مروری بر مفاهیم جدید استفاده از ویتامین ها در پرورش جوجه های گوشتی

ویتامین های قابل حل در چربی ، عموما در گسترش و نگهداری بافت های بدن نقش دارند .

---

مروری بر مفاهیم جدید استفاده از ویتامین ها در پرورش جوجه های گوشتی
علیرضا گائینی
ویتامین ها از جمله ریز ذرات مغذی میباشند که در بسیاری از واکنش های متابولیک طبیعی بدن شرکت داشته و از این رو ، در حفظ شرایط سلامتی بدن و راندمان تولید ، نقشی بسیار مهم را ایفا می نمایند .
به نظر می رسد که طی سالهای اخیر و در مقایسه با سایر مواد مغذی ، مطالعات اندکی بر روی حداقل سطح مورد نیاز ویتامین در جوجه های گوشتی صورت پذیرفته است . بر اساس برآوردهای صورت پذیرفته ، سطوح بسیار متفاوتی از انواع ویتامین ها در جیره های مصرفی توسط جوجه های گوشتی تجاری ، مورد استفاده قرار می گیرد .
اکثریت سطوح پیشنهادی توسط NCR ، بر اساس مطالعات قدیمی بوده  ، تحت شرایط کنترل شده محاسبه شده اند و حداقل میزانی می باشند که با استفاده از آنها ، پرندگان علائم کمبود ویتامین را بروز نخواهند داد . چنین مقادیری ، بهترین راندمان پرندگان ، تحت شرایط چالش زای مزارع ما را مد نظر قرار نداده اند .
به هرحال ، بایستی این نکته را مدنظر قرار داد که نژادهای مدرن ، سرعت رشد و راندمان بالایی داشته و با توجه به پتانسیلهای بالقوه ژنتیکی آنها ، سطوح نیازمندی های تغذیه ایی بالاتری دارند .
 از سوی دیگر ، علاوه بر میزان تولید ، پارامترهای دیگری چون ایمنی ، آسایش ، خصوصیات لاشه ، آنالیزهای میکروبیولوژیک و غیره را نیز بایستی در هنگام محاسبه میزان ویتامین مورد نیاز پرنده ، مد نظر قرار داد . احتمال آن میرود که فراهم سازی سطوح بالاتری از حداقل میزان پیشنهادی ، به راندمان تولید بیشتر ، وضعیت سلامت بهتر ، آسایش و کیفیت لاشه مناسب تر ، منتج گردد .
تحت چنین شرایطی ، ویتامین ها از جمله ریز ذرات مغذی می باشند که تقریبا در تمامی فرایندهای آلی متابولیک ، حضور داشته و به منظور دستیابی به عملکرد خوب و سلامت مناسب گله های پرورشی ، نقشی مهم را ایفا می نماید . کمبود یک یا چندین نوع ویتامین میتواند به بروز اختلالات متابولیک ، کاهش تولید ، تاخیر در رشد ، مشکلات در تولید مثل و کاهش ایمنی منتهی شود .
ویتامینها ، بر اساس قابلیت حل در لیپیدها ، در دو گروه مختلف قابل حل در آب یا قابل حل در چربی ، طبقه بندی می شوند . ویتامین های قابل حل در چربی ، شامل ویتامین های A ، D ، E ، K و ویتامین های کمپلکس B ( B1 ، B2 ، B6 ، B12 ، فولیک اسید ، نیکوتونیک اسید ، پانتوتنیک اسید ) می باشند . ویتامین C نیز در گروه ویتامینهای قابل حل در آب ، طبقه بندی میشود .
ویتامین های قابل حل در چربی ، عموما در گسترش و نگهداری بافت های بدن نقش دارند . این در حالیست که ویتامین های قابل حل در آب در ساختارهای کاتالیتیک تاثیر دارند و یا به عنوان کنترل کننده متابولیسم ( کوآنزیم ) ، نقش خود را ایفا می کنند .
متون علمی ، وجود تفاوتهای بسیار زیادی از سطوح ویتامینهای مورد استفاده در جیره جوجه های گوشتی را به ثبت رسانیده اند . تحت چنین شرایطی ، جذابیت تحقیقات در جهت دستیابی به سطوحی از ویتامین ها که بهترین بازگشت اقتصادی را بدون بروز هیچگونه عوارضی در پرندگان داشته باشد ، بسیار بالاست .
ویتامین های قابل توصیه :
هنگامیکه متخصصین تغذیه ، نیازمندیهای پرنده به ویتامین ها را در نظر می گیرند ، فاکتورهای مختلفی را بایستی مد نظر قرار دهند . این فاکتورها به طور حتم در نیازمندیهای پرنده به مواد مغذی ، متاثر خواهند بود .  برخی از این فاکتورها عبارتند از :
 نژاد .
