خوراک دام و نکات مربوط به تامین آن

یکى از مهمترین مسائل یک دامدارى، چگونگى تامین خوراک دامهاست. چون خوراک دام یک ماده حیاتى است که باید به صورت دایمى (روزانه و بهموقع) در اختیار دام باشد.

خوراک دام و نکات مربوط به تامین آن
یکى از مهمترین مسائل یک دامدارى، چگونگى تامین خوراک دامهاست. چون خوراک دام یک ماده حیاتى است که باید بهصورت دایمى (روزانه و بهموقع) در اختیار دام باشد. بنابراین، تامین غذاى دام به عنوان یک اصل مهم اهمیت زیادى دارد. یک دامدار باید براى تامین غذاى سالیانه دام و جلوگیرى از خطر کمبود غذاى دام یا افزایش هزینه آن، در فصل تابستان با جمعآورى علوفه یا سیلوکردن، توشه زمستانه را براى دامها مهیا کند. در دامدارىهاى ایران معمولا نیاز غذایى دام را کنسانتره و دیگر علوفه تشکیل مىدهد. در استان گیلان با توجه به شرایط جغرافیایى منطقه، انواع علوفهاى را که به دام شیرى یا گوشتى مىدهند، عبارتند از: کاه گندم، کاه جو، سیلوى ذرت، ذرت علوفهاى، علف باغات، پَس چَر مزارع، برگ درختان، یونجه، شبدر و کاه برنج مىباشد که دراین میان کاه برنج بیشترین مواد را در تغذیه دام تشکیل مىدهد.
با این حال جمعیت دامى استان آنقدر زیاد است که انواع علوفه گفته شده نمىتواند نیاز غذاى دامهاى منطقه گیلان را تامین کند. بنابراین براى تامین خوراک دام مىتوان از سایر منابع موجود استفاده کرد. یکى از این منابع مهم گیاه آزولا است. در این نشریه، ضمن معرفى آزولا، چگونگى و راههاى عملآورى و استفاده از این گیاه براى شما روستاییان عزیز توضیح داده مىشود.
استفاده از آزولا در تغذیه دام
گیاه آزولا براى اولین بار توسط دانشمندى به نام لامارک شناسایى شد. این گیاه به صورت شناور و به رنگهاى سبز و قرمز با منظره زیبایى در مردابها، تالابها، استخرهاى پرورش ماهى، گودالهاى کمعمق و رودخانههاى داراى آب کم و آبگیرها دیده مىشود. دامداران ساکن اطراف مردابها یا افرادى که در حاشیه رودخانهها زندگى مىکنند و ... به راحتى مىتوانند از این علوفه خوراک دامهاى خود استفاده کنند.
آزولا در مردابها ، تالابها ، استخرهای پرورش ماهی و ... میروید
رنگ آزولا در موقع رشد و نمو (فصل بهار و تابستان) سبز است و در موقع پاییز و زمستان به علت پوسیدگى قرمز مىشود که در این موقع، براى غذاى دام مناسب نیست. چرخه زندگى گیاه آزولا 15-30 روز طول مىکشد. با توجه به شرایط جغرافیایى و اقلیمى منطقه و نوع جنس آزولا، میزان آن 30-80 تن در هر هکتار در ماه مىباشد. از این رو با توجه به شرایط منطقه مىتوان از این گیاه استفاده کرد.
تولید زیاد بدون عملیات کاشت و استفادههاى مختلف با روشهاى ویژه نگهدارى در دیگر فصلها و ساده بودن کار، باعث شده تا آزولا به صورتهاى تازه، آب چکیده، خشک و یا سیلوشده مورد استفاده دامها قرار بگیرد.
مشخصات گیاه آزولا آزولا نوعى علف آبى از جنس گیاهى به نام سرخس مىباشد و در تمام مناطق دنیا وجود دارد. آزولا به فراوانى در کانالهاى آبیارى و بخصوص در مزارع برنج یافت مىشود. اندازه گیاه آزولا حدود 3 سانتىمتر است. ساقه این گیاه به صورت شناور با برگهاى کوچک و یک در میان روى هم قرار دارند.
از آزولا میتوان برای تغذیه دامها استفاده کرد
ریشه آزولا به صورت معلق در آب قرار دارد و طول آن به اندازه 2-5 سانتىمتر مىرسد، برگهاى آزولا دو قسمتى است. قسمت رویى برگ به رنگ سبز یا صورتى و گوشتى است و قسمت زیرى آن که نازکتر است، با بافتهاى اسفنجى به صورت نیمه معلق در آب قرار دارد.
