تعیین ارزش غذایی گیاه موخور جهت استفاده در تغذیه دام

مراتع مهمترین بخش از منابع تجدید شوندة کشور است که به دلیل پایین بودن هزینه تأمین علوفه از آنها در مقایسه با هزینه تولید علوفه از طریق کشت آبی فشار زیادی بر آن وارد می شود.

---

تعیین ارزش غذایی گیاه موخور جهت استفاده در تغذیه دام
تکاپوی بشر برای بدست آوردن مواد غذایی که ناشی از نیاز طبیعی موجودات زنده است، قرن‌هاست که روبه فزونی گرفته و تمایل برای فراهم کردن غذایی مناسب‌تر و با کیفیتی بهتر انگیزه اصلی تلاش برای تولیدات متنوع‌تر می‌باشد. این عامل اصولاً محرک اصلی تفکر بشر و نوآفرینی‌های او در ایجاد و توسعه صنایع کشاورزی ، ‏‏دامداری و غذایی است. 
 در پی افزایش نقش تغذیه در اقتصاد دامپروری، از اواسط قرن اخیر تاکنون، شناسایی ارزش مواد غذایی و مواد خوراکی و تعیین احتیاجات غذایی حیوانات (مزرعه‌ای) توجه متخصصین، بخصوص علوم دامی را به خود معطوف داشته و تحقیقات بیشماری در این مدت انجام گرفته است .
مراتع مهمترین بخش از منابع تجدید شوندة کشور است که به دلیل پایین بودن هزینه تأمین علوفه از آنها در مقایسه با هزینه تولید علوفه از طریق کشت آبی فشار زیادی بر آن وارد می شود.
در شرایط معمولی به طور متوسط 4/21 میلیون تن علوفه خشک در مراتع تولید می شود که 50 درصد آن معادل 7 /10 میلیون تن در تغذیه دام به مصرف می رسد و 50 درصد باقیمانده آن جهت ادامه حیات مراتع وحفظ آن باقی می‌ماند.
این مقدار حدود 60 میلیون واحد دامی را تعلیف می‌کند؛ حال آنکه طبق آمار، جمعیت دام کشور رقمی در حدود 107 میلیون واحد دامی است که تقریباً دو برابر ظرفیت مراتع کشور را تشکیل می‌دهد. این مسأله سبب چرای بیش از حد مراتع کشور را به دنبال دارد. پس بهبود کیفی دام از طریق افزایش کمی و کیفی علوفه (مرتعی و غیرمرتعی) امری اجتناب ناپذیر است.
بنابراین با توجه به افزایش تعداد دام در مراتع و پایین بودن ظرفیت تولیدی آنها نیاز به استفاده از منابع غذایی غیر مرتعی ضروری به نظر می رسد. به منظور رسیدن به هدف فوق، ارزش غذ ایی گیاه موخور بررسی شده است. بلوط غرب3 به عنوان یکی از گیاهان شاخص و شاید با اهمیت ترین گیاه در منطقه رویشی غرب کشور است که جایگاه ویژه ای بخصوص در محیط طبیعی ایلام دارد. موخورها (بطورکلی دارواشها) از جمله گیاهان نیمه انگلی هستند که در رویشگاه زاگرس بیشتر بر روی بلوطها و بسیاری از درختان و درختچه‌ها رشد می‌کنند و سبب ایجاد اختلال در روند طبیعی حیات آنها می‌شوند و حدوث خسارت گاهاً به قدری شدید است که حتی باعث مرگ درختان تنومند و بزرگ بلوط نیز می‌‌شود ( مشاهدات پژوهشگران) . برای مبارزه با این گیاه نیمه انگل بر اساس مدارک و شواهد، مؤثرترین راه قطع مکانیکی شاخه آلوده می‌باشد که لاجرم هزینه‌هایی را نیز به همراه خواهد داشت.
با توجه به کمبود علوفه در منطقه جهت چرای دام، در این تحقیق سعی بر آن شد تا ارزش غذایی گیاه موخور جهت تغذیه دام مشخص گردد که از این طریق با توصیه استفاده از این گیاه در جیره غذایی دامها ، هم بخشی از نیاز غذایی دام مرتفع ‌شود و هم از میزان فشار بر مراتع کاسته شود.
نمونه‌برداری از گیاه موخور:
برای بدست آوردن نمونه‌ای یکدست جهت برآورد ارزش غذایی گیاه موخور در چهار جهت جغرافیایی جنگلهای اطراف شهر ایلام حرکت نموده و از شاخ و برگ تازه گیاه موخور در هر جهت مقداری به وزن یک کیلو‌گرم برداشت گردید (جمعاً 4 کیلو‌گرم). نمونه‌برداری در اوایل فصل تابستان و پایان دورة گلدهی و به حداکثر رسیدن رشد‌ زایشی انجام گرفت. نمونة هر جهت جغرافیایی در کیسه نایلونی ریخته شده و سریعاً به آزمایشگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام منتقل گردید و هر چهار کیلو‌گرم بطور کامل با هم مخلوط شدند و از آن، یک کیلوگرم جهت بررسیهای آزمایشگاهی جدا گردید. این یک کیلوگرم شاخ و برگ گیاه موخور معرف هر چهار جهت جغرافیایی و به عبارت بهتر معرف موخورهای جنگل اطراف شهر می‌باشند. نتایج و بحث نتایج مربوط به تجزیه شیمیایی بدست آمده از گیاه موخور در زیر می‌آید.
جدول شماره 5- میانگین کل ترکیبات شیمیایی گیاه موخور (بر اساس صددرصد ماده خشک)



