نکاتی درباره تولید مثل گوسفند

 معمولاً حدود ۶ هفته پس از رها کردن قوچ در گله، بیشتر میش‌ها جفتگیرى کرده‌اند. قوچ در حدود ۸ هفته در گله نگهدارى مى‌شود و سپس قوچ را از گله خارج مى‌کنند.

---

نکاتی درباره تولید مثل گوسفند
آماده کردن میش‌ها برای جفتگیری
اداره کردن میش‌ها در دوران آبستنی
اداره کردن میش‌ها در موقع زایش
حذف کردن میش‌ها و جایگزین نمودن میش‌های جدید
رکوردگیری
هم‌زمان کردن فحلی در گوسفند
آماده کردن میش‌ها براى جفتگیرى
بالا بردن سطح تغذیهٔ میش‌ها10 الى ۱۴ روز (Flushing) قبل از جفتگیرى تا دو هفته بعد از جفتگیرى سبب افزایش وزن سریع میش‌ها شده و در نتیجه، 10-20% بره بیشترى در گله تولید خواهد شد. افزایش سطح تغذیه فعالیت اندام‌هاى جنسى را تحریک مى‌کند، در نتیجه میش زودتر فحل مى‌شود و ممکن است در موقع تخمک‌گذارى بیش از یک تخمک آزاد شود. اگر میش‌ها قبل از جفتگیرى به‌اندازهٔ کافى چاق هستند، از دادن غذاى فلاشینگ، جلوگیرى کنید در غیر این صورت تولید بره کاهش خواهد یافت. در طول آماده کردن میش‌ها، حیوان باید به دو مورد معاینه شود: الف - برطرف کردن هرگونه اثر گندیدگى سم به‌وسیلهٔ آزمایش‌ پاهاى هر میش و بریدن هرگونه رشد زیادى شاخ و قطع بافت‌هاى پوسیده و معالجهٔ آنها. ب - از بین بردن انگل‌هاى داخلى که ممکن است گوسفندان را آلوده کرده باشد.
مى‌توان انگل‌هائى که گوسفند را آلوده کرده‌اند شناسائى و داروى مناسب آن را انتخاب کرد. در آخرین دورهٔ کنترل میش‌ها، چیدن پشم‌هاى طویل روى دم و اطراف واژن مفید است، بریدن پشم‌هاى زیر دمبه میش مى‌تواند در جفتگیرى صحیح قوچ مفید باشد.
 اداره کردن میش‌ها در دوران آبستنى (Gestation Management)
 معمولاً حدود ۶ هفته پس از رها کردن قوچ در گله، بیشتر میش‌ها جفتگیرى کرده‌اند. قوچ در حدود ۸ هفته در گله نگهدارى مى‌شود و سپس قوچ را از گله خارج مى‌کنند. براى شناسائى و تقسیم‌بندى میش‌ها براساس تاریخ آبستنى‌ آنها و راحت‌تر و بهتر اداره کردن گله، میش‌ها را براساس اینکه در سه هفته اول، دوم و یا مراحل آخر آبستن شده‌اند، علامت‌گذارى مى‌کنند.
 باید به میش‌هاى آبستن فرصت ورزش کردن داده بشود؛ تغذیهٔ میش‌ها دورتر از محل نگهدارى آنها سبب مى‌شود که حیوان اجباراً ورزش بکند.
میش‌هاى خیلى چاق یا آنهائى که بیش از یک جنین آبستن هستند، استعداد زیادى به امراض آبستنى دارند؛ توصیه مى‌شود چند هفته قبل از زایش پشم میش‌ها چیده بشود؛ پشم‌چینى قبل از زایش سبب افزایش بهداشت خود میش و بره در هنگام زایمان مى‌شود؛ کثافت و آلودگى پشم‌ها کمتر خواهد بود؛ میش‌ فضاى کمترى خواهد گرفت، بره به‌راحتى شیر خواهد خورد؛ علائم زایش به‌خوبى و به‌راحتى قابل تشخیص بوده و احتمال آلودگى پستان کاهش خواهد یافت.