آزولا داراى چند نوع ریشه است که به صورت افشان و آویزان رشد مىکنند.ریشه و ساقههاى مسن در مرحله پوسیدگى به رنگ قهوهاى یا قرمز مىشوند.
آزولا در مرحله پوسیدگی به رنگ قهوه ای یا قرمز در می آید
ویژگىهاى آزولا
آزولا به فراوانى در رودخانههاى کمشیب و آب پشت سدها و در منابع آبى که راکد هستند، به راحتى رشد مىکند. میزان تولید روزانه آن در حدود 2 تن مىباشد. استفاده از آزولا بسیار راحت است. همچنین آزولا با روشهاى ساده تکثیر و برداشت مىشود. این مسائل جزء ویژگىهاى گیاه به حساب مىآید.
در بعضى از مکانها، لایهاى ضخیم از آزولا سطح آب را مىپوشاند و لایههاى زیرین آن به طور دائم در حال پوسیدهشدن است. بنابراین آب این نهرها از نظر مواد غذایى بویژه فسفر، منگنز، آهن و ازت بسیار غنى است. آزولا مخصوص مناطق معتدله است و در محیطهاى اسیدى رشد مىکند و در دماى 14-40 درجه سانتیگراد هم رشد دارد.
گیاه آزولا در مناطق معتدله رشد خوبی دارد
روش تکثیر و انتشار آزولا آزولا به راحتى در آبگیرها پرورش یافته و تکثیر مىشود. روش معمول تکثیر، روش سبزینهاى است. براى این منظور کافى است که قسمتى از بافتهاى سبز و تازه آزولا را برداشته و در آبگیرهایى که ارتفاع آب در آنها حدود 5-40 سانتىمتر است، پخش کنید. دماى حدود 20-30 درجه سانتىگراد براى رشد و نمو آزولا بسیار مناسب است. انتشار آزولا از طریق آبهاى جارى، انسان و یا پرندگان صورت مىگیرد.
روشهاى مختلف استفاده از آزولا اصلىترین هدف از پرورش آزولا تامین خوراک دام است. با توجه به اینکه بیش از 2 میلیون هکتار از مساحت کشور، به خصوص مناطق گیلان استعداد خوبى براى پرورش این گیاه دارند، مىتوان از آن براى تامین خوراک دام استفاده کرد.
آزولا داراى 23-30درصد پروتئین خام، 4درصد چربى خام و 3/5 درصد قند محلول و یک درصد فسفر است. علاوه بر آن، از املاح و ویتامین نیز غنى مىباشد. آزولا به شکلهاى مختلف در تغذیه دام مورد استفاده قرار مىگیرد که مهمترین آنها عبارتند از:
آزولاى تر گیاه آزولا را در موقع بهار و تابستان که رنگ آن سبز است، برداشت کرده و یک درصد نمک به آن اضافه مىکنند و به عنوان علوفه در اختیار دام قرار مىدهند.
آزولای تر را با یک درصد نمک میتوان به دام داد
آزولاى نیمه خشک (آب چکیده) آزولا را پس از برداشت حدود 10-24 ساعت در محوطهاى پهن مىکنند تا رطوبت آن گرفته شود و سپس با اضافهکردن یکدرصد نمک، آن رادر اختیار دام قرار مىدهند.
آزولاى خشک گیاه آزولا را پس از برداشتکردن، مدت زیادى در مقابل آفتاب مىگذارند تا خشک شود. در حین خشکشدن چندین بار آزولا را به هم مىزنند تا رطوبت آن کاملا گرفته شود. آنگاه آزولاى خشک شده را در گونى ریخته و انبار مىکنند و در مواقع مختلف (معمولا زمستان) با کنسانتره مخلوط مىکنند و در اختیار دام قرار مىدهند.
آزولاى سیلوشده بهترین روش نگهدارى و عملآورى علوفه آزولا، استفاده از سیلوى آن است. در این روش، چون آزولا با مواد دیگرى مخلوط مىشود، ارزش غذایى آن بالا مىرود و خوشخوراکتر مىشود. از سوى دیگر، آزولاى سیلوشده را مىتوان به عنوان علوفه تر در تمام فصول سال در دامدارىهاى شیرى یا گوشتى استفاده کرد.