 جنس .
 رویه های مدیریتی .
 وضعیت رشد پرنده .
  سترس و بیماری ها .
از سوی دیگر ، برخی فاکتورها نیز به مواد غذایی باز می گردند . از جمله این فاکتورها میتوان به سطح انرژی جیره ، ذخیره سازی آن و منبع مورد استفاده برای ویتامین ها ، اشاره نمود . طی سالیان اخیر ، مطالعات فروانی در سراسر دنیا به منظور استفاده از سطوح بالاتر ویتامینها در جیره غذایی ، در جهت بهبود ارزش غذایی و دستیابی به کیفیت بهتری از گوشت مصرفی ، صورت پذیرفته است .
منابعی چون NCR ، AFRC ، INRA از مهمترین سازمانها ، ارگانها و منابعی میباشند که به ارزیابی ، مطالعه و محاسبه سطوح ویتامین های مورد استفاده در مراحل مختلف تولید پرداخته اند .
این در حالیست که منابع یاد شده ، در اکثر موارد حداقل نیازمندی های پرندگان را در نظر می گیرند . حال آن که تحت شرایط پرورشی در داخل مزارع ، نیازها اندکی متفاوت بوده و بنابراین ، میان مقادیر پیشنهادی و مصرفی ، فاصله زیادی وجود دارد .
اکثر مطالعاتی که به منظور ارزیابی و تخمین میزان ویتامین های مورد نیاز جوجه های گوشتی صورت پذیرفته ، تحت شرایط تجربی کنترل شده انجام گرفته و در طول تمامی مراحل مطالعه ، از جیره های خالص یا نیمه خالص استفاده شده است . چنین جیره هایی به شدت قابل هضم بوده ، مواد غذایی تشکیل دهنده آن Bioavailability بالایی داشته و شامل برخی ذرات غذایی می باشند که به طور معمول ، در جیره غذایی جوجه های گوشتی مورد استفاده قرار نمی گیرند .
جیره هایی که پرندگان ، با استفاده از آنها در شرایط تجربی آزمایشگاهها تغذیه می شوند ، حاوی کازئین ( منبع پروتئین ) و دکستروز ( منبع انرژی ) میباشند . استفاده از این مواد غذایی نیز بیانگر این نکته است که میان شرایط مزرعه و آزمایشگاهها ، تفاوتهای فراوانی وجود دارد .
علاوه بر آن ، طی سی سال گذشته ، مطالعات اندکی به منظور ارزیابی نیاز پرندگان گوشتی مدرن به ویتامین ها ، صورت پذیرفته است . این پرندگان به طور حتم ، ظرفیت ژنتیکی بالاتری برای رشد داشته ، نزدیک به 20 درصد ضریب تبدیل آنها بهبود یافته و 87 درصد ، وزن گیری روزانه آنها بیشتر شده است ( 26.8 گرم به ازای هر روز در سال 1970 به 50 گرم به ازای هر روز در سال 2000 میلادی ) .  
امروزه علاوه بر علائمی که در هنگام کمبود ویتامین ها مشاهده می شود همانند وزن گیری پائین و ضریب تبدیل نامناسب ، فاکتورهای دیگری را نیز بایستی در جوجه های گوشتی مدنظر قرار داد . پاسخ ایمنی ، رفاه پرنده و کیفیت تولید نهایی ( گوشت و تخم مرغ ) ، از جمله این پارامترها می باشند .
هدف بسیاری از تولیدکنندگان ، افزایش ارزش غذایی و زمان ماندگاری تولید نهایی می باشد . به منظور جبران نوساناتی که در هنگام مصرف مواد غذایی توسط پرنده روی می دهد ، برخی از متخصصین پیشنهاد می کنند تا سطوح بالایی از ویتامینها را به پرندگان گوشتی ، تجویز نمائیم . از سایر عواملی که منجر به نوسانات یاد شده می شوند می توان به Bioavailabity ویتامینهای مورد استفاده ، فاکتورهای ضد تغذیه ، استرس ( دما ، تراکم ، رویه های مدیریتی ، بیماری و ... ) اشاره نمود .
فاکتورهای فوق ، از جمله عواملی می باشند که میتوانند سبب بروز تغییراتی در حداقل میزان ویتامین های مورد استفاده توسط پرنده گردد .
Castaing و همکاران در سال 2003 میلادی ، مطالعه ایی را به منظور مقایسه عملکرد پرندگان تحت دو شرایط مختلف ، طراحی نمودند . در این مطالعه ، دو سطح مختلف از ویتامین ها به پرندگان گروههای مختلف ارائه شد . نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که افزایش استفاده از ویتامین ها ( دوبرابر میزان استاندارد ) سبب افزایش وزن جوجه ها در 38 روزگی (1919 گرم ) میشود . این در حالی بود که وزن جوجه ها در سایر گروهها ، حداکثر 1878 گرم بود .