 

بر اساس نتایج، میزان پروتئین گیاه موخور، به عنوان یک فاکتور بسیار اساسی56/13 درصد است که نسبت به میزان این عامل در بسیاری از خوراکهای رایج در تغذیه دام ( کاه برنج، کاه گندم، کاه جو و علف خشک مرتع) در حد مناسبی است و می‌تواند به عنوان یک ماده خوشخوراک مورد توجه قرار گیرد. میزان چربی اندازه‌گیری شده، 6/5 درصد است که باز هم در مقایسه با چربی موجود در بسیاری از علوفه‌های رایج در تغذیه دام از کیفیت و جایگاه مناسبی برخوردار بوده و با توجه به اینکه چربی شکل اصلی ذخیره انرژی در حیوانات است و به عنوان عایق حرارتی نیز حائز اهمیت می باشد از این نظر بسیار انرژی‌زا و گرم کننده است و می‌توان از آن در اوقات سرد سال استفاده نمود. میزان الیاف خام اندازه‌گیری شده 3/20 درصد است که در مقایسه با بسیاری از خوراکهای رایج از کیفیت مناسبتری برخوردار است. کم بودن الیاف خام بر میزان خوشخوراکی و قابلیت هضم ماده غذایی می‌افزاید و میزان پروتئین جذب شده را افزایش می‌دهد. چون میزان بافت فیبری در ساقه و شاخه گیاه موخور اندک می‌باشد (علت ترد بودن ساقه و شاخه موخور) کم بودن میزان الیاف خام دور از انتظار نبوده است. میزان عناصر معدنی کلسیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، منیزیم و آهن به ترتیب: 13/1، 25/0، 12/0، 4 ، 09/0 درصد و 402 قسمت در میلیون بوده است که عناصر فسفر، سدیم ،پتاسیم و آهن از حد مورد نیاز گوسفند بیشتر بوده و نمایانگر کیفیت بسیار مناسب آنهاست و مقدار عناصر کلسیم و منیریم اندکی کمتر از حد مورد نیاز گوسفند است که در صورت استفادهء خالص بایستی حتماً از منابع دیگری این کمبود جبران شود. قابل ذکر است که در میزان عناصر معدنی بر اساس شرایط آب و هوایی و خاک تغییراتی ایجاد خواهد شد. به طور کلی بر اساس نتایج بدست آمده از تعیین ارزش غذایی گیاه موخور، این گیاه در جایگاه بسیار مناسبی برای تغذیه قرار داشته و خوراکی بسیار ایده‌آل و پر انرژی و گرما‌زا می‌باشد و در ردیف گیاهان خوشخوراک و با قابلیت هضمی بالا می‌باشد و استفاده از این گیاه برای تغذیه دام بویژه در اوقات سرد سال توصیه می‌گردد. بنابراین با برداشت این گیاه جهت تغذیه دام به چند هدف ارزشمند می‌توان رسید: 1- کمک به کاهش میزان خسارت وارده موخورها به درختان بویژه بلوط در رویشگاه غرب کشور 2- تأمین قسمتی از علوفه مورد نیاز دام و آن هم با کیفیتی بالا 3- کاهش در هزینه خوراک دام 4- جبران کمبود مواد غذایی و عناصرموجود در بعضی خوراکهای مورد استفاده در تغذیه دام