نکاتی درباره تغذیهٔ گوسفند (Feeding of sheep)

مدیریت یک گله گوسفند مستلزم داشتن اطلاعات کافى در امور مختلف گوسفنددارى است. چراگاه و یا سایر منابع علوفه، غذاى اصلى و عمده براى گلهٔ گوسفندان در دوران آبستنى است.

---

نکاتی درباره تغذیهٔ گوسفند (Feeding of sheep)
مدیریت یک گله گوسفند مستلزم داشتن اطلاعات کافى در امور مختلف گوسفنددارى است. چراگاه و یا سایر منابع علوفه، غذاى اصلى و عمده براى گلهٔ گوسفندان در دوران آبستنى است. علوفهٔ خشک با کیفیت خوب، سیلو و یا علوفه را پس از چیدن مى‌توان در تغذیهٔ گوسفند به‌کار برد. مى‌توان علوفهٔ خشک لگومینوزها، گرامینه‌ها و یا مخلوط این دو، سیلوى ذرت و یا سیلوى سایر علوفه‌ها را مورد استفاده قرار داد. اگر قرار است از سیلو در تغذیهٔ گوسفند استفاده بشود در موقع تهیه مى‌باید علوفهٔ ریزتر از سیلوئى که در تغذیهٔ گاو مورد استفاده قرار مى‌گیرد خرد بشود. پس چرا مزارع را مى‌توان جهت چراى گوسفندان در نظر گرفت.
اگر مرتع و یا چراگاه وسعت بیشترى دارد، توصیه مى‌شود که به قسمت‌هاى مختلف تقسیم شده و به‌صورت چرخشى مورد استفاده قرار گیرد زیرا چرانیدن به‌طور متناوب، سبب قطع سیکل زندگى انگل‌هاى داخلى مى‌شود. مراتع باید به فاصلهٔ هر دو الى سه هفته یک بار مورد استفاده قرار گیرند که بستگى به کیفیت و نوع مرتع دارد مراتع نباید مورد چراى بیش از حد قرار گیرند، زیرا این امر سبب تخریب مرتع مى‌شود. به‌خصوص در مورد گوسفند که چون این حیوان خیلى نزدیک به زمین علوفه را قطع مى‌کند، تخریب سریع‌تر و بیشتر خواهد بود. تعداد گوسفندى که در واحد زمان در واحد سطح مرتع در نظر گرفته مى‌شود به نوع و کیفیت مرتع بستگى دارد.
در مرتع براى ازدیاد بازدهى و استفادهٔ بیشتر حیوان لازم است آب کافى، سایهٔ مناسب، نمک و سایر مکمل‌هاى معدنى فراهم شده باشد. جابه‌جا کردن آبشخوار، نمک و مکمل معدنى سبب مى‌شود که قسمت‌هاى مختلف مرتع به‌خوبى مورد استفاده قرار بگیرد و حیوان براى دسترسى به آب در طول چرا انرژى کمترى را مصرف کند. در موردى که مرتع یا چراگاه فقیر باشد مى‌توان هم‌زمان با چرا در مرتع از علوفهٔ خشک در تغذیهٔ گله گوسفند استفاده کرد. در تحت چنین شرایطى روزانه ۵/۱ الى یک کیلوگرم یونجهٔ خشک احتیاجات میش را برطرف مى‌کند. مى‌توان به‌جاى یونجهٔ خشک از دو الى سه برابر سیلو ذرت استفاده کرد. زیرا احتیاجات غذائى میش براى تکامل جنین و بافت‌هاى پستانى خود حیوان افزایش مى‌یابد. میش‌هائى که بیش از یک بره آبستن هستند مخصوصاً در مراحل آخر آبستنی، اندازهٔ شکمبه آنها کوچک مى‌شود؛ زیرا مقدارى از فضا توسط رحم اشغال مى‌شود. این موضوع سبب مى‌شود که به‌جاى مقدارى از علوفهٔ خشبى از کنسانتره استفاده بشود. تغذیهٔ میش با کنسانتره به تکامل نهائى جنین و آماده کردن میش براى تولید شیر که گوساله نیاز مبرمى به آن خواهد داشت، کمک مى‌کند. نتایج تغذیهٔ خوب در اواخر دوران آبستنى در موقع بره‌زائى و بعد از آن مشاهده مى‌شود. بدین‌ترتیب که عمل زایمان به‌راحتى صورت خواهد گرفت، بره‌ها در هنگام تولد قوى خواهند بود، وزن آنها از بره‌میش‌هائى که به‌خوبى تغذیه نشده‌اند، به‌طور قابل توجهى بیشتر خواهد بود و میش شیر بیشتر و دوران شیروارى طولانى‌تر خواهد داشت. در نتیجه بره‌ها قویتر، رشد آنها سریع‌تر و تلفات بره‌ها و میش‌ها کمتر خواهد بود. توصیه مى‌شود در آخرین ۶ هفتهٔ آبستنى به میش‌ها مقدارى مخلوط کنسانتره داده شود. دانهٔ ذرت، دانهٔ گندم، سورگوم، یولاف، جو و سبوس گندم از اجزائى هستند که معمولاً در مخلوط کنسانتره مورد استفاده قرار مى‌گیرند.
