نقش شخم زدن بر کنترل علفهای هرز

در کشور های پیشرفته حدود 6 بیلیون دلار در هکتار صرف استفاده از علف کش ها،شخم و عملیات زراعی برای کنترل علف های هرز می شود و 4 بیلیون دلار در هکتار کاهش عملکرد داریم .

---

نقش شخم زدن بر کنترل علفهای هرز
در کشور های پیشرفته حدود 6 بیلیون دلار در هکتار صرف استفاده از علف کش ها،شخم و عملیات زراعی برای کنترل علف های هرز می شود و 4 بیلیون دلار در هکتار کاهش عملکرد داریم .
شخم بیشترین تاثیر را بر شرایط توسعه علفهای هرز در زمینهای باغی دارد و ازمهمترین نوع کنترل مکانیکی علفهای هرز می باشد. بانک بذر در واقع حافظه ایست که تحولات موجود در هر منطقه را ذخیره می کند و بیانگر تاریخچه باغی و نوع پوشش گیاهی پیشین آن منطقه میباشد و تا حد زیادی در تعیین آینده آن نیز نقش دارد شخم های بعد از کاشت می تواند یکی از بخشهای مهم مدیریت تلفیقی علف هرز باشد که از این شخم ها ، کولتیواتور بین ردیف ها می تواند در کنترل علف هرز مؤثر باشد . در این مقوله کوتاه به طور خلاصه نقشهای مختلف شخم در مورد علفهای هرز یکساله و چندساله پرداخته می شود.
مقدمه:
تاریخچه علف هرز به زمانیکه انسان شروع به کشت وکار کرد و دردوره زمین شناسی Middle pleistocene 100 هزار سال قبل بر می گردد. شخم زدن نیز از همان زمان شروع شد ( دلیل اصلی شخم زدن کنترل علف های هرز است ) بشر از ابتدا از ابزارها و آتش برای مبارزه استفاده می کرد . حدود 250000 گونه گیاهی شناسایی شده که 1% آنها 250 گونه به عنوان علف هرز در دنیا مطرح اند .50% علف های هرز خطرناک دنیا در خانواده های گندمیان و کاسنی وجود دارد . هر چند که انسان از همان ابتدا با علف های هرز مبارزه کرد اما همچنان 10% کاهش عملکرد در سطح دنیا مربوط به آنها می شود.
در کشور های پیشرفته حدود 6 بیلیون دلار در هکتار صرف استفاده از علف کش ها،شخم و عملیات زراعی برای کنترل علف های هرز می شود و 4 بیلیون دلار در هکتار کاهش عملکرد داریم.
بانک بذر در واقع حافظه ایست که تحولات موجود در هر منطقه را ذخیره می کند و بیانگر تاریخچه باغی و نوع پوشش گیاهی پیشین آن منطقه میباشد و تا حد زیادی در تعیین آینده آن نیز نقش دارد. هنگامیکه در اثر زیرو رو شده خاک مخلوطی از بذور به لایه های سطحی خاک منتقل می شوند گیاهچه های حاصل نتاج والدینی خواهند بود که در گستره زمانی مختلفی وجود داشته اند مدیریت مکانیکی علف های هرز با تکیه بر ادوات شخم اولیه و ثانویه مانند روتیواتور و کولتیواتور می باشد .
شخم می تواند یکی از یخشهای مهم مدیریت تلفیقی علف هرز باشد که از این شخم ها ، کولتیواتور بین ردیف ها می تواند در کنترل علف هرز مؤثر باشد . برآورد حداکثر زمان سبز شدن و انجام کنترل مکانیکی به موقع برای کنترل علف های هرز بسیار اهمیت دارد و حداکثر سبز شدن به اقلیم ، خاک ، مدیریت و گونه های گیاهی بستگی دارد . همچنین ادوات خاک ورزی نیز ممکن است نقش منفی در انتقال و جابجایی بذرهای علف‌هرز داشته باشد . گاو آهن برگرداندار باعث انتقال بذر های حاشیه ی باغ به داخل باغ که دارای آلودگی حاشیه ای است می شود به طوری که هر بار شخم در باغ باعث جابجایی بذرهای حاشیه ای به میزان 30 سانتیمتر در سال به داخل باغ شد .
