قطره چکان ها را بهتر بشناسیم

- طبقهبندی گسیلندهها بر اساس مسیر آب
- طبقهبندی گسیلندهها بر اساس نحوه اتصال به لوله آبده
- طبقهبندی گسیلندهها بر اساس نحوه خیس شدن خاک
- طبقهبندی گسیلندهها بر اساس مکانیسم شستشو
- طبقهبندی گسیلندهها بر اساس رژیم جریان
- عوامل موثر در انتخاب گسیلنده
طبقهبندی گسیلندهها بر اساس مسیر آب
گسیلندهها (خروجیها) در سیستم آبیاری موضعی بر روی لولههای فرعی (لترالها) قرار میگیرند و با فشار وارده به آنها، آب را به طور مستقیم در کنار ریشه گیاه قرار میدهند. گسیلنده آخرین قطعه آبیاری موضعی است که آب را به شکلهای مختلف مانند قطره، جریان پیوسته یا منقطع یا فوران در محیط اطراف ساقه و یا ریشه پخش میکند. تقسیمبندی انواع گسیلندهها با توجه به مشخصات فنی و یا کاربرد آنها به شکلهای مختلفی انجام میگیرد.
از آنجا که کلیه گسیلندههای آبیاری موضعی با فشار کار کرده و خود خروجی باعث استهلاک فشار میشود تا در نهایت آب از آنها خارج گردد، لذا بر همین اساس طبقهبندی زیر را خواهیم داشت:
1- **گسیلندههای کوتاه مسیر**: در این نوع خروجیها، در طراحی ساخت با ایجاد پیچ در مسیر حرکت آب با زانوهای تند و همچنین کوچک نمودن سطح مقطع خروجی باعث افت فشار آب خروجی میگردند.
2- **گسیلندههای طولانی مسیر**: خروجیهایی هستند که در طول آنها یک مسیر طولانی ایجاد کردهاند که سبب افت فشار میگردد. در این روش مجاری باریک و طولانی افت لازم جهت کاهش فشار ایجاد میکند. در این نوع از قطرهچکانها یک رابطه خطی بین دبی و فشار وجود دارد. به همین دلیل این گسیلندهها با تغییرات فشار، آبدهیشان تغییر میکند. از طرف دیگر، بواسطه باریک بودن مسیر حرکت آب اگر فیلتراسیون مناسبی نداشته باشند احتمال رسوبگذاری مواد معلق داخل آب در طول مجاری این گسیلندهها وجود دارد.
3- **گسیلندههای گردابی**: به طور کلی فشار استاتیک آب در مرکز یک گرداب کمتر از اطراف آن میباشد و اساس کار این نوع گسیلندهها نیز استفاده از همین اصل میباشد و آب از خروجی گسیلنده که منطبق بر مرکز گرداب ایجاد شده است خارج میگردد.
لولههای دو جداره: در این لولهها آب از سوراخ داخلی گذشته و وارد فضای بین جدار دو لوله شده و سپس از سوراخ روی لوله دوم خارج میگردد که خود همین شکل ساخت و این مکانیسم سبب کاهش فشار میگردد.
طبقهبندی گسیلندهها بر اساس نحوه اتصال به لوله آبده
اغلب لولههای آبده از جنس پلی اتیلن با قطر بین 12 تا 20 میلیمتر انتخاب میگردند. این لولهها وظیفه تغذیه قطرهچکانها را به عهده دارند که در برخی موارد این وظیفه را به طور مستقیم و گاهی اوقات توسط یک لوله انشعابی انجام میدهند. از لحاظ نوع نصب نیز امکان نصب لولههای آبده هم در سطح زمین و هم در بالاتر و یا در زیر سطح زمین (در صورتی که قابلیت آبدهی زیر سطح خاک را داشته باشند) امکانپذیر میباشد.
- **قطرهچکانهای روی لوله**: قطرهچکانهایی هستند که زیر آنها زائدهای وجود دارد که با سوراخ کردن لوله آبده توسط پانچ مخصوص داخل سوراخ شده روی لوله نصب میشود. این نوع قطرهچکانها بسیار متداول هستند.
- **قطرهچکانهای داخل لوله**: در این نوع قطرهچکان دو طرف دریپر در زمان ساخت دارای دو قسمت اضافه میباشد که در زمان نصب لوله آبده بریده شده و دو طرف قطرهچکان وارد دو سر بریده شده لوله قرار میگیرد و در اصل جزئی از لوله آبده میشود.
- **لولههای قطرهچکاندار (دریپردار)**: این نوع قطرهچکانها فاقد پوسته خارجی هستند و روکش ندارند و در زمان ساخت در کارخانه، قطرهچکانها داخل لوله نصب شده و در حقیقت روکش آنها جدار خارجی لوله است که دقیقا در محل خروج آب از دریپر روی لوله توسط دستگاه سوراخ تعبیه میشود.
