روشهای اصلاح خاک کشاورزی با انواع اصلاح کننده خاک

خاک محل استقرار گیاه است که گیاه از طریق آن آب و مواد غذایی را جذب می‌کند. همچنین تنفس گیاهی که همان دریافت اکسیژن و دفع دی اکسید کربن از گیاه است به وسیله خلل و فرج موجود در خاک انجام می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که خاک پایه و اساس داشتن یک باغ یا زمین زراعی برای کشت گیاه می‌باشد و نیاز است که پیوسته به اصلاح خاک و مراقبت از آن توجه بشود. بیشتر نواحی ایران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک با خاک‌های شور و PH بالا بوده و به خاطر کمبود مواد آلی در خاک‌های کشور، لازم است تا قبل از کشت، ابتدا اقداماتی را برای اصلاح خاک انجام دهیم تا نتایج مطلوبی به‌دست آوریم. کارشناسان ما در سایت بازار بزرگ کشاورزی، علاوه بر توصیف خاک‌های شور و خاک‌های سنگین راهکارهایی برای اصلاح این خاک‌ها به شما ارائه خواهند داد.

اصلاح خاک (Soil remediation)، که گاهی به آن شستشوی خاک نیز می‌گویند، اصطلاحی است که برای فرآیندهای مختلفی که برای رفع آلودگی خاک استفاده می‌شوند، به کار می‌رود. خاک سالم بهتر می‌تواند پوشش گیاهی را رشد دهد و همچنین به هوای سالم و آب‌های زیرزمینی کمک می‌کند. اصلاح کننده‌های خاک موادی هستند که به خاک اضافه می‌شوند تا ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک را به همراه عوامل دیگر بهبود بخشند. ویژگی‌هایی از قبیل: بهبود ظرفیت نگهداری آب، نفوذپذیری خاک، زهکشی، هوادهی و ساختار خاک. هدف از این فرایند ایجاد محیطی مناسب برای رشد ریشه‌ها است. جهت انجام این کار مواد اصلاح کننده باید با خاک مخلوط شوند. چنانچه مواد اصلاحی فقط در زیر خاک دفن شوند، کارایی شان کاهش پیدا می‌کند و بازده مطلوبی نخواهند داشت.

به خاک‌هایی که بیش از 50 درصد ذرات تشکیل‌دهنده آن‌ها را، ذرات رس تشکیل داده باشد، خاک سنگین یا خاک‌های رسی گفته می‌شود. خاک‌ورزی این خاک‌ها دشوار است، نفوذپذیری کمی دارند و مستعد تشکیل سله هستند. راهکاری که برای اصلاح خاک کشاورزی سنگین پیشنهاد می‌شود استفاده از مواد آلی و کودهای ارگانیک است. مواد آلی نفوذپذیری خاک را افزایش می‌دهند و سبب بهبود ساختار خاک می‌گردند. علاوه بر کودهای دامی می‌توان از کودهای ارگانیک دیگری مانند کود هیومیک اسید نیز استفاده کرد. هیومیک اسید سبب اصلاح بافت خاک می‌شود و منجر به ایجاد منافذ به اندازه و کافی برای جذب آب و حفظ آن می‌گردد. همچنین باعث افزایش عملکرد و فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک می‌شود.

در سطوح بسیار کوچک می‌توان با اضافه کردن شن و سیلت تا حدودی خواص فیزیکی نامطلوب خاک‌های رسی مانند نفوذناپذیری و چسبندگی را برطرف نمود. اما در سطوح وسیع این فرایند بسیار هزینه ‌بر است و از روش‌های دیگری جهت اصلاح استفاده می‌شود که می‌توان به روش‌های زیر اشاره کرد:

