچک و محدود اقدام کن
بنا به دلایل متعددی پرورش ماهی بر پرورش دیگر دامهای اهلی که مصرف خوراکی دارند برتری دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد :
-1 ضریب تبدیل غذایی در ماهی 5/1 برابر طیور و دو برابر گوسفند و گاو است که دلیل آن نیاز کمتر ماهی به مصرف انرژی برای گرم کردن بدن وغلبه بر نیروی جاذبه است.
-2 ماهی را می توان در تراکم زیاد نیز پرورش داد .
-3پرورش ماهی، روشی بسیار موثر در مصرف مواد زائد کشاورزی و دامپروری است
-4گوشت ماهی ارزش غذائی بسیار بالایی دارد)درصد پروتئین قابل هضم بالا و چربی های غیر اشباع به ویژه امگا3 و امگا6 ومقادیر قابل توجهی از اسیدهای آمینه ضروری مثل لیزین و متیونین ویک اسید چرب اختصاصی است که باعث کاهش کلسترول خون می شود (
تاریخچه:
پرورش ماهی از گذشته های دور مورد توجه بشر بوده وقدمت آن به 2000 سال قبل از میلاد مسیح می رسد . چنانچه در یونان و روم ماهی را از آبگیر های طبیعی صید و آنهارا در استخرهای مصنوعی پرورش می دادند. از نکات قابل توجه آنکه ارسطو در نوشته های خود از پرورش ماهی به عنوان یک شغل پر منفعت یاد کرده است.
پرورش ماهی به صورت مصنوعی در کشور چین آغاز شد وسابقه پرورش در این کشور به بیش از 3 هزار سال قبل در منطقه (ین دیناستی) مربوط می شود وحدود 460 سال قبل از میلاد در منطقه (وارینگ کینگ دام) پرورش ماهی تا حد خوبی توسعه یافته بود. فان لی اولین فردی بود که اصول پرورش ماهیان آب شیرین را تدوین کرد.
با توجه به قدمت پرورش ماهی در دنیا , این فعالیت در ایران با تکثیر تاسما هیان در سال 1301 وپرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان از سال 1338 آغاز شده است.
طبقه بندی ماهیها:
ماهیهارده‌ای از پستانداران هستند که خود به دو زیر رده ماهیهای غضروفی و استخوانی تقسیم می‌شوند.
برخی از ماهیها ساکن آبهای شیرین و برخی ساکن آبهای شور هستند. ماهیهای ساکن آبهای شیرین دارای راسته‌های متعدد هستند.یکی از راسته‌ها ، راسته آزاد ماهی شکلان (Salmoni formes) است و تیره آزاد ماهیان که قزل‌آلا جزء آن است ، یکی از تیره‌های این راسته است.
امروزه ماهی شناسان ماهی های آبهای شیرین را بر اساس نیاز حرارتی آنها به سه گروه تقسیم مینمایند.
الف – ماهیان مناطق حاره ای
این ماهیان فقط در آبهای گرم می توانند زندگی کنند. به عنوان مثال ماهی های تیلاپیا وقتی که درجه حرارت آب به پائین تر از12 درجه سانتیگراد تنزل می کند تلف می شوند.
ب – ماهیان آبهای گرم
اغلب این ماهیان محدوده حرارتی وسیعی را تحمل می نمایند ولی رشد آنها در دمای 10 درجه متوقف و یا کند می شود. مهمترین گروه ماهیان گرم آبی عبارتند از خانواده کپور ماهیان چینی و کپور ماهیان هندی
ج - ماهیان سرد آبی
این ماهیان قادر به تحمل درجه حرارت بیش از 25 درجه سانتیگراد به مدت طولانی نیستند. مهمترین گروه ماهیان سرد آبی مورد پرورش آزاد ماهیان می باشند.
خصوصیات تیره آزاد ماهیان Salmonidae
ماهیان ماده این تیره فاقد مجرای تخم‌بر هستند و تخم پس از رسیدگی در حفره شکمی افتاده و سپس از مجرای تناسلی به خارج هدایت می‌شود. از اینرو می‌توان باکشیدن دست در زیر شکم ماهی مولد رسیده، تخمها را به آسانی از بدن آن خارج نمود. ماهیان این خانواده در آبهای سرد واکسیژن فراوان زندگی می‌کنند.