همچنین با چسبیدن بذر وگیر کردن آن در شکافهای گاو آهن باعث انتقال بذر به سایر باغ ها می شود . یک روش کنترل تنها و واحد بر توانایی کنترل سریع و تخریب تعداد زیادی از گونه های علف هرز که دارای سیکل زندگی متفاوت و چندین استراتژی رشد هستند ، مؤثر نمی باشد. علاوه بر این استفاده از یک یا دو روش و تکرار آن در کنترل علف های هرز باعث تغییر علف های هرز و عادت رشدی آنها می شود .
اثر شخم در کنترل علفهای هرز
شخم بیشترین تاثیر را بر شرایط توسعه علفهای هرز در زمینهای باغی دارد و ازمهمترین نوع کنترل مکانیکی علفهای هرز می باشد.
تاثیر خاک ورزی بر علفهای هرز می تواند بصورت؛
1- خسارت زیاد یا جزئی
2 -سطح معینی از شخم عامل پیش نیاز جوانه زنی وپراکنش بسیاری از گونه هاست .
نقش شخم بر بانک بذر علفهای هرز
تاثیر بر جوانه زنی
اثرمنفی : انتقال بذر به لایه های پایین خاک وکاهش قابلیت جوانه زنی.
اثر مثبت : تحریک جوانه زنی بدون تغییر عمق قرار گیری بذر
علل تحریک جوانه زنی
1- افزایش تهویه خاک وافزایش تبادلات گازی بذر ومحیط
2- خراشیده شدن توسط ذرات خاک وماشین الات وتحریک فرایند های زندگی هوازی وجوانه زنی
3- بسیاری از بذور در حضور درجه حرارتهای بالا وثابت یا درجه حرارتهای متناوب با حد اکثری بیش از بالاترین دمای موجود در لایه های عمقی خاک جوانه زنی بهتری دارند.
4- نور از طریق سیستم فیتوکروم جوانه زنی را تحریک میکند لذا جوانه زنی در رو یا نزدیک سطح خاک مساعد می شود.
محققین در اولتونای سوئد گزارش کردند؛ دانه های خشک سلمه تره وخردل وحشی روی کاغذ صافی مرطوب قرار داده شد . برخی بذور بدون تیمار فیزیکی و برخی داخل کیسه های شن قرار گرفته وبا مالش به مدت چند دقیقه ساییده شدند . پس از چهار روز نگهداری در درجه حرارتهای متغیر از 5 درجه درشب تا 25 درجه در روز درصد جوانه زنی ثبت شد . نتایج نشان داد که درصد جوانه زنی در شرایط عدم خراش دهی در سلمه تره و خردل وحشی به ترتیب 5 و 54 درصد و در شرایط خراش دهی به ترتیب 21 و 72 درصد بود .
تحریک جوانه زنی توسط شخم
محققین در آمریکا تعداد گیاهان سبز شده دو علف هرز یکساله تابستانه در بخشهایی از یک مزرعه که شخم بهاره انجام نشده با بخشهایی که شخم انجام شده مقایسه شد . نتایج نشان داد که تعداد نسبی علف هرز یولاف وحشی و خردل وحشی سبز شده در بهار در شرایط بدون شخم به ترتیب 100و100 و در شرایط شخم کم 500 و 200 بودکه نقش شخم را در کاهش باریک برگها بخصوص یولاف نشان می دهد .
در آزمایشی اثرات سالیانه شخم بر بانک بذر خاک و رویش دانه های علفهای هرز بررسی شد و نتایج نشان داد که 2 بار شخم باعث 22 درصد کاهش بانک بذر خاک ، 7 درصد کاهش علف های هرز سبز شده و 23 درصد مرگ ومیر گیاه چه های علف هرز می شود.