علاوه بر آن ، با بررسی های صورت پذیرفته ، این نکته به اثبات رسید که میزان ویتامین E در لاشه ها نیز بیشتر بود ( 5.4 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم ) .
Pérez-Vendrell و همکاران نیز نتایج مشابهی را در سال 2002 میلادی به دست آورده بودند . این محققین به بررسی تاثیرات میزان تراکم بر نحوه وزن گیری ، ذخیره ویتامینها در گوشت و ... پرداخته بودند . در این مطالعه ، پرندگان در دو گروه طبقه بندی شدند . در گروه اول 12.7 پرنده به ازای هر متر مربع و در گروه دوم ، 16.4 پرنده به ازای هر متر مربع قرار داده شد . بر اساس نتایج به دست آمده در این مطالعه ، بهترین خروجی ( وزن گیری ، دریافت غذا ، ذخیره ویتامین در گوشت ) تحت هر دو شرایط ایجاد شده ، هنگامی به دست آمد که میزان مصرف ویتامینها بیش از مقادیر عادی پیشنهادی بود .
در این چهارچوب ، فراهم سازی ویتامینها میتواند بر اساس مفاهیم تعریف شده توسط OVN صورت پذیرد . این مقادیر ، توسط DSM به عنوان مناسب ترین سطح استفاده از ویتامین های قابل حل در آب و چربی ، معرفی شده است .
هدف نهایی تمامی تولیدکنندگان ، فراهم نمودن شرایطی مناسب برای وضعیت سلامت و رفاه پرندگان و تولید غذایی مناسب برای مصرف کنندگان نهایی میباشد . توجه داشته باشید که میتوان 4 سطح پاسخ را برای به چهار سطح مصرف ویتامین ها نسبت داد . موضوع فوق در شکل شماره یک ، به خوبی به تصویر کشیده شده است .
1 . کمبود : مکمل های ویتامینه ، کمتر از سطح مورد نیاز پرنده بوده و بنابراین ، پرندگان با علائمی بالینی به این کمبود پاسخ می دهند .
2 . کمتر از حد مطلوب : مکمل ویتامینه به اندازه ایی مناسب است که از کمبود جلوگیری نموده و تا زمانیکه پرندگان تحت شرایط بهداشتی مناسبی بوده و محیط زندگی آنها با چالشهای اندکی همراه است ، مشکلی پدید نمی آید . به هرحال ، بایستی این نکته را به خاطر داشته باشید که تحت چنین شرایطی ، ویتامین مورد نیاز پرنده با بروز هر نوع استرسی کافی نبوده و توانایی کاهش شرایط نامطلوب تولید را نداشته و پرنده نمیتواند به میزان مطلوب ، از پتانسیل تولید خود استفاده نماید .  
3 . مطلوب : این میزان از ویتامینها ، به نژادهای مدرن پرندگان در بروز حداکثر پتانسیل باقوه خود ، یاری می رساند .
4 . کاربرد ویژه : استفاده از ویتامینها در این مقادیر ، علاوه بر آن که سبب افزایش کارایی پرندگان شده ، سبب بهبود محصول نهایی ( گوشت و تخم مرغ ) و همچنین ، مقاومت بیشتر پرنده در برابر بیماریها می گردند .
همانند بسیاری دیگر از انواع مواد مغذی ، میزان مورد نیاز جوجه های گوشتی به ویتامین ها نیز طی سی سال گذشته ، دستخوش تغییرات فراوانی شده است . توجه داشته باشید که سطح مواد مغذی مورد نیاز برای نگهداری ترکیب عضله / بافت ثابت بوده و از سوی دیگر ، بدن پرنده نیز تا حدودی به تغییراتی که در این حیطه روی می دهد ، مقاوم میباشد .
به هر حال ، افزایش نیازمندی جوجه به ویتامینها در جهت انجام فرآیندهای متابولیک خاص ، امری اجتناب ناپذیر است . بایستی این نکته را مد نظر قرار دهید که دستیابی به بهترین راندمان تولید ، در شرایط حال حاضر پرورش که با استرسهای مختلف و تراکم بالا همراه میباشد ، در صورتی امکان پذیر است که نیازمندی های ویژه پرنده را در نظر داشته باشیم .
تغییر در پارامترهای تعیین سطح ویتامین :
در حال حاضر ، منابع علمی ، تاکید بسیار زیادی را به متخصصین تغذیه در استفاده از منابع غذایی در جیره پیشنهادی می نمایند . در این بین ، ویتامینها نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار میباشند . نقش مهم این اجزای غذایی در ارتقای سلاکت پرنده ، رفاه و ایمنی آن بر هیچکس پوشیده نیست .