در میان آنها ، نژادهای مختلف بر حسب شرایط منطقه ای ایجاد شده‌اند که از نظر شکل بدن و نحوه زندگی باهم متفاوت هستند و به همین جهت شناسایی آنها به دلیل تنوع زیادشان مشکل است. ماهیان این خانواده یعنی قزل آلا و ماهی آزاد از نظر اقتصادی بسیار باارزش و دارای گوشتی لذیذ هستند.
گونه های مهم ماهیان قزل آلا در ایران:
در کشورما سه نوع ماهی قزل آلا وجود دارد .
الف : ماهی قزل الای رنگین کمان :
این ماهی بومی ساحل اقیانوس آرام می باشد که در سال 1880 به اروپا برده شد و به تدریج به نقاط مستعد در سراسر دنیا معرفی شد . بدن ماهی قزل آلای رنگین کمان پوشیده از خالهای سیاه ستاره ای شکل است . ماهیان بالغ در دو طرف بدن، نواری بصورت رنگین کمان دارند . که بخصوص در ماهیان نر بالغ بخوبی نمایان می گردد .
وزن ماهی قزل آلای رنگین کمان در شرایط طبیعی در بعضی از دریاچه ها به 9 کیلو گرم می رسد .
ب : ماهی قزل آلای خال قرمز :
این ماهی وابسته به آبهای کوهستانی می باشد .از لحاظ شکل و رنگ بسیار متنوع است و وجه متمایز آن با ماهی قزل آلای رنگین کمان خالهای نارنجی . قرمز می باشد . ماهی آزاد دریای خزر وابستگی نزدیکی به قزل آلای خال قرمز دارد اندازه آن بستگی به محیط ومیزان غذای طبیعی دارد و به ندرت از 45 سانتی متر تجاوز می کند .تخم ریزی در پاییزو اوایل زمستان روی بستر شنی با جریان کند آب انجام می گیرد .
در نزدیکی بستر رودخانه زندگی می کنند .و از این لحاظ با ماهی قزل آلای رنگین کمان که بیشتر وابستگی به سطح آب دارد متمایز است .
ج: قزل آلای دریایی ( ماهی آزاد دریای خزر ) :
بزرگترین نمونه مهاجر از قزل آلای دریایی در دریای خزر وجود دارد . این ماهی در مواردی در وزنی بیش از 45 کیلوگرم در زمان مهاجرت ( به منظور تخم ریزی ) در کشور آذربایجان صید شده است ) .
ماهی قزل آلای دریایی می تواند به دفعات مختلف از دریا به رودخانه های مناسب مهاجرت می کند و پس از تخم ریزی مجددا به دریا بر میگردد. ماهی جوان بسته به درجه حرارت آب و مواد غذایی 1 تا 3 سال از زندگی را در رودخانه صرف می کند و پس از رسیدن به طولی معادل 15 تا 25 سانتیمتر به طرف دریا مهاجرت می کند برخی از ماهیان پس از صرف 1 تا 3 سال زندگی در دریا ،با وزنی معادل 1 تا 2 کیلوگرم و بعضی از آنها پس از صرف 5 سال زندگی در دریا با وزنی معادل 7 تا 8 کیلو گرم اولین مهاجرت برای تخم ریزی را به آب شیرین آغاز می کنند .
معرفی ماهی قزل آلای رنگین کمان :
قزل آلای رنگین کمان از خانواده آزاد ماهیان(Salmonide) با نام علمی Onchorhynchus mykiss است و با نام انگلیسی Rainbow trout معروف است. در میان آزاد ماهیان این گونه تنها گونه ای است که برای پرورش بسیار مناسب تشخیص داده شده است،چرا که در برابر تغییرات محیطی نظیر تغییر مقدار O2 و CO2 محلول در آب،آلودگیهای کم و درجه حرارت، مقاوم بوده و از سرعت رشد مناسبی برخوردار است. به علاوه این که به راحتی از غذاهای دستی استفاده می کنند.
ازلحاظ ظاهری قزل آلای رنگین کمان بدن کشیده ای دارد،باله هایش توسعه یافته و تعداد آن هشت تاست. این باله ها شامل دو باله سینه ای،دو باله شکمی،یک باله مخرجی،یک باله دمی و دو باله پشتی است .
رنگ بدن این آبزی سبز زیتونی،در پشت تا خاکستری روشن و رنگ شکم سفید با خالهای سیاهرنگ می باشد.قزل آلای رنگین کمان دهان بزرگی دارد که هنگام صید طعمه به علت آزاد بودن استخوانهای فکی،به مقدار زیادی باز می شود و طعمه های بزرگ را شکار می کند.
