چکیده: در این مقاله مروری ترکیبی و کاربردی بر "گوگرد مایع" بهعنوان یک کود اصلاحکننده و تغذیهای ارائه شده است. ابتدا تعاریف و انواع فرمولاسیونها (گوگرد عنصری مایع، تیوسولفاتها، سوسپانسیونها و فرمولهای ترکیبی) بیان میشود، سپس نقش گوگرد در فیزیولوژی گیاه و تأثیر آن بر pH و جذب عناصر بررسی میگردد. بخشهای کاربردی شامل زمانبندی، روشهای مصرف (محلولپاشی، آبیاری، تزریق)، مقادیر پیشنهادی برای محصولات مختلف، ملاحظات زیستمحیطی و ایمنی و نیز راهکار انتخاب فرمول مناسب بر پایه وضعیت خاک و مرحله رشد گیاه میباشند. مقاله با جدول مقایسهای فرمولها و راهنمای انتخاب برای شرایط مختلف ختم میشود تا کشاورزان و کارشناسان تغذیه بتوانند تصمیمی علمی و کاربردی اتخاذ کنند.
- تعریف و ماهیت گوگرد مایع
- فرمولاسیونها و انواع گوگرد مایع
- نقش گوگرد در گیاه و خاک
- مزایا و اثرات کشاورزی
- روشها و زمانبندی مصرف
- مقادیر توصیهشده برای محصولات منتخب
- تأثیر بر میکروبیوم خاک
- نکات ایمنی و زیستمحیطی
- روشهای تولید و فرمولاسیون صنعتی
- مقایسه اشکال مختلف (جدولی)
- راهنمای انتخاب فرمول مناسب
- نتیجهگیری
- منابع انتخابشده
تعریف و ماهیت گوگرد مایع
گوگرد مایع به مجموعهای از فرمولاسیونها گفته میشود که گوگرد را در قالبی قابل حمل و محلول یا معلق در آب ارائه میدهند. این محصولات میتوانند حاوی گوگرد عنصری میکرونیزه، ترکیبات سولفاتی یا تیوسولفاتها باشند و هدف اصلی آنها تأمین سریع گوگرد قابل جذب برای گیاه و یا اصلاح محلی pH خاک است.
گوگرد مایع بهدلیل قابلیت کاربرد در آبیاری قطرهای، محلولپاشی برگی و تزریق به شبکههای آبیاری، گزینهای پرکاربرد در کشاورزی مدرن شده است و برای اصلاح خاکهای قلیایی و تقویت تغذیهای گیاه کاربرد فراوانی دارد.
فرمولاسیونهای متداول شامل: (1) سوسپانسیونهای حاوی ذرات گوگرد میکرونیزه، (2) محلولهای تیوسولفات (مانند آمونیوم یا پتاسیم تیوسولفات)، (3) ترکیبات سولفاتی، و (4) فرمولهای ترکیبی که گوگرد را همراه با نیتروژن، پتاسیم، کلسیم یا ریزمغذیها عرضه میکنند.
هر فرمول دارای خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ویژه است: درصد گوگرد در محصولات صنعتی معمولاً بین 5 تا 25 درصد متغیر است و حاملها یا ماده پایه مانند کلسیم، پتاسیم یا حاملهای آلی، عملکرد محصول را در کاربردهای خاص تقویت میکنند.
در فرمولهای سوسپانسیون، پایداری ذرات و جلوگیری از تهنشینی در ذخیرهسازی و هنگام عبور از نازلهای سمپاش اهمیت فراوانی دارد؛ پیش از استفاده، همیشه تست جار (compatibility jar test) توصیه میشود.
نقش گوگرد در گیاه و خاک
گوگرد در سنتز اسیدهای آمینه گوگرددار مانند سیستئین و متیونین، و نیز در تولید ویتامینها و آنزیمها نقش اساسی دارد. کمبود گوگرد باعث کاهش تولید پروتئین، زردی برگهای جوان و افت عملکرد میشود؛ بنابراین تأمین به موقع این عنصر برای محصولات پرمصرف مانند کلزا، سویا و پیاز حیاتی است.
از دید خاکشناسی، گوگرد با اکسید شدن به سولفات اسیدی، به کاهش pH موضعی در خاکهای آهکی کمک میکند؛ این پدیده جذب ریزمغذیهایی مانند آهن، روی و منگنز را افزایش میدهد و وضعیت تغذیهای ریشه را بهبود میبخشد.