به نظر نمیرسد دوز کلاسیکی که به منظور برآورد سایر مواد مغذی پرنده ، مورد استفاده قرار می گیرد ، برای ویتامینها مصداق مناسبی داشته باشد . مطالعاتی که در گذشته صورت پذیرفته است ، حداقل میزان مورد نیاز پرنده به ویتامینها برای جلوگیری از بروز نشانه های کمبود و همچنین ، ارزیابی عملکرد متغیرهای پایه ایی چون وزن گیری ، ضریب تبدیل و تلفات را مشخص ساخته است .
همانطور که اشاره شد ، بسیاری از این آزمایشها تحت شرایط کنترل شده محیطی ( چالش و استرس اندک ) صورت پذیرفته و نتایج به دست آمده در آنها ، به ندرت در مزارع مشاهده خواهند شد . در جهت یافتن سطوحی مطلوب برای جوجه های پرورش یافته در شرایط صنعتی ، بایستی به برخی عوامل به عنوان پارامترهای تعیین سطح ویتامین دقت نمود . برخی از این پارامترها شامل کیفیت لاشه ، عملکرد تولید مثلی ، کیفیت میکروبیولوژیک لاشه و پاسخ ایمنی ، می باشند .
سطوح ویتامین مورد استفاده در کشور برزیل :
جدول شماره یک بیانگر ، مصرف مکملهای ویتامینه مورد استفاده توسط شرکتهای بزرگ پرورش طیور کشور برزیل میباشد . در این جدول ، مقادیر فوق طی سالهای 2008 و 2005 میلادی مشخص شده اند . از سوی دیگر ، مقادیر پیشنهادی و مناسب مصرف ویتامینها نیز تحت عنوان OVN مشخص گردیده است .
در صورتی که به مقایسه مقادیر ذکر شده در سالهای 2005 و 2008 میلادی بپردازید ، این نکته را درخواهید یافت که میزان استفاده از ویتامینها در طیور صنعتی این کشور در سال 2008 نسبت به سال 2005 ، افزایش یافته است .
با توجه به نتایج یاد شده در این جدول ، می توان به این نتیجه رسیدند که اگرچه مصرف مکملهای ویتامینه توسط شرکت ها از مقادیر پیشنهادی و مناسب مصرف ویتامینها کمتر است ، آنها از نیاز بیشتر به مکمل های ویتامینه به دنبال توسعه ژنتیکی پرندگان آگاه هستند .
هزینه تامین ویتامین ها :
خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ویتامین ها از اهمیت ویژه ایی برخوردار میباشند و بایستی به دقت بررسی شده و مد نظر قرار گیرند . نه تنها تولیدکنندگان مکملهای ویتامینه به این نکته حیاتی بایستی دقت نمایند ، بلکه مصرف کنندگان نهایی ( پرورش دهندگان ) نیز باید به آن توجه داشته باشند . پیشنهاد میشود هر دو گروه یاد شده این نکته را به یاد داشته باشند که مواد اولیه مکمل های ویتامینه بایستی واجد خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مناسبی باشند .
توجه داشته باشید که افزایش سطوح مصرف ویتامینها در جیره مصرفی ، سبب افزایش نیم درصدی در هزینه جیره تهیه شده می گردد . به هرحال ، این نکته به اثبات رسیده است که عدم کیفیت مناسب ویتامینهای مصرفی ، سبب کاهش راندمان جوجه های گوشتی شده و زیان های مالی فراوانی را بر تولیدکنندگان تحمیل می نماید .
بر اساس نتایج به دست آمده توسط نویسندگان این متن ، هرگونه تغییر در ماهیت جیره های مصرفی در مزارع پرورش طیور ، نیازمند صرف زمان و انجام تحقیقات جامع می باشد . امروزه ، راندمان تولید پرندگان و بازگشت سود اقتصادی در انتهای هر دوره پرورش از اهمیت ویژه ایی برخوردار میباشد . تحت چنین شرایطی ، دقت در انجام تغییرات از اهمیت ویژه ایی برخوردار میباشد .
علاوه بر مسائل یاد شده ، متغیرهای مهم دیگری را نیز در هنگام انتخاب انواع ویتامینها ، در نظر داشته باشید . از جمله این متغیرها نیز میتوان به وضعیت ایمنی پرنده ، تداخل میان ویتامین ها و سایر مواد مغذی ، ترکیب و کیفیت گوشت ، ایمنی مواد غذایی ، عملکرد بهتر پرنده تحت شرایط استرس ، اثر مکمل ویتامینه بر مادر و تاثیر آن بر کیفیت جوجه ، اشاره نمود .