این ماهی دارای یک نوارپهن به صورت رنگین کمان درهرطرف بدن است. دوره تخم ریزی ازماههای آخرزمستان تا
اواخربهار وتعداد تخمها بین 5 - 1 هزارعدد است. امروزه ماهی قزل آلای رنگین کمان به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاههای تکثیروپرورش ماهیان سرد آبی در بیشتر نقاط جهان درآمده است.
از خصوصیاتی مهم دیگری که این ماهی را مورد توجه قرار داده، سازش آن با شرایط پرورش متراکم است.
تفاوت شکل ظاهری درقزل آلای رنگین کمان ماده ونر
شرایط زیستی ماهی قزل آلا :
- درجه حرارت:
با افزایش دمای اب، ازمیزان درجه اشباع گازهای محلول در آب (از جمله اکسیژن)کاسته میشود..همچنین با افزایش یا کاهش دمای آب از اپتیمم(18-12)عمل غدد مترشحه آنزیم های گوارشی ماهی قزل الامختل شده و دررشد ماهی رکود ایجاد میکند.بهترین دما برای قزل الا 16 درجه است.آزاد ماهیان قادر به تحمل دمای 25 درجه هستند.اما یقینا در این دما هیچ گونه رشد و تغذیه ای ندارند البته تحمل چنین دمایی به عوامل مختلفی از جمله مدت زمان و روند تغیرات حرارتی آب دارد.
چنانچه تغییرات ناگهانی دمای آب صورت گیرد موجب فلج شدن ماهیچه های قلب و دستگاه تنفسی و مرگ به ویژه در بچه ماهیان میشود.
بنابراین تغییرات دمایی باید به تدریج انجام شود.(حداکثر یک درجه در دقیقه)تا ماهی بتواند خود را با دمای آب تطبیق دهد و دچار شوک نشود.برای اندازه گیری دمای آب از دماسنج های جیوه ای و الکلی استفاده میشود.
آزاد ماهیان قادر به تحمل درجات حرارتی بالا نبوده و حد پائین دمای کشنده برای قزل آلا و ماهی آزاد درحدود 5- درجه سانتیگراد است.
نیازهای حرارتی ماهی قزل آلای رنگین کمان:
درجه حرارت مطلوب برای رشد
نیازهای حرارتی ماهی قزل آلای رنگین کمان:

2- املاح محلول:
یون های اصلی ایجاد کننده شوری شامل سدیم ؛پتاسیم,کلسیم؛کلر؛و بیکربنات و...هستند که در واقع کل مواد جامد محلول همان شوری آب هستند.قزل الا میتواندمیزان شوری را تا 30ppt تحمل کند اما بهترین شوری که با موفقیت همراه خواهد بود 10pptاست البته در چنین شوری ماهیانی قابل پرورش هستند که وزنی بالای 20تا50 گرم داشته باشند.
3- PH:
عبارت است از غلظت یونهای هیدروژن در آب که بیانگر حالت های اسیدی؛خنثی وقلیایی آب است.اکثر آب های طبیعی دارای PH بین2/6-6/7 هستند.حداقل و حداکثر PH قابل قبول برای ماهی(5/6-5/8)در نظر گرفته شده که در بعضی شرایط قادر به تحمل PH های پایین تر یا بالاتر نیز هستند ولی بازده رشد و تولیدمثل در این آب ها کاهش می یابد
4-سختی آب:
سختی آب بر اساس غلظت کربنات کلسیم آب تعیین می شود. .پرورش ماهی در محدوده وسیعی از سختی (100-400)قابل انجام است با این وجود هر چه آب سخت تر باشد تغییراتPH کمتر است به دلیل رقابتی که با فلزات سنگین در آب انجام می دهد؛احتمال مسمومیت با این فلزات کاهش می یابد.
5-اکسیژن :
حداقل مقدار اکسیژن موجود در آب که قزل آلا به آن نیاز دارد،شش میلی گرم در لیتر است و حد مطلوب آن در فاصله 9 تا 11 میلی گرم در لیتر قرار دارد که تامین آن ضروری است.
هرچقدر آب سرد تر باشد و عاری از آلودگی، می تواند اکسیژن بیشتری را در خود حل نماید و برعکس با افزایش درجه حرارت آب از میزان اکسیژن محلول در آب کاسته خواهد شد. از نظر پرورش ماهی غلظت اکسیژن در آب خروجی استخرها باید حداقل 6 میلی گرم در لیتر و آب ورودی استخرهای پرورش ماهی از اکسیژن اشباع باشد.