پاسخ بذر علف هرز به عمق خاک
در آزمایش مزرعه ای در آلمان تعداد بذور جوانه زده دراعماق مختلف 8 روز پس ازشخم بهاره در خردل وحشی –سلمه تره –کیسه چوپان و گزنه سای قرمز شمرده شد و نتایج نشان داد که از عمق 0- 5 تعداد بذر علف هرز در مترمربع 2437 و از عمق 5- 10 به تعداد 69 بذر علف هرز در مترمربع و در عمق بیش از 10 تعداد آن 0 صفر گزارش شد .
درآزمایشی در اولتونای سوئد در خاک سیلتی مرطوب رویش بذور گیاهان زراعی و علفهای هرز از اعماق مختلف مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که با کاهش وزن هزاردانه و افزایش عمق کاشت درصد جوانه زنی به شدت کاهش یافت . همچنین بیشترین درصد جوانه زنی در عمق 5/1 سانتیمتری به ترتیب در گندم 100 %،خردل سفید 98%، و شبدر قرمز 82 % بود و بیشترین درصد جوانه‌زنی درعمق 5 سانتیمتر به میزان 84% در خردل وحشی و 29% در بابونه بود این در حالی بود که گندم در عمق 20 سانتیمتری توانایی 12% جوانه زنی بود.
اثرات خاک ورزی بر رشد علفهای هرز
گیاهان با رشد شاخساره ای و ریشه ای فعال واکنشهای بسیار متفاوتی بسته به موارد ذیل نسبت به تخریب مکانیکی از طریق شخم نشان می دهند:
1- وایژگیهای گونه ای
2- مرحله رشد گیاه
3- ویژگیهای خاک ورزی
اثرات شخم بر علفهای هرز یکساله
ازبین رفتن گیاهان جوان که توسط خاک ورزی با خاک پوشانده می شوند یا ریشه کن شده ودر سطح خاک قرارمی گیرند.
تاثیر شخم بر گیاهچه های علفهای هرز چند ساله
1- در مراحل اولیه نموی پس از جوانه زنی علفهای هرز چند ساله ویژگیهای مشابه یکساله ها دارند اما حساسیتشان به آسیبهای مکانیکی هنگامی که چندین برگ تکامل یافتند تغییر می یابدو ساختارهای باز رویی رویشی آغاز میشود
2- چند ساله های غیر رونده به ندرت باز رویی شدید دارند در نتیجه مقاومت به خاک ورزی کم است.
3- چند ساله هایی که سیستم های ریزومی قوی یا سیستم های ریشه ای افقی توسعه یافته ای تشکیل میدهند زمانی که سیستمهای باز رویی شان به اندازه معینی برسد مقاومت به خاک ورزی زیاد میشود .
تاثیر شخم بر علفهای هرز چند ساله مسن
عوامل تاثیر گذار بر فراوانی میزان باز یافت علفهای هرز چند ساله از طریق باز رویی پس از خاک ورزی عبارتند از
1- ویژگیهای باز رویی علفهای هرز
الف) شکل زندگی و ویژگیهای خاص گونه ای
ب) مرحله نموی گیاه
ج) ساختار اندامهای بازرویی وشرایط شکل گیری آنها
2- روش اجرای شخم
الف) قرار گیری بخشهای مختلف علفهای هرز در اعماق مختلف خاک
ب) نوع وشدت آسیبهای وارده به علفهای هرز
3- شرایط محیطی (رطوبت –درجه حرارت و....)
توصیه های خاک ورزی جهت علفهای هرز چند ساله
1- شاخساره های سبز باید مدفون شده یا آسیب ببینند به نحوی که از رشد اندامهای باز رویشی گیاه ممانعت شود.