قطره چکانها و تنظیم فشار:
1- **قطرهچکانهای کنترل فشار**: این نوع دریپرها با لایه سیلیکونی خود قابلیت تنظیم فشار داشته و با تغییر فشار از یک بار تا 4 بار آبدهی آنها تغییر نمیکند و اغلب در اراضی با پستی و بلندی زیاد و شیبهای تند که رعایت حد مجاز افت در آنها امکانپذیر نباشد مورد استفاده قرار میگیرند. گاهی برای صرفهجویی با کاهش خطوط مانیفیلد در باغات نیز برای طولانی کردن لترالها از این دریپرها استفاده میشود.
2- **قطرهچکانهای معمولی**: این قطرهچکانها با تغییر فشار میزان آبدهیشان تغییر میکند و برای زراعتها و باغات مسطح بسیار هم از نظر قیمت و هم از نظر آبدهی مناسب هستند.
طبقهبندی گسیلندهها بر اساس نحوه خیس شدن خاک
- **توزیعکننده نقطهای**: در این نوع گسیلندهها خروج آب از طریق سوراخ خروجی قطرهچکان انجام میشود. این قطرهچکان به چند فرم تولید میشوند: با روزنه ثابت، قطرهچکان با روزنه قابل تنظیم، قطرهچکان با روزنه متغیر خودکار، قطرهچکان گردابی و لولههای اسپاگتی یا میکرو از این نوع گسیلندهها میباشند.
- **توزیعکننده خطی**: در این نوع گسیلندهها لوله فرعی به گونهای است که به جای یک نقطه، نواری از خاک در سراسر طول لترال خیس میشود. این نوع توزیعکنندهها مخصوص گیاهان ردیفی است که با فاصله کم کاشت میشوند.
- **افشانهها، ریزپاشها و میکروجتها**: این گسیلندهها مانند آبپاشها آب را در هوا پخش میکند.
- **بابلرها**: جزء گسیلندههای آبیاری موضعی محسوب میشود و برای آبیاری درختان و باغات بزرگ و قدیمی، آبیاری فضای سبز، گلکاری و بوتهزارها مناسب هستند و کاربرد دارند. از ویژگیهای خاص و متمایز آنها میتوان قابلیت استفاده در مزارع با کیفیت آب پایین، زمینهای ناهموار و دامنه کوهها را نام برد. ولی بدلیل گران بودن این نوع خروجی حتما باید در طراحی دقت کافی را رعایت کرد.
طبقهبندی گسیلندهها بر اساس مکانیسم شستشو
- **گسیلندههای خودشوینده**: این گسیلندهها از تعدادی روزنه قابل ارتجاع که پشت سر هم درون یک محفظه قرار میگیرند تشکیل شده است. چنانچه ذرههایی از مواد جامد با قطر بزرگتر از روزنه جلو آن قرار گیرد جریان آب کاهش و فشار آب پشت روزنه افزایش مییابد و قابلیت ارتجاعی روزنه سبب میشود که ذره از داخل آن عبور کند و سپس فشار به حالت قبل برگردد.
- **گسیلندههای غیر خودشوینده**: گسیلندههای ساده پلاستیکی هستند که در صورت انسداد با مواد جامد باید به طور دستی باز و شسته شوند.
طبقهبندی گسیلندهها بر اساس رژیم جریان
همان طور که گفته شد دبی قطرهچکان از جمله عوامل مهم در طراحی میباشد. برآیند عوامل موثر بر تغییرات دبی قطرهچکانها با ضریب تغییرات دبی بیان میشود که ضریب تغییرات بستگی به نوع موادی که قطرهچکانها با آن ساخته میشود، دما و فشاری که مواد با آن قالبریزی میشود و سایر عملیات ساخت قطرهچکانها در کارخانه دارد.
- **گسیلندههای روزنهای**: در این گسیلندهها از آشفته بودن جریان برای کاهش انرژی فشاری استفاده میشود.
- **گسیلندههای غیر روزنهای**: در این گسیلندهها رژیم جریان بستگی به ساختمان گسیلنده دارد و ممکن است آشفته یا آرام باشد.
عوامل موثر در انتخاب گسیلنده
در طراحی یک سیستم آبیاری و در انتخاب قطرهچکانها عواملی چون نوع قطرهچکان، دبی، فشار، تعداد قطرهچکانها برای یک درخت، فواصل قطرهچکانها، آرایش آنها، درصد خیس شدن و … مورد بررسی قرار میگیرد. در نظر گرفتن شیب زمین، کیفیت آب آبیاری، نوع گیاه نیز در انتخاب گسیلنده مناسب اهمیت دارد. بررسی هر کدام از عوامل سبب دستیابی به راندمان بالا و محصولی با کیفیت مناسب میشود بنابراین طراحی دقیق و اصولی سیستم آبیاری از مواردی است که باید به آن توجه گردد.