مزایا و اثرات کشاورزی
استفاده از گوگرد مایع مزایای چندگانهای دارد: سرعت جذب بالا، امکان محلولپاشی برگ و تزریق در سیستم آبیاری، اصلاح سریع pH موضعی، افزایش کیفیت محصول و کاهش برخی بیماریهای قارچی مانند سفیدک پودری.
در محصولات روغنی مانند کلزا و آفتابگردان، گوگرد میتواند محتوای روغن و غلظت اسیدهای آمینه مؤثر در کیفیت روغن را افزایش دهد؛ در سیر و پیاز نیز ترکیبات گوگردی مسئول طعم و خواص مطلوب هستند که با تأمین گوگرد تقویت میشوند.
در خاکهای قلیایی و آهکی ایران، کاربرد هدفمند گوگرد مایع میتواند یک راهکار عملی برای رفع مشکلات جذب ریزمغذیها و ارتقای کیفیت محصول باشد؛ اما رعایت دوز و زمانبندی ضروری است.
روشها و زمانبندی مصرف
گوگرد مایع را میتوان به روشهای اصلی زیر اعمال کرد: محلولپاشی برگی، کودآبیاری (fertigation) و استفاده مخلوط با آبیاری سطحی. هر روش بسته به هدف (اصلاح خاک یا تأمین سریع تغذیه) و مرحله رشد گیاه انتخاب میشود.
زمانبندی معمول شامل کاربرد پیش از کاشت برای اصلاح خاک، دورههای اوایل رشد برای پیشگیری از کمبود، و دورههای زایشی/پرشدن دانه برای افزایش کیفیت محصول است. برای بسیاری از درختان میوه 2 تا 3 نوبت و برای محصولات زراعی 1 تا 2 نوبت توصیه میشود.
محدوده دمایی مؤثر برای محلولپاشی اغلب بین 16 تا 30 درجه سانتیگراد گزارش شده است؛ دمای بالا (بیش از 35 درجه) میتواند خطر سوختگی یا آسیب به بافت برگ افزایش دهد، لذا اسپری در صبح زود یا غروب ترجیح دارد.
مقادیر توصیهشده برای محصولات منتخب
مقادیر پیشنهادی باید بر اساس آنالیز خاک و برگ تنظیم شوند؛ با این حال دامنههای عملی گزارششده در منابع: کودآبیاری 5–20 لیتر در هکتار بسته به فرمول و محصول؛ محلولپاشی برگی 1–5 لیتر در هزار لیتر آب؛ در برخی منابع برای غلات 10–12 لیتر در هکتار در دو نوبت ذکر شده است.
برای محصولات خاص: پسته و درختان میوه: معمولاً 10–40 لیتر در هکتار بر حسب نوبت و فرمول؛ انگور محلولپاشی 3–5 لیتر در هزار لیتر آب؛ زعفران حدود 14 لیتر در هکتار در دو مرحله؛ یونجه یک نوبت نزدیک برداشت برای بهبود پروتئین علوفه پیشنهاد شده است.
تأثیر بر میکروبیوم خاک
گوگرد بهطور قابلتوجهی بر جامعه میکروبی خاک اثر میگذارد؛ باکتریهای اکسیدکننده گوگرد مانند Thiobacillus spp. گوگرد عنصری را اکسید کرده و سولفات قابل جذب تولید میکنند که این فرآیند با رطوبت و حضور ماده آلی تسریع میشود.
فرمولاسیونهای آلی و همراه با ماده آلی میتوانند فعالیت میکروبی را افزایش دهند و روند اکسیداسیون بیولوژیک گوگرد را تسریع کنند؛ ترکیب گوگرد با کمپوست یا افزودن باکتریهای مفید میتواند اثربخشی را بهبود بخشد.
نکات ایمنی و زیستمحیطی
اگرچه گوگرد مایع در بسیاری از موارد کمتر از برخی کودهای خام اثرات منفی زیستمحیطی دارد، اما مصرف بیش از حد ممکن است سبب اسیدی شدن غیرمطلوب خاک، کاهش فعالیت ریشه و شستشوی سولفات به منابع آبی شود. پایش و آنالیز خاک و برگ الزامی است.
از اختلاط با ترکیبات قلیایی قوی و برخی نمکها باید اجتناب شود؛ همچنین در زمان اسپری باید از تماس مستقیم با پوست و چشم جلوگیری شده و از تجهیزات حفاظتی شخصی استفاده گردد.