در موقع جابه‌جائى با میش‌ها باید به ملایمت رفتار شود، اگر در جابه‌جا کردن حیوان دقت نشود احتمال سقط جنین بیشتر خواهد شد. در مواردى که پشم‌چینى انجام نمى‌گیرد باید پشم‌ها صاف و اصلاح بشود، هدف از این عمل چیدن پشم اطراف پستان، بین دو پا و اطراف دستگاه تناسلى است. در میش‌هائى که صورت از پشم پوشیده شده است باید اطراف چشم‌ها را تمیز کرد.
اداره کردن میش‌ها در موقع زایش (Lambing Management)
میش‌هائى که زایمان آنها نزدیک است باید در محلى دور از گله اصلى نگهدارى شوند و تحت‌نظر قرار گیرند. اگر در موقع جفتگیری، میش‌ها علامت‌گذارى شده باشند، تعیین تاریخ تقریبى زایش‌ها آسان خواهد بود. نگه‌دارى میش‌‌هاى نزدیک به زایمان در محل کوچک محصور در شب و بیرون آوردن آنها براى چرا در روز، کار متداولى است.
بزرگترین خطر در موقع زایش وجود برف، باران و بادهاى شدید است. اگر زایش‌ها در مرتع انجام مى‌گیرد، انتخاب قسمت مسطحى از مرتع که چند گوسفند در آن چرا نکرده باشد و علاوه بر این در صورت امکان قبلاً از آن براى زایش استفاده نشده باشد بهتر است. در این قبیل موارد قطعه‌اى انتخاب مى‌شود که داراى حفاظت طبیعى در مقابل باد بوده و علاوه بر این توصیه مى‌شود از بادشکن‌هاى اضافى از ورقه‌هاى آهن و یا از بسته‌هاى کاه استفاده بشود. به‌طور ‌کلى محلى که براى زایش میش در نظر گرفته مى‌شود باید گرم، خشک و تمیز باشد.
وسایل لازم در موقع زایمان عبارتند از: مادهٔ ضدعفونى‌کننده، قیچی، مقدارى ید، مقدارى طناب نازک و محکم براى کمک احتمالى به میش در موقع زایش.
معمولاً در مراحل اولیهٔ زایمان، حیوان از بقیه جدا مى‌شود و در اکثر موارد بى‌قرار است، میش بیش از حد معمول بع‌بع مى‌کند و سم به زمین مى‌کوبد و معمولاً حیوان روى زمین مى‌خوابد و به‌نظر مى‌رسد که درد دارد. در اکثر موارد زایمان، زایمان حیوان طبیعى است و احتیاجى به کمک ندارد. در مواردى که حیوان احتیاج به کمک داشته باشد مى‌توان سر و پاهاى جلوى بره را وقتى میش زور مى‌زند به طرف خارج و پائین کشید. شخص کمک‌کننده باید قبل از کمک دست‌هاى خود را با مادهٔ ضد‌عفونى‌کنندهٔ شسته باشد.
بلافاصله، بعد از زایش با توجه به غریزهٔ طبیعى میش معمولاً بره خود را لیس مى‌زند، لیسیدن بره سبب تحریک گردش خون در سطح پوست شده و در نتیجه به گرم شدن بره کمک مى‌کند.
باید دقت کرد که برهٔ تازه متولد شده از شیر اولیهٔ مادر یا ماک استفاده بکند. ارزش غذائى ماک میش زیاد است و حاوى مقدار زیادى پادتن است که بره را در مقابل بیمارى‌ها محافظت مى‌کند. اگر بره ضعیف است باید کمک کرد تا شیر بخورد در مورد میش‌هائى که براى اولین بار زایمان مى‌کنند ممکن است لازم باشد آنها را نگاه داشت و یا حتى در مواردى که هوا سرد باشد ضرورى است براى گرم کردن بره از یک وسیلهٔ گرم‌کننده استفاده شود. بلافاصله بعد از زایش براى جلوگیرى از سرما خوردن، بره باید خشک شود.
بعضى از میش‌ها بره‌هاى خود را قبول نمى‌کنند، این امر بیشتر در مورد میش‌هاى جوان اتفاق مى‌افتد تا میش‌هاى مسن، براى قبولاندن بره به میش مى‌توان چشم میش را بست یا پوزهٔ میش را به بره و پوزه بره را به پستان میش مالید.