در آبها دو نوع اکسیژن وجود دارد.
1-اکسیژن ترکیبی که جزء ساختمان مولکولهای آب است 2- اکسیژن محلول در آب که با مولکولهای آب پیوند ضعیفی برقرار میکندو فقط همین نوع مورد استفاده تنفس ماهی قرار می گیرد .
منابع تامین کننده اکسیژن آب در درجه اول هوای مجاور آب است که از طریق انتشار وارد آب می شودوفتوسنتز یکی دیگر از منابع تامین کننده اکسیژن می باشد که بیشتردر آب های راکد وبا پوشش گیاهی زیاد صورت می گیرد.
عوامل کاهش دهنده اکسیژن محلول :
1- رکود آب (تغییرات دبی آب، کاهش یا قطع آب استخرهای پرورشی)2 - تغییرات نور و انبوه گیاهان وپلانکتونهای گیاهی 3 – وجود میکروارگانیزمها (میکرب ها و مواد آلی)4- تراکم بیش از حد ماهیان 5 – افزایش درجه حرارت 6- با افزایش ارتفاع از سطح دریا (کاهش فشار جوی) میزان اکسیژن محلول کاهش می یابد.
6- سرعت جریان آب:
جریان دائمی آب اکسیژن مورد نیاز ماهی قزل آلا را تامین نموده و مواد حاصل از سوخت و ساز فضولات و بقایای مواد غذایی را با خود می برد. جریان آب همچنین می تواند در پخش و توزیع موادغذایی نقش داشته باشد.هرچه ماهی بزرگتر باشد به همان نسبت سرعت جریان بیشتری را تحمل می نماید.
به طور نرمال سرعت جریان آب در کانال ها نبایستی بیشتر از 3-2 سانتیمتر در ثانیه باشد قزل آلای بزرگ تا 20 سانتیمتر در ثانیه را نیز تحمل می کند. ولی اقتصادی نیست.
7- اثر نور:
تابش مستقیم نور خورشیدی می تواند سبب خسارات ناشی از آفتاب سوختگی را به دنبال داشته باشد و به همین جهت در پرورش متراکم بایستی، کارگاه هایی که در ارتفاعات قرار گرفته اند و آب آنها از نظر املاح فقیر می باشند از تابش مستقیم
نور جلوگیری نمود.
8- درجه کدورت:
آبهای کدر از جنبه های مختلف نامناسب هستند، می بایستی شفافیت تا کف استخر تامین شده باشد. کدورت های متناوب در گرفتن غذا نقش منفی دارد.
9- آلودگی آب و فلزات سنگین:
سرب، جیوه، مس،روی و آهن و سایر یون های فلزات حتی در غلظت های خیلی کم برای ماهی مسموم کننده می باشند آهن موجود در بعضی از آبهای شیرین روی سطح تخم ماهی در حال انکوباسیون رسوب کرده و باعث خفگی جنین می گردد.
آلودگیهای صنعتی و کشاورزی برای آزاد ماهیان بسیار خطرناک خواهند بود. چون باعث کاهش اکسیژن محلول می گردد.در واحد هایی که چند نوع ماده آلوده در آب یافت شوند اثر آنها روی یکدیگر تشدید کننده می گردد و نتیجتا ماهی ممکن است در شرایطی که غلظت هیچ یک از آلوده کننده های موجود به حد کشنده نرسیده باشند تلف گردد.
10- فضای زیست: از نظر تراکم و غیره
12- میزان املاح آب: آبهای به نسبت سخت تر هستند املاح مجاز بیشتری دارند و ارجح تر میباشند
13- عوامل بیولوژیک:
حشرات، بند پایان ، زالوهاو ... از عوامل مخاطره آمیز و بیماری زا و محدود کننده در امر پرورش و تکثیر می باشند. به علاوه بعضی گیاهان آبزی و جلبک های آبی، ضایعات تنفسی ایجاد نموده و بعضی نیز سمی هستند مثل موکوفیلوس ها
مکان یابی برای پرورش قزل آلای رنگین کمان:
الف - دسترسی به آب وزمین از نظر کمی و کیفی :
براساس حداقل آبدهی منبع آبی ، میزان تولید ماهی با کمی اختلاف در ارتفاعات مختلف از سطح آبهای آزاد تعیین می گردد . در برآورداولیه به ازای هر 10 لیتر در ثانیه آب جاری تولید ( 1-1.5) تن ماهی قزل آلای در فضای پرورشی 100متر مربع تعیین می گردد .