اضافه کردن مواد آلی به خاک رسی
چنانچه امکان کشت گیاهان علوفه‌ای در خاک‌های رسی وجود داشته باشد، می‌توان با کشت گیاهان علوفه‌ای و برگرداندن محصول در خاک به ‌تدریج خاک رسی را اصلاح کرد. درصورتی‌که به دلیل سنگینی شدید بافت خاک، امکان جوانه زدن بذر نباشد، بهتر است از بقایای گیاهی مخصوصا پاشیدن کاه و زیر خاک کردن آن استفاده کرد. این عمل شرایط خاک را بهبود بخشیده و آن را برای جوانه‌زنی به ‌تدریج آماده می‌کند. در اصلاح خاک رسی به وسیله کود حیوانی یا کود سبز باید در نظر داشته باشید که چون قابلیت نفوذ آب‌وهوا در این خاک‌ها بسیار اندک است، به ‌جهت پوسیده شدن مواد آلی افزوده ‌شده نباید زمین را پس از افزودن مواد آلی بصورت عمیق شخم زد.

برداشتن قشر رسی
درصورتی‌که در زیر خاک‌های رسی، خاکی با بافت درشت‌تر وجود داشته باشد، می‌توان از قسمت فوقانی برای تهیه آجر یا سرامیک استفاده کرد. هنگام نزدیک شدن به خاک زیرین می‌توان آن را با خاک فوقانی مخلوط و آن را اصلاح کرد.

مفهوم شوری بسته به نوع گیاه، مرحله نموی، شرایط اقلیمی و نوع خاک متفاوت است، اما با این ‌همه شوری عبارت است از تجمع بیش ‌از حد نمک‌های قابل ‌حل و عناصر معدنی در محلول آب ‌و خاک ناحیه ریشه، که امکان جذب آب کافی را برای گیاه با مشکل مواجه ‌کنند. خاک‌های شور بر اساس اسیدیته عصاره اشباع (pHs)، قابلیت هدایت الکتریکی عصاره ی اشباع (Electrical conductivity) و درصد سدیم قابل تبادل (Exchangeable Sodium Percentage) به‌صورت زیر تقسیم‌ بندی می‌شوند.

بهترین روش اصلاح خاک‌های شور، آب شویی خاک است. عمل آب شویی با آبی که دارای کیفیت مناسبی باشد انجام می‌شود. به ‌این‌ترتیب که زمین را به کرت­ هایی با ابعاد مناسب تقسیم و برای مدت نسبتاً طولانی (2 تا 6 ماه) خاک را غرقاب نگه می‌دارند تا املاح موجود در سطح خاک شسته شده و به اعماق خاک بروند. نمک‌هایی که به ‌این‌ترتیب از سطح خاک به عمق می‌روند، پس از مدتی مجدداً با صعود از لوله‌های مویین به سطح خاک بازمی‌گردند، برای جلوگیری از این کار نیاز به زهکشی زمین است. در این خصوص لوله‌های زهکش در فواصل و عمق مناسبی از زمین تعبیه‌شده تا آب حاوی املاح از مزرعه خارج گردد.

خاک سفت در واقع همان خاک با بافت رسی است که در بیشتر مناطق مرکزی کشور این نوع بافت خاک وجود دارد. بزرگترین مشکلی که خاک با بافت رسی برای کشاورزی ایجاد می‌کند نداشتن خلل و فرج زیاد و چسبندگی ذرات به یکدیگر است بنابراین اقداماتی که برای اصلاح این نوع بافت خاک انجام می‌شود همگی در راستای ایجاد خلل و فرج بیشتر، ایجاد بافت سبک و همینطور برطرف کردن عیوب خاک رسی از قبیل پایین بودن ظرفیت نگهداری آب انجام می‌شود. بهترین راه برای بهتر کردن شرایط بستر کشت این است که از ابتدا نگذارید این اتفاق بیفتد. زمانی که زمین خیلی خیس یا خیلی خشک است، شخم نزنید تا زمانی که رطوبت به حد مطلوب برسد. همچنین در صورت امکان بیش از یک بار در سال شخم نزنید و حتی اگر می‌توانید هرگز این کار را نکنید چون هر چه تردد ماشین آلات و انسان‌ها بر روی بستر کشت کمتر باشد، بهتر است. کاهش فشردگی را به چند شکل می‌توانید انجام دهید. برای زمین‌های بزرگتر مانند فضای سبز می‌توانید از دستگاه‌ها و ابزارهای هوادهی (aerator) استفاده کنید. این دستگاه‌ها کلوخ‌های خاک را از زمین خارج می‌کنند یا سوراخ‌هایی در زمین ایجاد می‌کنند تا حفرات و فضایی در داخل آن ایجاد شده و تراکم آن کاهش یابد.