2- اندامهای باز رویشی باید قطعه قطعه شوند یا تا حد امکان به انها آسیب برسد که نتایج زیر را در بر دارد:
الف) حساسیت در مقابل بیماری های باکتریایی وقارچی وخشکی
ب) افزایش تشکیل ریشه ها و شاخساره های متناسب با مواد اندوخته ای وافزایش سرعت مصرف ذخایر وکاهش فراهمی مواد ذخیره ای برای شاخساره و تضعیف آن
3- مدفون نمودن اندامهای باز زایی در اعماق بیشتردر نتیجه : سخت تر شدن توسعه شاخساره های هوایی.
ترکیب قطع شدید و مدفون نمودن در اعماق می تواند بسیاری از علفهای هرز چند ساله دارای قابلیت بازرویی قوی را کنترل کند .
4- خاک ورزی متناوب: تداوم مصرف ذخایر بوسیله فرایند های بازرویی اولیه برای دوره های بعد از خاک ورزی باعث تخلیه ذخایر و تضعیف تدریجی گیاه خواهد شد .
تقسیم بندی علفهای هرز چند ساله بر اساس شکل زندگی وواکنش به خسارت مکانیکی ناشی از خاک ورزی
1- چند ساله های با تحمل کم در مقابل شخم :چند ساله های غیر رونده ( ایستگاهی )
چند ساله های خاص باریزومهای بالای زمین وچند ساله های با سیستمهای ضعیف ساقه ریزومی زیر زمینی متعلق به این گروه هستند.و با شخم عادی همراه با کاشت گیاهان یکساله به شدت آسیب می بینند و به مدفون شدن به شدت حساس هستند.
2- چند ساله های با تحمل بیشتر نسبت به شخم
دراین گروه چند ساله های خزنده خاص قرار دارند
3- گونه های بسیار مهم با سیستمهای ریزومی قوی باریشه های افقی با توانایی باز اوری
کنترل این علفهای هرزنیازمند خاک ورزی طراحی شده خاص است.
نتیجه گیری مهم
1- خاک ورزی القاء کننده افزایش جوانه زنی بذور موجود در بانک بذرخاک است و گونه های مختلف با شدت متفاوتی به آن پاسخ می دهند که در فصول مختلف سال متغیر است.
2- گیاهانی که جوانه زنی آنها توسط خاک ورزی تحریک شده اگر با خاک ورزی مجدد یا سایر روشهای کنترل مستقیم از بین بروند: شخم اولیه موجب اثر کنترلی غیر مستقیمی روی علفهای هرز شده است.
3- با توجه به تاثیر مستقیم خاک ورزی روی علفهای هرز سبز شده و تاثیر غیر مستقیم آن روی دانه ها و اندامهای رویشی موجود در خاک عملیات خاک ورزی طوری طراحی شود که بدون افزایش خیلی زیاد خاک ورزی بهترین اثرات ممکن را بر روی علفهای هرز داشته باشد.
4- چون هدف خاک ورزی پیش از کاشت گیاهان زراعی بهاره تهیه بستر بذر مناسب است از شخم شدید بهاره جلوگیری شودتا تحریک غیر ضروری جوانه زنی بذورعلف هرز به حداقل برسد.
5- تیمار کلشی بخصوص متناسب با کنترل علف هرز مرغ است همچنین تاثیر کنترلی مناسبی روی سایر چند ساله های با رشد رویشی سطحی دارد . شخم کلشی سبب توقف فتوسنتز شده و به این وسیله ممانعت از افزایش مواد ذخیره ای در گونه های چند ساله می شود.
6- آسیب رساندن به اندامهای رویشی که سبب افزایش تشکیل شاخساره میشود بویژه در صورتی که با مدفون سازی عمقی همراه باشد دارای اهمیت است.
7- شخم شبانه : این روش موسوم به کنترل نوری علفهای هرز است که در واقع ممانعت از جوانه زنی بذور دراثر فقدان قرار گیری در معرض نور است . آزمایش نشان داده که شخم در تاریکی 15 تا 60 درصد رویش علفه های هرز را کاهش میدهد .