در مواردى که مرتع و یا یونجهٔ خشک از کیفیت پائینى برخوردار باشد میش به مکمل پروتئینى نیاز خواهد داشت. در تحت چنین شرایطى مى‌توان از کنجالهٔ سویا، کنجالهٔ بذرک و یا سایر مکمل‌هاى پروتئینى استفاده کرد. با توجه به ارزانى قیمت مى‌توان از اوره در جیرهٔ گوسفند به‌عنوان منبع ازتى استفاده نمود که در تحت چنین شرایطى نبایستى بیش از یک‌سوم پروتئین جیره از اوره تأمین شده باشد.
براساس مطالعات انجام گرفته، افزون آنتى‌بیوتیک از مرگ و میر بره‌ها مى‌کاهد، دادن آئورمایسین روزانه به مقدار ۶۰ میلى‌گرم به ازاء هر میش به‌مدت ۸۰ روز قبل از زایش به مقدار قابل محسوسى از مرگ و میر بره‌ها مى‌کاهد. با این عمل مى‌توان نسبت تلفات بره‌ها را از ۵/۱۴ تا ۹/۳ درصد کاهش داد. میش‌هاى آبستن بایستى تغذیهٔ آزاد داشته باشند که این امر سبب کم شدن هزینهٔ کارگرى و افزایش مصرف علوفه با کیفیت پائین مى‌شود.
جیره‌اى که در تغذیهٔ میش‌هاى آبستن به‌کار برده مى‌شود، بایستى به مقدار زیادى علوفهٔ خشبى داشته باشد. مهم‌ترین مسئله در تغذیهٔ میش‌هاى آبستن جلوگیرى از چاقى زیاد میش‌ها است.
تغذیه در دوران شیردهى (Lactation feeding)
میش‌هائى که در هفته‌هاى آخر آبستنى به‌خوبى تغذیه و مراقبت شده باشند، پس از زایمان از شرایط بدنى خوبى برخوردار خواهند بود و مقدار زیادى شیر تولید خواهند کرد. ماکزیمم تولید شیر در میش‌ها در حدود ۲ هفته پس از زایمان است. جهت ادامهٔ تولید شیر زیاد، میش‌ها باید تغذیهٔ کافى داشته باشند تا علاوه بر تأمین نیاز غذائى براى نگهدارى میش، نیاز غذائى براى تولید شیر را هم فراهم کند.
افزایش کنسانتره جیره سبب تحریک میش براى تولید شیر زیاد خواهد شد، باید مطمئن بود که حیوان به آب سالم و تمیز به مقدار کافى دسترسى داشته باشد.
میش‌هائى که به بره‌هاى دوقلو شیر مى‌دهند، در مقایسه با میش‌هائى که به تک‌بره شیر مى‌دهند؛ به کنسانتره بیشترى نیاز دارند. به‌نظر مى‌رسد میش‌هائى که دوقلو زائیده‌اند، مى‌توانند بیشتر از میش‌هائى که تک‌بره زائیده‌اند، شیر تولید بکنند، این امر ممکن است بدین علت باشد که بره‌هاى دوقلو در هر موقع شیر خوردن پستان را خالى مى‌کنند و این کار سبب تحریک بیشتر پستان و تولید بیشتر شیر مى‌شود.
میش‌هاى نژاد سنگین در مقایسه با نژادهاى سبک به غذاى بیشترى نیاز دارند. اگر کیفیت علوفه‌اى که مورد استفاده قرار مى‌گیرد پائین باشد، باید به مقدار کنسانتره جیره افزوده شود. در این قبیل موارد جهت تغذیهٔ بهتر گله و بازدهى خوب مکمل‌هاى پروتئینى و معدنى مورد نیاز خواهند بود. تا حدود یک هفته قبل از شیرگیرى بره‌ها مقدار آب و غذاى میش‌ها را کاهش دهید. این کاهش آب و غذاى میش سبب کاهش تولید شیر حیوان مى‌شود و بره اجباراً کنسانتره بیشترى مصرف مى‌کند و در نتیجه موقع از شیرگیری، بره کمتر دچار مشکل مى‌شود.