برای مساحت‌های کوچکتر می‌توانید از مواد آلی مانند کمپوست، پیت ماس و مواد آلی دیگر استفاده کنید. سنگ گچ یکی دیگر از توصیه‌ها برای شل کردن خاک است. یک روش طبیعی کاهش سفتی خاک استفاده از کرم‌های خاکی است. کرم‌های خاکی را می‌توانید به چنین بسترهایی اضافه کنید تا با حفاری سوراخ‌ها و تونل‌ها در خاک فشرده، فضاهایی ایجاد کنند. این تونل‌ها و همچنین مدفوع آنها باعث هوادهی شده و خاک را بهبود می‌بخشد.

بافت خاک مشخص کننده درصد اجزای تشکیل دهنده بخش معدنی خاک است. این بخش از: شن، سیلت و رس تشکیل شده که با توجه به درصد هر جزء، کلاس بافتی خاک مشخص می‌گردد. در واقع بافت خاک شاخصی برای تعیین محتوای نسبی ذرات معدنی تشکیل دهنده خاک می‌باشد. بافت خاک بر سهولت استفاده از خاک تاثیر می‌گذارد و به مواردی شامل توزیع اندازه ذرات، شکل ذرات و دانه بندی ذرات بستگی دارد. خاک‌های شنی ذرات بزرگتری دارند و ذرات ریگ آن لمس می‌شوند. خاک رسی ذرات ریزتری دارد و چسبناک هستند. هر دوی این خاک‌ها برای باغداران و کشاورزان چالش محسوب می‌شوند. خاک‌های لومی مخلوطی از خاک‌هایی با اندازه‌های مختلف است. و بهترین نوع خاک جهت کشاورزی خاک لومی می‌باشد. شناخت نوع خاک در کشاورزی اهمیت ویژه‌ای دارد. در زمان اصلاح خاک‌های شنی، هدف بالا بردن توانایی خاک در نگهداری رطوبت و مواد غذایی است. برای رسیدن به این هدف، باید اصلاح کننده‌هایی را انتخاب کرد که به خوبی تجزیه شده باشند مانند انواع کمپوست‌ها و کودهای دامی پوسیده.

در مورد خاک‌های رسی هدف، اصلاح تجمع، نفوذپذیری، تهویه، زهکشی و تخلخل خاک (مقدار خلل و فرج خاک که به وسیله آب یا هوا اشغال می‌شود) است. در این شرایط اصلاح کننده‌هایی از قبیل تراشه‌های چوب و کاه موثرترند و بهتر عمل می‌کنند. از آنجایی که خاک‌های شنی ظرفیت نگهداری آب کمتری دارند، اصلاح کننده‌هایی با ظرفیت بالای نگهداری آب مانند کمپوست و ورمیکولیت‌ها (یک نوع ماده معدنی که توانایی نگهداری آب زیادی دارد) را می‌توان انتخاب نمود. خاک‌های رسی نفوذپذیری پایینی دارند، بنابراین اصلاح کننده‌هایی مانند تراشه‌های چوب کمپوست شده یا پرلیت (یک نوع ماده معدنی که شرایط مساعدی برای ریشه‌ زایی و رشد گیاهان فراهم می‌آورد) می‌تواند مفید باشد.