بنابراین افزایش میزان آب جاری به تناسب افزایش میزان تولید نیز پیش بینی می شود . برای تعیین نسبتا دقیق آبدهی منبع آبی تغییرات ونوسانات آبدهی آن در طول 5 تا 10 سال گذشته را مشخص می کنند .
منابع تامین آب :
1- چشمه ها 2-نهرها 3-آب دریاچه ها و سدها 4 -آبهای زیرزمینی
چشمه ها( انواع چشمه ها):
1-چشمه های سقوطی: حدود 70 درصد چشمه ها را تشکیل می دهند. آب با فشار از مظهر کنده شده و بالا می آید.
2-چشمه های حوضچه ای : ابتدا در حوضچه هایی می ریزند و سپس به مسیر اصلی وارد می شوند (دارای بقایای مواد آلی و اکسیژن محلول کمتر ، نوسانات حرارتی و امکان رشد گیاهان زیاد است)
3-چشمه های گسترده:مجاری خاصی ندارند و میزان آبشان نیز کم است و از نظر پرورش ماهی اهمیتی ندارند.
این منابع هر کدام برای خود یکسری محاسن و معایبی را دارند .
مزیت چشمه ها :
میزان آب یکنواخت -2خنک بودن -3بدون آلودگی -4حرارتی تقریبا ثابت در تمام فصول سال و در اغلب موارد بدون یخ بندان های زمستانی -5بدون کدورت در فصل بارندگی
معایب چشمه ها:
-1 چشمه ها نسبت به آبهای جاری اکسیژن کمتر و دی اکسیدکربن بیشتری دارند.
نهرها و رودخانه ها :
رودخانه هایی که نوسانات حرارتی بین 18-4 درجه سانتیگراد دارند مناسب می باشند .
به دلیل نوسانات دما و میزان دبی آب باید برنامه ریزی تولید با احتساب حداقل آب دهی متوسط چند ساله ( 20-10 ساله ) بررسی گردد. از محاسن آنها عدم وجود آهن محلول و دارای اکسیژن محلول در آب بالا هستند.
معایب:
1- وجود سیلاب های فصلی و گل آلودگی
2- احتمال سیل گیری کارگاه به دلیل سرعت زیاد آن در مواقع سیلابی و رسوب گذاری مواد گل و لای که لایروبی آنها هزینه زیادی خواهد داشت
3- احتمال یخبندان در بعضی شرایط خاص
4- نوسانات حرارتی زیاد
5- احتمال آلودگی های انگلی و بیماری زای دیگر به دلیل وجود ماهیان بومی در رودخانه
6- نوسانات دبی آب
آب دریاچه ها و سدها: خصوصیت این گونه منابع همانند نهرها و رودخانه ها است و در تابستان از نظر درجه حرارت و میزان اکسیژن و همچنین pH می تواند مراحل بحرانی را داشته باشد.به دلیل رشد جلبک ها نوسانات pH وo2 را دارند.
خاک مناسب :
خاک نفوذ ناپذیر با استفاده از مخلوطی از خاک رس و خاک های نسبتا سبک مثل شن و ماسه و کوبیدن آنها تهیه می شود
اختصاصات زمین از نظر خاک و توپوگرافی برای احداث مزرعه :
1-درمعرض ورود پسابهای ناشی از فعالیت های کشاورزی و صنعتی و فاضلابهای خانگی نباشد .
2- در معرض سیلاب ها و کولاک ها نباشد .
3- در معرض ریزش و یا فرسایش دیواره تپه ها و کوه ها نباشد .
4- راه مناسب به ویژه در زمستان داشته باشد .
5- به منبع انرژی ( برف ) نزدیک باشد .
6- مشکل زیست محیطی نداشته باشد .
7- مالکیت زمین مشخص باشد .
8- از نظر توپوگرافی به گونه ای باشد که آب به راحتی به حوضچه ها هدایت و به راحتی از آن خارج گردد
9- دارای شیب ملایمی باشد تا هزینه های خاک برداری کاهش یابد .
10- فضا برای توسعه داشته باشد .