مواظبت از بره‌ها از زایش تا از شیرگیرى
قطع دنبه یکى از اولین کارهائى است که بعد از زایش انجام مى‌گیرد. این عمل بین سه روزگى تا ده‌روزگى انجام مى‌گیرد. بره‌اى که دمش کوتاه شده باشد کمتر دچار انگل مى‌‌شود، زیرا دم طویل در اکثر موارد سبب جمع شدن فضولات در زیر دم و مانع از خروج فضولات از روده مى‌شود؛ علاوه بر این، در اثر جمع شدن فضولات در ماه‌هاى گرم تابستان، بوى آنها مگس‌‌ها را جلب مى‌کند و آنها روى کپل حیوان تخم مى‌گذارند. لاروهائى که از این تخم‌ها خارج مى‌شوند روى گوشت حیوان زندگى مى‌کنند و مى‌توانند سبب مرگ حیوان شوند.
بره‌هاى نر را باید موقعى که سن آنها کم و جوان هستند، اخته کرد. توصیه مى‌شود از هنگام تولید تا سن دو هفتگى عمل اخته کردن را انجام داد. در این سن کاهش رشد بره (به‌علت استرس ناشى در موقع اخته کردن و بعد ازآن) حداقل است. عمل اخته کردن را مى‌توان با استفاده از بوردیزو، چاقو و یا اخته کردن (Castrator) انجام داد. توصیه مى‌شود بعد از عمل اخته کردن به گوش بره‌ها نراخته علامت گذاشته شود. نشانه‌گذارى در گوش سبب شناسائى زودتر قوچ اخته از میش مى‌شود. اگر هر سال شماره‌هاى متفاوتى در گوش به‌کار گرفته شود سبب شناسائى میش‌ها با سنین مختلف مى‌شود. پشم چینى بره‌هاى مسن سبب مى‌شود که حیوان در تابستان راحت باشد، پشم چینى را در موقع از شیر گرفتن انجام دهید.
تغذیه بره از تولد تا از شیرگیرى
بره بایستى بلافاصله بعد از تولد از کلستروم مادر استفاده بکند. کلستروم بره را از عفونت محافظت مى‌کند. کلستروم همچنین حاوى پروتئین، مواد معدنی، انرژى و ویتامین‌هائى است که بره نیاز دارد. بعد از ۱۰-۱۴ روزگى علاوه بر شیر بره مى‌تواند از کنسانتره هم استفاده بکند. غذاى کنسانتره معمولاً به‌صورت (C.F (Creep feeling در اختیار بره‌ها قرار داده مى‌شود. (C.F عبارت است از روشى است که غذاى کنسانتره در محلى طورى قرار داده مى‌شود که بره مى‌تواند وارد شده و خارج بشود ولى میش نمى‌تواند وارد آن محل بشود). یونجه با کیفیت خوب باید همیشه در دسترس بره باشد. غذاى کنسانترهٔ بره باید در حدود ۱۴-۱۶% پروتئین داشته باشد. بره‌‌هائى که زودتر از شیر گرفته مى‌شوند، باید جیرهٔ آنها حداقل ۱۸ % پروتئین داشته باشد. افزودن ملاس سبب خوشمزه‌ شدن جیره مى‌شود. بره‌ها معمولاً در ۳ ماهگى از شیر گرفته مى‌شوند. افزودن آنتى‌بیوتیک در دوران شیرخوارگى از تلفات بره‌ها مى‌کاهد. در موقع از شیرگیرى بره‌ها باید حداقل ۹ هفته سن و ۱۸ تا ۵/۲۲ کیلوگرم وزن داشته باشند. تولید شیر بعد از ۴ هفته کاهش پیدا مى‌کند، دادن کنسانتره در جریان شیرخوارى سبب در افزایش وزن بره خواهد شد، در نتیجه بره را زودتر مى‌توان فروخت. بره‌هائى که زودتر از شیر گرفته مى‌شوند از غذا بیشتر استفاده مى‌کنند و به ازاء یک واحد افزایش وزن به غذاى کمترى نیاز دارند.
تغذیهٔ بره‌هاى یتیم Orphan (بى‌مادر)
در هر دورهٔ زایش بنا به‌عللى (عدم قبول میش، مردن بعضى میش‌ها، نداشتن و یا کمى شیر میش، ورم پستان و زخم بودن پستان) در گله تعدادى برهٔ بى‌مادر وجود دارد.