بعد از زایش بند ناف بره تا حدود ۴ سانتى‌متر به طرف شکم با استفاده از قیچى یا چاقوى تمیز قطع بشود و با تنتورید ضدعفونى بشود. اگر وضعیت گله یادداشت و عمل رکوردگیرى انجام مى‌گیرد باید بره توزین شده و شماره گوش زده بشود. اگر میش‌ها قبل از زایمان مایع کوبى نشده باشند، باید بر علیه بیمارى‌هاى اسهال و آنتریوتوکسیمى پیشگیرى‌هاى لازم به عمل آید.
پس از اینکه میش و بره با یکدیگر انس گرفتند و بره از شیر مادر استفاده کرد؛ اگر جفت میش افتاده باشد در صورت مساعد بودن هوا مى‌توان اجازه داد که میش و بره با هم به چرا بروند.
حذف کردن میش‌ها و جایگزین نمودن میش‌هاى جدید
پس از اینکه بره‌ها از شیر گرفته شدند: میش‌ها حذفى را باید جدا کرد. میش‌هائى که پستان بدى دارند، دندان‌هاى آنها شکسته است، پروپلاس رحم دارند، چاق هستند، ورم پستانى دارند و یا سخت‌زائى داشته‌اند، باید از گله حذف شوند.
میش‌هائى که براى جفتگیرى انتخاب مى‌شوند در حدود یک ماه قبل از رها کردن قوچ در گله شناسائى مى‌شوند. هدف از انتخاب میش نگهدارى و پرورش میشى است که پربار بوده و مادر خوبى باشد.
قدرت بارورى و یا قدرت تولیدمثل (در صورت امکان دوقلو) تحت‌تأثیر نژاد، و مدیریت عمومى قرار دارد. قدرت بارورى میش معمولاً برحسب بره‌زائى بیان مى‌شوند. درصد بره‌زائى رضایت‌بخش ۱۵۰ است، به این معنى که یک گلهٔ میش ۱۰۰ رأسى ۱۵۰ بره تولید بکند.
براى قضاوت دربارهٔ قدرت مادرى میش، گوسفنددار باید ارزیابى بکند که آیا میش مورد انتخاب حداقل براى ۸ تا ۱۰ هفته به‌قدر کافى توانائى تولید شیر دارد که برهٔ او قادر به رشد سریع باشد؛ براى به‌دست آوردن درصد معقولى از بره‌زائى توصیه مى‌شود که بره میش‌ها را در سرتاسر تابستان به‌خوبى پرورش دهید و اجازه بدهید که در اواخر پائیز جفتگیرى بکنند.
در انتخاب میش‌هاى پرورشى نکتهٔ مهم دیگرى که باید درنظر گرفته شود، مربوط به سلامتى میش‌‌ها است.
میش‌ها باید پاها و دهان سالم و پستان‌هاى خوبى داشته و اگر مسنتر هستند، سابقه بیمارى پستانى نداشته باشند. در مورد اصلاح نژاد میش، مشخص شده است میش‌هائى که خیلى زود و پس از ورود قوچ به گله جفتگیرى مى‌کنند، نسبت بالاترى دوقلوزائى دارند. گونه‌هاى مشخص از میش‌ها در هر دورهٔ فحلى بیش از یک تخمک تولید مى‌کنند؛ در نتیجه دوقلوزائى بیشترى دارند. امروزه مشخص شده است دوقلوزائى تا اندازه‌اى ارثى است، در نتیجهٔ فراهم آوردن قوچ پربارى براى چنین میش‌هائى نسبت درصد بره‌زائى در گله افزایش خواهد یافت.
رکوردگیرى
جهت اصلاح نژاد و افزایش تولید احتیاج به رکوردگیرى دارید. براى اینکه بتوانید سیستم رکوردگیرى خوبى داشته باشید، باید تک‌تک میش‌ها شناسائى بشوند؛ شمارهٔ گوش براى شناسائیى گوسفند وسیلهٔ خوب و ارزان قیمت و راحت است. در رکوردگیرى ثبت وزن تولد، وزن از شیرگیرى ضرورى است. وزن و کیفیت پشم، وزن در موقع فروش حیوان و در نهایت کیفیت و کمیت لاشه از رکوردهاى ضرورى است که ‌بایستى ثبت بشود.