11- بافت خاک مقاومت در مقابل تاسیسات و استخرها را داشته باشد ، به طوری که پس از احداث ، مشکل رانش زمین رخ ندهد .
12- خاک نباید نفوذ پذیر باشد .
13- خاکها یی که در آنها ریشه درختان و نی و ... وجود دارد مناسب نیستند زیرا موجب هدر رفتن آب می شوند .
ب - دسترسی به راههای ارتباطی :
ج - دسترسی به برق و تلفن و بازار فروش ماهی و تهیه غذای ماهی :
احداث حوضچه های پرورشی :
قبل از احداث حوضچه ها و تاسیسات مورد نیاز،مشخص کردن ظرفیت کارگاه ضروری است. ظرفیت کارگاه با توجه به مقدار آب ورودی به کارگاه تعیین می شود به این صورت که در ازای ورودی یک لیتر آب در ثانیه 100 تا 150 کیلو گرم ماهی قزل آلا می توان در سال تولید کرد . اختلاف بین دو رقم 100 تا 150 به کیفیت آب بستگی دارد و هر چه کیفیت آب بهتر باشد میزان تولید بیشتر است. به طور کلی دو نوع آب از نظر استفاده قابل تفکیک هستند:
1. استفاده یک مرتبه از آب در سیستم یکطرفه
2. استفاده آب در سیستم گردشی
نوع دوم در آینده اهمیت ویژه ای خواهد یافت. زیرا با آلوده تر شدن آبها و نبودن آب کافی و غیره این سیستم بایستی جایگزین شود.
رابطه میزان آب و تولید: رابطه بسیار نزدیکی میان این دو بر قرار است .
پس از تعیین ظرفیت کارگاه ابتدا زمین را مسطح و آن را بر حسب محل ورود و خروج آب و تاسیسات جانبی آن تسطیح و شیب بندی می کنند. بعد از تسطیح منطقه،برای احداث حوضچه ها در محل مورد نظر به مقدار لازم خاکبرداری می کنند.
باید توجه کرد که ساخت سازه ها و حوضچه ها به گونه ای باشد که شیب ملایمی از محل ورودی تا خروجی(2 تا 5 درصد)داشته باشد.
برای جلوگیری از ماهیهان هرز،آشغال و خروج ماهیان از حوضچه ها،توریهایی تعبیه شود.
استخرهای معمول پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان در ایران:
1- حوضچه های گرد -2 کانال های دراز
حوضچه های گرد :
مزیت:
-1 آب در این حوضچه ها جریان ملایم دارد و بنابر این ماهی نیروی کمتری را صرف مقابله باجریان آب میکند که در نتیجه این، ضریب تبدیل غذایی بالاتر میرود (غذای بیشتری به گوشت تبدیل میشود).
-2 حوضچه های گرد نسبت به کانال های پرورشی ، به آب کمتری نیاز دارند
-3 چون مجرای خروجی آب در وسط حوضچه گرد قرار می گیرد ، یک جریان دایره مانند در حوضچه بوجودمی ا یدکه خاصیت خودپالایی دارد.
معایب:
1- عیب این حوضچه ها در این هست که گندزدایی یا ضدعفونی کردن آب در انها مشکل هست
2- نمیتوانیم از خیلی از دستگاه های مکانیکی (مورد استفاده برای تغذیه و بارگیری ماهیان)، استفاده کنیم.
کانال های دراز : این کانال ها به دو شکل طراحی میشوند:
(1) کانال های کف خاکی (2) کانال های کف سیمانی
-1 کانال های کف خاکی با طول 30 متر و عمق ۲/۱ متر با دیواره های شیب دار که باعث میشوند عرض کانال از سطح به طرف عمق کم بشود، بطوری که پهنای کانال در سطح 9 متر و در کف 3 متر هست. آب از انتهای یک کانال خارج شده و وارد کانال بعدی میشود تا اینکه بالاخره از سیستم خارج میشود و یا اینکه تصفیه و هوادهی شده و دوباره به سیستم بر میگردد.
این کانال ها به خاطر داشتن کف خاکی ، مثل نهرهای طبیعی بطور قابل توجهی قابلیت خودپالایی دارن و لازم نیست بطور مداوم آنها را تمیز کنیم، چرا که انواع میکروارگانیسم ها مثل باکتری ها، قارچ ها، آلگ ها و انواع لارو حشرات در کف کانال زیست میکنند که تاثیر بسزایی در تبدیل مواد آلی سمی به مواد معدنی غیر سمی دارند.