با سیلو کردن، ارزش غذائی آزولا زیاد شده و خوش خوراکتر میشود
روش سیلوکردن آزولا
یکى از راههاى نگهدارى آزولا سیلوکردن آن است. در این روش، آزولا را پس از برداشت به مدت 24 ساعت در فضاى آزاد پهن مىکنند تا مقدارى از رطوبت آن گرفته شود. سپس 75 کیلوگرم از آزولا را با 25 کیلوگرم تفاله خشک چغندر قند (تفاله خردشده) مخلوط مىکنند. پس از آمادهسازى جایگاه سیلو، مقدارى علوفه خشک را به ارتفاع 15 سانتىمتر درداخل سیلو مىریزند و سپس آزولاى مخلوط شده را روى علوفه مىریزند و توسط غلتک چوبى یا لگدکوبکردن، مواد سیلوشده را فشرده (متراکم) مىکنند.
سیلو کردن آزولا ، یکی از راههای نگهداری آن است
دوباره 75 کیلوگرم آزولا و 25 کیلوگرم تفاله چغندر قند را با هم مخلوط کرده و در داخل سیلو ریخته و فشرده مىکنند و این عمل را آنقدر ادامه مىدهند تا سیلو پر شود. پس از پرشدن سیلو روى آن کاه ریخته و سپس با پلاستیک کاملا مىپوشانند. روى پلاستیک سیلو، جسم سنگینى مثل سنگ، بلوک، آجر، چوب یا گل مىریزند تا آزولا سیلو شده در حالت فشرده (و بدون هوا) حفظ شود. پس از گذشت حدود 45 روز، علوفه آزولا به سیلوى آزولا تبدیل مىشود. با بازکردن سیلو بوى ترشى کاملا احساس مىشود، از این پس مىتوان از سیلوى آزولا به همراه دیگر علوفه در تغذیه پروارى یا شیرى استفاده کرد.
پس ازگذشت 45 روز علوفه آزولا به سیلوی آن تبدیل میشود
نحوه استفاده از سیلوى آزولا در تغذیه دام از سیلوى آزولا در تغذیه دام به روش زیر استفاده مىشود:
- روز اول نیم کیلوگرم آزولاى سیلوشده را با کاه مخلوط کرده و در اختیار دام قرار مىدهند.
- در روز دوم مقدار یک کیلوگرم سیلوى آزولا را با کاه مخلوط کرده وبه دام مىدهند.
- این عمل را هر روز با افزایش نیم کیلوگرم آزولاى سیلوشده به مقدار روز قبل تکرار مىکنند. پس از گذشت یک هفته، حیوان کاملا به جیره جدید عادت مىکند. براى هر راس گاو پروارى مىتوان تا مقدار 10 کیلوگرم و براى هر راس دام شیرى تا 15 کیلوگرم آزولاى سیلوشده را به صورت روزانه استفاده کرد.
سیلوی آزولا را باید به تدریج در اختیار دام قرار داد
پس از هر بار استفاده از سیلو، بلافاصله روى سیلو را کاملا مىپوشانند تا از ورود هوا و خرابشدن سیلو جلوگیرى شود. آزولاى سیلوشده چون به صورت تازه با تفاله چغندر سیلوشده ست، بسیار خوشخوراک بوده و از پروتئین و قابلیت هضم بالایى برخوردار است.
چند نکته مفید:
1- گیاه آزولا به صورت شناور در مردابها، استخرهاى پرورش ماهى، آبگیرها و رودخانهها با آب کم مشاهده مىشود.
2- قسمت رویى برگ آزولا به رنگ سبز یا صورتى و گوشتى است.
3- گیاه آزولا با روشهاى ساده، تکثیر و برداشت مىشود.
4- اصلىترین هدف از پرورش آزولا، تامین خوراک دام است.
5- آزولا داراى پروتئین و چربى خام، قند محلول و از املاح و ویتامین غنى است.
6- در بهار و تابستان، از آزولاى تر، در تغذیه دام استفاده مىکنند.
7- آزولاى خشک را با کنسانتره مخلوط کرده و در زمستان در اختیار دام قرار مىدهند.
8- آزولاى سیلوشده را مىتوان در تمام فصلهاى سال به دامهاى شیرى گوشتى داد.
9- پس از هر بار استفاده از سیلوى آزولا، روى سیلو را کاملا بپوشانید