هم‌زمان کردن فحلى در گوسفند
هم‌زمان کردن فحلى در گوسفند بیشتر به‌منظور کوتاه نمودن دورهٔ زایش و همچنین تولید بره‌هاى همسن است. این عمل موجب کنترل تغذیهٔ بهتر گوسفند مى‌شود.
از نقطه‌نظر انتخاب برهٔ ماده (به‌خاطر نگهدارى میش داشتى) و یا برهٔ نر (به‌خاطر نگهدارى قوچ گله) شرایط مساوى براى بره‌ها لازم است که با هم‌زمان نمودن فحلى مى‌توان چنین بره‌هائى را تولید و انتخاب کرد. چنانچه بخواهیم در فصل معینى گله زایش داشته باشد، برنامهٔ مزبور مى‌تواند کمک قابل ملاحظه‌اى در این امر بنماید. براى هم‌زمان کردن فحلى بایستى با تجویز هورمون نحوهٔ فعالیت تخمدان‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده و میش‌ها را اجباراً به فحل شدن وادار نمود. این کار به روش‌هاى زیر صورت مى‌گیرد:
۱. خورانیدن هورمون پروژسترون به میزان ۵۰ میلى‌متر به ازاء هر میش در روز و به‌مدت ۱۶ روز، پروژسترون مانع از بروز فحلى میش‌ها به‌طور تک‌تک مى‌دهند ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از قطع هورمون میش‌ها به‌طور دسته جمعى فحل مى‌شوند. این روش چندان دقیق نیست زیرا جذب هورمون در تمام میش‌ها یکسان نبوده و گاه اتفاق مى‌افتد که بعضى از میش‌ها خیلى دیرتر فحل شوند.
۲. تزریق روزانه هورمون پروژسترون به میش‌ها به‌مدت ۱۵ روز به میزان ۳۰ میلى‌گرم و یک روز در میان این روش کاملاً مؤثر بوده و تقریباً ۹۵ درصد میش‌ها ظرف ۴۸ ساعت پس از قطع آخرین تزریق فحل مى‌گردند اما تزریق مرتب میش‌ها از نقطه‌نظر اقتصادى گاهى مقرون به صرفه نیست و به‌علاوه از نظر بهداشتى این عمل زیر نظر دکتر دامپزشک باید انجام شود.
۳. استفاده از اسفنج آغشته به هورمون پروژسترون: در این روش اسفنج فوق را در داخل واژن مقابل گردن رحم قرار مى‌دهند؛ معمولاً از انتهاى اسفنج فوق نخى به بیرون کشیده شده که برداشت آن به‌راحتى امکانپذیر است. اسفنج به‌مدت ۱۵ روز در مهبل میش باقى مى‌ماند و سپس در یک روز تمام آنها را از مهبل بیرون مى‌کشند، تقریباً ۲۴ الى ۴۸ ساعت بعد اکثر میش‌ها فحل مى‌گردند. عیب این روش در این است که هنگام بیرون کشیدن اسفنج اثر زخمى بر جاى مى‌گذارد که گاهى موجب عفونت رحم مى‌گردد.
۴. ایجاد فحل دسته‌جمعى در گله با استفاده از تغییر شدت نور: در این روش گله را پس از زایش در سالن‌هاى پوشیده و فاقد پنجره قرار مى‌دهند و به‌وسیله لامپ‌هاى متعدد سالن را روشن مى‌کنند؛ هم‌زمان با این عمل یک دوره رژیم غذائى پرانرژى براى گله ترتیب مى‌دهد؛ در صورتى‌که تنظیم نور درست صورت گیرد، میش‌هاى به‌تدریج و یکنواخت فحل مى‌شوند. میزان نور بستگى به شرایط جغرافیائى محل دارد. باید شرایطى که در فصل جفتگیرى در هر محل وجود دارد، در سالن مزبور رعایت شود.