اما نقطه ضعف کانال های خاکی این هست که در کف کانال یا روی دیواره های کانال شاهد رویش گیاهان هستیم . همچنین تعمیر و مرمت این کانال ها هم بسیار خسته کننده و پر زحمت هست. در حال حاضر این کانال ها کلا بصورت سیمانی ساخته میشوند که کانال کف سیمانی نام گرفته اند.
-2طول کانال کف سیمانی 30 متر، عرض آن 3 متر (چه در سطح و چه در کف) و عمق کانال 105 سانتیمتر هست که معمولا در ردیف های 6 تایی پشت سر هم قرار میگیرند. چون این کانال ها دیواره بدون شیب دارند، میتوانیم از دستگاه های مکانیکی (برای غذادهی، بارگیری، رقم بندی و...) استفاده کنیم که این مسئله، یک مزیت ویژه محسوب میشود. در بیشتر نقاط دنیا برای پرورش قزل آلا از این نوع کانال ها استفاده میشود.
کانال های دراز به دلیل عمق کمی که دارند، به راحتی ضدعفونی شده و مدیریت آنها نسبت به حوضچه های گرد آسان تر هست. اگر ما از 6 یا احیانا 10 کانال پشت سر هم استفاده کنیم، استفاده از هواده در میانه راه، ضروری دارد.
پرورش ماهی با استفاده از منابع آب کشاورزی در روستاها:
پرورش ماهی در کنار کار کشاورزی یکی از روشهای استفاده بهینه از منابع آبی است که ضمن اشتغال زایی و کمک به اقتصاد خانوار کشاورز موجب غنی سازی آب کشاورزی وافزایش محصولات زراعی وباغی خواهد شد.
استخرهای دو منظوره شامل:
الف ) استخرهای ذخیره آب کشاورزی:
اکثراً مستطیل شکل بوده ودر نقاطی مشرف به زمین های زراعی احداث شده اند در این استخرها در صورتی میتوان ماهی قزل آلا پرورش داد که آب ورودی علاوه بر داشتن شرایط لازم جهت پرورش به میزانی باشد که در طول شبانه روز حداقل50% آب استخر تعویض شود.
ظرفیت تولید هر استخر دو منظوره به میزان آب چاه وابسته است بعنوان مثال چاهی با آبدهی 20 لیتر در هر ثانیه میتواند یک استخر دو تنی ماهی قزل آلا داشته باشد
ب) کانالهای آب کشاورزی:
کانالهای کشاورزی حد واسط بین یک منبع آبی (رودخانه , سد،دریاچه و…) و زمینهای کشاورزی محسوب می شوند که معمولاً بصورت سیمانی می باشند. این کانالها با عمق کم وحداکثر چند متر عرض وطولی برابر با چند صدمتر هستند.شیب کانالهای کشاورزی 20-10 سانتیمتر در 30 متر است . حد مطلوب تعویض آب در آنها 3-2 مرتبه در ساعت میباشد.
کانالهای کشاورزی در صورت دارا بودن شرایط مناسب از قبیل (دما , میزان آب , طول وعمق مناسب , عدم آلودگی و…) می توانند جهت پرورش ماهی قزل آلا استفاده شوند, که معمولاً این کانالها توسط توریهایی به فاصله های حدود 30 متر از یکدیگر مجزا می شوند. بطور کلی پتانسیل نگهداری ماهی در آنها بین 35-25 کیلوگرم در متر مکعب در نوسان است. از آنجائیکه میزان اکسیژن محلول درطول کانال کاهش می یابد واز طرف دیگر بار آلودگی آن افزایش می یابد می بایست در فاصله های معینی از کانال آب جاری هوادهی انجام شود.
معمولاً عرض کانالها باید 1/0 طول آنها باشد. وعمق کانالها از 0.5متر تا 1.2 متربسته به وزن ماهی متغیر است. تعداد بچه ماهی مورد نیاز با ازاء هر تن تولید 4000 قطعه بوده که بااضافه کردن ده درصد تلفات احتمالی باید برای تولید هر تن ماهی قزل آلا تعداد 4400 بچه ماهی به وزن تقریبی 5 گرم تهیه گردد تراکم ماهیان در این حالت 100-70 قطعه در هر متر مربع میباشد. اصول ماهی دار کردن و غذادهی ماهیان در استخرهای دو منظوره با اصول کلی پرورش ماهی قزل آلا یکسان است.