در مواردى عدم قبول میش با قرار دادن بره و میش در یک آغل کوچکى کنار هم پس از مدتى میش به بوى بره خود عادت کرده و آن را قبول مى‌کند؛ یا اینکه مى‌توان با مالیدن ترشحات پوست بدن بره به اطراف بینى مادر و یا مالیدن شیر میش به اطراف ناحیهٔ ران بره به قبول کردن بره توسط مادر کمک کرد. در بعضى موارد مشاهده مى‌شود که میش برهٔ خود را قبول مى‌کند ولى از دادن شیر امتناع مى‌کند؛ در این قبیل موارد مى‌توان در موقع شیردادن میش را ثابت نگهداشت و یا آن را بست تا بره بتواند از شیر آن استفاده کند.
بره‌هاى یتیم را مى‌توان به‌وسیلهٔ میش‌هائى که برهٔ خود را از دست داده‌اند، تغذیه کرد و اگر این بره‌ها به‌وسیله میش‌هاى دیگر مورد قبول نشدند، مى‌توان به‌وسیلهٔ پستانک و شیشه ‌آنها را تغذیه نمود. فاکتورى که در مورد این نوع بره‌ها باید در نظر گرفته شود، گرم نگاه‌داشتن و خورانیدن شیر به آنها است. براى زیاد کردن شانس زنده ماندن آنها و افزایش مقاومت آنها لازم است مقدارى کلستروم به بره داده شود. در این قبیل موارد مى‌توان از کلستروم میش‌هاى دیگر استفاده کرد. بعضى از گوسفندداران با تجربهٔ زیادى کلستروم را منجمد مى‌کنند که در این صورت همیشه به کلستروم دسترسى خواهند داشت.
در مواردى هم مى‌توان براى تغذیهٔ بره‌هاى یتیم از شیر گاو استفاده کرد. ولى ترکیب شیر گاو با ترکیب شیر میش مقدارى فرق مى‌کند. اگر از شیر گاو استفاده مى‌کنید توصیه مى‌شود به ازاء هر یک لیتر شیر یک قاشق چایخورى روغن مایع (ترجیحاً روغن ماهی) اضافه کنید.
این شیر را باید به اندازهٔ درجه حرارت بدن حیوان گرم کنید. ولى نجوشانید. وسایلى که براى تغذیه استفاده مى‌کنید تمیز نگهدارید. در هر سه ساعت در حدود ۱۰۰ گرم از این شیر به حیوان بدهید.
بره‌ها را دسته‌بندى کرده و از سرما محافظت کنید. جایگاه بره‌ها باید خشک بوده و از بستر خوب پوشیده شده باشد؛ در مواردى که هوا سرد باشد، مى‌توان از وسیلهٔ گرم‌کننده استفاده کرد. آب تمیز و علوفهٔ مرغوب باید در دسترس بره‌ها باشد. تغذیه کنسانتره را هرچه زودتر شروع کنید، از ۲ هفتگى به‌تدریج مخلوط کنسانتره مغذى و خوش‌خوراک را مى‌توان به بره‌ها خورانید، اگر بره‌ها از کنسانترهٔ خوب تغذیه مى‌کنند، مى‌توان آنها را در سن ۴-۶ هفتگى از شیر گرفت. در سن ۴-۵ هفتگى مى‌‌توان بره‌ها را به چراگاه محصورى که داراى سایبان است فرستاد.
تغذیهٔ بره‌ها از زمان از شیرگیرى تا فروش
بره‌هاى پروارى را با غذاى با کیفیت خوب تغذیه کنید؛ جیره غذائى این نوع بره‌ها را به‌تدریج عوض نمائید؛ در موقعى که شروع به تغذیه آزاد با کنسانتره مى‌کنید، بره‌ها را علیه بیمارى آنتروتوکسیمى (بیمارى پر خوری) واکسینه کنید. اگر بره‌ها تغذیه و افزایش وزن خوبى دارند و وزن آنها بیشتر از ۱۸ کیلوگرم است، نباید در مرتع قرار داده شوند که این امر سبب کند شدن رشد بره‌ها مى‌گردد. اگر قرار است به‌علت بالا بودن کیفیت مرتع، بره‌ها به مرتع برده شوند، باید قبل از اینکه به مرتع فرستاده شوند، داروى ضدانگلى خورانیده شوند. براى جلوگیرى از انگل‌هاى داخلى مى‌توان از فنوتیازین، تیابندوزول، هالوکسون و یا تترامیزول استفاده کرد.