در ساختمان خاک باغ‌هایی که دارای بافت رسی و سنگین هستند منافذ بسیار ریزی از جنس ذرات خاک به نام لوله‌های مویین وجود دارند که باعث انتقال رطوبت از اعماق پایین‌تر به سطح خاک، تبخیر آب و از دسترس خارج شدن رطوبت قابل استفاده درختان می‌شوند. تابش آفتاب بر سطح خاک و تبخیر رطوبت از آن در این لوله‌های مویین که بعداز آبیاری تا مدتی دارای آب می‌باشند، مانند یک نی نوشابه عمل‌کرده و حالت مکشی ایجاد می‌نماید و آب را از اعماق پایین‌تر به سطح خاک آورده و باعث تبخیر ان می‌شود. ماسه بادی از آنجا که ساختمان خاصی ندارد، در نتیجه دارای این لوله‌های مویین نیست و با قرار گرفتن در سطح خاک، مانند مالچ عمل نموده و ارتباط بین تابش خورشید و لوله‌های مویین خاک زیرین را قطع می‌نماید و باعث عدم تبخیر و حفظ رطوبت قابل استفاده درختان می‌شود و با این‌کار از تنش خشکی جلوگیری می‌کند.

در خاک‌های با بافت رسی و سنگین که دارای نفوذپذیری کم و تهویه ضعیف هستند اضافه نمودن ماسه بادی و مخلوط‌کردن آن با خاک می‌تواند با درشت‌تر و سبک‌تر‌کردن بافت خاک، باعث افزایش نفوذپذیری، تهویه خاک، رشد ریشه و بهبود وضعیت رشد رویشی و زایشی درختان شود.

اگر خاک شما خیلی شنی یا خیلی رسی است و برای کشت غالب صیفی‌جات نامناسب است، باید بدانید یکی از بهترین اصلاح کننده‌های خاک، کودهای دامی هستند. در ادامه مزایای استفاده از این کودها آورده شده است:

1. کودهای دامی، بازدهی آبیاری را بسیار افزایش می‌دهند.
2. اگر خاک شما به لحاظ عناصر غذایی ضعیف است، کودهای دامی یکی از بهترین تقویت کننده‌ها هستند.
3. اگر توانایی کافی برای خرید کودهای شیمیایی ندارید، کاربرد کودهای دامی راهکار بسیار مناسبی است.
4. شاید هم به دنبال تولید محصولات سالم و کشاورزی پایدار باشید. در این مورد هم استفاده از کودهای دامی می‌تواند بسیار کارآمد باشد.
5. اگر می‌خواهید دچار دردسرهای مبارزه با بیماری‌های قارچی و باکتریایی نشوید، استفاده از کودهای دامی پوسیده راه‌ کار بسیار مناسبی است.

خاک لومی یک خاک تشکیل شده از مقادیر مساوی شن و ماسه و سیلت و مقدار کمتری خاک رس می‌باشد. از این سه جزء، ذرات شن و ماسه از همه بزرگ‌تر هستند. شن و ماسه رطوبت را خیلی نگه نمی‌دارند ولی تهویه کافی را در خاک ایجاد می‌کنند. از طرف دیگر، ذرات رس کوچک‌تر هستند و به راحتی در کنار هم جمع می‌شوند. آب در ذرات رس می‌ماند و ریشه گیاه به راحتی در آن گسترش نمی‌یابد. ذرات سیلت از خاک رس بزرگ‌تر هستند و از شن و ماسه کوچک‌تر می‌باشند، رطوبت را بیشتر از شن و ماسه نگه می‌دارد ولی مواد مغذی آن از خاک رس کمتر است. سیلت به راحتی می‌تواند ذرات شن و ماسه و خاک رس را باهم مخلوط کند. خاک لومی به دلیل بافت متخلخل ان خاک ایده‌آلی برای باغبانی و کشاورزی است. به طوری که آب با سرعت مناسب (نه خیلی سریع و نه خیلی کند) در آن حرکت می‌کند تا گیاهان به راحتی بتوانند به آب دسترسی داشته باشند. شما می‌توانید خاک مناسب خود را از سایت‌های تخصصی مثل بازار بزرگ کشاورزی تهیه کنید.