آماده سازی حوضچه ها قبل از ماهی دار کردن :
اگر برای اولین بار از حوضچه ها و کانالهای کارگاه استفاده می شود،باید قبل از آبگیری کلیه مصالح اضافی و موادمصرفی اضافی آنها جمع آوری و حوضچه ها و کانالها شستشو داده شوند.
(2 اگر برای بار دوم یا چندم است که از استخر استفاده می شود،باید قبل از آبگیری،کلیه کانالهاوحوضچه ها تمیز وضد عفونی شوند بعد از ضد عفونی کردن استخرها اقدام به برقراری جریان آب می کنیم تا مواد اضافی که برای ضد عفونی به کار برده شده است،شسته و از محل دور شوند.
(3قبل از آبگیری حوضچه ها حتما ورودیها و خروجی های آنها کنترل و از نصب توری در آنها اطمینان حاصل شود.
4- 2 (4ساعت بعد از آبگیری استخرها می توان حوضچه های پرورشی را ماهی دار کرد.
حمل و نقل بچه ماهیها به استخرهای پرورشی :
مرحله اول در شروع پرورش ماهی،تهیه و انتقال بچه ماهیهای خریداری شده با حداقل تلفات به کارگاه پرورشی است. در گام اول باید سعی کرد تا بچه ماهیان مورد نیاز از کارگاهی تهیه شوند که پروانه بهداشتی داشته باشند و سلامت بچه ماهیان مورد نیاز را تضمین کند و همچنین باید سعی کرد تهیه بچه ماهیها از نزدیکترین محل به کارگاه پرورش صورت گیرد.
به طور کلی دوروش برای حمل بچه ماهیان از محل فروش تا حوضچه ها توصیه می شود:
-1حمل با کیسه های نایلونی :
برای این منظور از کیسه های نایلونی ضخیم دو یا سه لایه استفاده می شود؛به این ترتیب که ابتدا 25 درصد کیسه های نایلونی را از آب استخر حاوی بچه ماهیها پر می کنیم. سپس به نسبت 10 تا 20 کیلوگرم در متر مکعب درون کیسه ها، بچه ماهی وارد می کنیم. بعد از خالی کردن هوای موجود در کیسه نایلونی،این فضا را توسط اکسیژن موجود در کپسول اکسیژن پًر می کنیم(یعنی 75 درصد باقیمانده فضا(
سپس درٍ کیسه نایلونی را با نخ می بندیم. کیسه های آماده شده به این صورت را می توان در کارتن قرار داد یا به همین صورت توسط وسیله نقلیه حمل شوند. بعد از حمل کیسه های حاوی بچه ماهی به محل کارگاه مورد نظر،برای همدما شدن آب درون کیسه ها و حوضچه ها و جلوگیری از استرس بچه ماهیها،آنها را درون حوضچه ها قرار می دهیم و بعد از گذشت نیم ساعت،کیسه ها را پاره و بچه ماهیان را در حوضچه ها رها می کنیم.
-2حمل توسط مخزن :
برای این منظور به یک مخزن پلاستیکی یا فلزی )استیل،آلومینیوم) تمیز که برای همین منظور ساخته شده باشد، نیاز است. قبل از آبگیری مخزن بهتر است آن را ضد عفونی کنیم. این روش بیشتر برای حمل بچه ماهیها در مسیر های طولانی به کارمی رود.
روش کار به این صورت است که ابتدا لوله های سوراخدار را که به لوله مرتبط به کپسول اکسیژن مرتبط است،درکف مخزن قرار می دهیم،سپس مخزن مورد نظر را با آب موجود در استخر پًر می کنیم و شیر کپسول اکسیژن رابازمی کنیم. سپس با توجه به ظرفیت مخزن به آن بچه ماهی اضافه می کنیم .( 10 تا 20 کیلوگرم به ازای هر متر مکعب )
نکته قابل توجه در روش دوم این است که آب موجود در مخزن حتما باید دارای چرخش باشد،لذا برای این منظور از یک پمپ کوچک در بالای مخزن استفاده می شود. در این روش نیز مانند روش اول،قبل از خالی کردن بچه ماهیها در استخر حتما بایدآب موجود در حوضچه ها و تانکر هم دما شود.
نکته : برای حمل بچه ماهیها به حوضچه ها باید توجه کرد که 48 ساعت قبل و 24 ساعت بعد از حمل و نقل بچه ماهیها از غذا دهی به آنها خودداری شود