تا اتمام دورهٔ پروارى مى‌توان بره‌ها را به پرواربندى برد و یا آنها را در مرتع قرار داد. موقعى‌‌که بره‌ها به پرواربندى و یا مرتع رسیدند، سعى کنید که از استرس آنها کاسته شود، اجازه بدهید تا استراحت بکنند، علوفه و آب سالم براى آنها فراهم کنید، بره‌هاى مریض را جدا بکنید. در صورت نیاز براى از بین بردن انگل‌هاى خارجى سمپاشى کنید و یا از حمام گنه استفاده نمائید. بره‌هاى کم وزن در مقایسه با سنگین وزن‌ها در مرتع رشد بیشترى مى‌کنند. اگر از مراتع براى پرواربندى استفاده مى‌کنید، با توجه به موقعیت بازار و کیفیت مرتع، بره‌ها را تا زمانى که شرایط آب و هوائى اجازه مى‌دهد، در مرتع نگهدارید و روزانه به ازاء هر رأس مقدار ۴۵۰ گرم کنسانتره بدهید.
تغذیه بره‌میش‌هاى جایگزینى
بره‌هاى ماده‌اى که جایگزین میش‌هاى حذفى خواهند شد، مى‌باید به‌خوبى تغذیه شده و در موقع جفتگیرى به اندازهٔ کافى رشد کرده باشند. در جیرهٔ غذائى این نوع بره‌ها مى‌توان از علوفهٔ خشبى و دانه استفاده کرد و نسبت علوفهٔ خشبى در جیره را مى‌توان با توجه به کیفیت بدنى و رشد حیوان تعدیل نمود.
تغذیه و آماده کردن قوچ (Ram)
تا قبل از جفتگیرى، علوفهٔ مرتع احتیاجات غذائى قوچ احتیاجات غذائى قوچ را برطرف مى‌کند، در فصل جفتگیرى اگر قوچ ضعیف باشد، مى‌بایست روزانه ۴/۰-۷/۰ کیلوگرم دانهٔ ذرت و یا مخلوط دانه‌هاى دیگر خورانیده شود. بره‌قوچ‌ها به مقدار بیشترى مواد دانه‌اى نیاز دارند. در خلال زمستان باید روزانه ۶/۱ تا ۳/۲ کیلوگرم یونجه به بره قوچ‌ها داده شود. بره‌هاى نر سنگین بیشتر از این نیاز دارند. ولى باید دقت کرد که در موقع جفتگیرى قوچ زیاد چاق نباشد.
با شروع فصل جفتگیرى باید قوچ‌ها را از نظر سلامت عمومى و وضعیت پاها بررسى کرد. در هواى گرم توصیه مى‌شود که اگر قوچ در مزرعه است، مزرعه داراى سایبان باشد. قبل از رها کردن قوچ در گله، با مادهٔ رنگى شکم و درست جلو آلت تناسلى قوچ را رنگ کنید، این عمل سبب مى‌‌شود که زمان جفتگیرى میش را تشخیص داده و کارهاى مدیریتى گله را بهتر و به آسانى انجام دهید.
اگر در گله از یک قوچ استفاده مى‌کنید، توصیه مى‌شود براى کنترل قدرت بارورى قوچ رنگ به‌کار برده را هر ماه عوض کنید و اگر بیش از یک قوچ استفاده مى‌کنید، براى قوچ‌ها از رنگ‌هاى مختلفى استفاده کنید و هر روز مادهٔ رنگى قوچ را امتحان کنید و در صورت لزوم تجدید نمائید.
قوچ‌هاى جوان ممکن است براى مدتى فعالیت جنسى خوبى نداشته باشند، براى تشویق این نوع قوچ‌ها مى‌توان قوچ‌ها را با میش پیرى که فحل شده است در یک محل نگه داشت.
میش به‌خوبى مى‌ایستد و قوچ جوان به‌راحتى با آن جفتگیرى مى‌کند. رها کردن قوچ محرک (Teaser ram) در گله سبب مى‌شود که میش‌ها به فحل شدن تشویق شده و در نتیجه وقتى که قوچ در گله رها مى‌شود مى‌تواند با تعداد زیادى میش در مدت زمان کوتاهى جفتگیرى کند.
با توجه به اینکه چندقلوزائى یک صفت توارثى است؛ بنابراین، قوچ مى‌تواند چندقلوزائى گله را تحت تأثیر قرار دهد. بدین جهت در موقع انتخاب قوچ این صفت را باید در نظر گرفت. قبل از فصل جفتگیرى قوچ‌ها باید از نظر غیر بارور بودن آزمایش بشوند، براى گرفتن نتیجهٔ خوب از جفتگیرى ۶-۸ هفته قبل از جفتگیرى قوچ‌ها را پشم‌چینى کنید.