در نواحی حساس از نظر رواناب یا آبهای زیرزمینی، برنامههای کاربردی گوگرد را باید بر پایه آنالیز خاک و برنامه مدیریتی کمینهسازی خطر طراحی کرد تا اثرات جانبی ناخواسته کاهش یابد.
روشهای تولید و فرمولاسیون صنعتی
تولید صنعتی گوگرد مایع شامل تبدیل سولفور خام به فرمهای میکرونیزه یا حل یا تعلیق آن در حاملهای آلی/غیرآلی است. روشهای بیولوژیک نیز با استفاده از میکروارگانیسمها برای تولید فرمهای آلی یا تسریع اکسیداسیون وجود دارد.
فرمولهای Certified برای کشاورزی ارگانیک معمولاً از حاملهای طبیعی و فرایندهای کمدخالت بهره میبرند و برای جلوگیری از تهنشینی در سوسپانسیونها از سورفکتانتها و عوامل پراکنش استفاده میشود.
مقایسه اشکال مختلف گوگرد (جدولی)
| فرم | سرعت جذب | تأثیر بر pH | سازگاری با آبیاری | مناسب برای |
| گوگرد مایع سوسپانسیون (میکرونیزه) | بسیار سریع (خاک و برگ) | بالا (با اکسیداسیون) | عالی (قابلیت عبور از نازلها) | محصولات حساس/محلهای آبیاری تحت فشار |
| تیوسولفاتهای محلول (K/ NH4) | فوری در دسترس گیاه | متوسط (سولفات تأمین میشود) | خوب (محلولپذیر) | زمانی که نیاز تغذیهای سریع لازم است |
| گوگرد پودری/گرانوله | کند (بسته به اکسیداسیون) | قوی در بلندمدت | محدود (مناسب کار خاکی) | اصلاح بلندمدت خاکهای آهکی |
| گوگرد آلی مایع | نسبتاً سریع + پایدارسازی بیولوژیک | متوسط تا بلندمدت | خوب (سازگار با میکروبیوم) | کشاورزی ارگانیک و محیطهای تنشزا |
راهنمای انتخاب فرمول مناسب بر اساس شرایط
در زمینهای شور/سدیمی، فرمولهای پایه کلسیم توصیه میشوند زیرا کلسیم به تبادل سدیم کمک و نفوذپذیری خاک را بهبود میبخشد. برای افزایش کیفیت میوه در فاز زایشی، ترکیبات پایه پتاسیم میتوانند ارزش افزوده ایجاد کنند.
اگر نیاز به اصلاح سریع تغذیهای و پاسخ فوری گیاه دارید، استفاده از تیوسولفاتها یا سوسپانسیونهای محلولپذیر مناسب است؛ در مواردی که هدف اصلاح بلندمدت pH باشد، افزودن گوگرد پودری همراه با محرکهای میکروبی یا آلی توصیه میگردد.
نتیجهگیری
گوگرد مایع یک ابزار چندمنظوره در مدیریت تغذیه و اصلاح خاک به شمار میآید. مزایای آن از جمله جذب سریع، قابلیت کاربرد در سیستمهای آبیاری و اثربخشی در کاهش pH موضعی، موجب شده تا در بسیاری از الگوهای کشاورزی امروزی جایگاه ویژهای پیدا کند.
با این حال، برای دستیابی به نتایج پایدار باید به اصول آزمون خاک و برگ، انتخاب فرمول مناسب بر اساس هدف (تأمین تغذیه یا اصلاح خاک)، رعایت دوز و زمانبندی و توجه به نکات ایمنی و زیستمحیطی توجه کامل داشت.
ترکیب گوگرد مایع با برنامه کلی تغذیه شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم و نیز اصلاحات آلی میتواند هم عملکرد کمی و هم کیفیت محصول را بهبود بخشد؛ به همین دلیل استفاده هدفمند و علمی از این کود توصیه میشود.
منابع انتخابشده
منابع مورد استفاده در تجمیع این مرور: مقالات و راهنمای فنی داخلی مربوط به کودهای گوگرد مایع، متون مرجع تغذیه گیاهی (Marschner) و گزارشهای فنی شرکتهای تولیدکننده که اطلاعات تجربی و عملی مرتبط با دوز و زمانبندی را ارائه کردهاند.
پیشنهاد میشود کشاورزان پیش از اجرای هر برنامه کاربردی حتماً با کارشناسان محلی مشورت نموده و آزمایش خاک و برگ (tissue and soil test) را انجام دهند تا برنامهای منطبق با شرایط اقلیمی، نوع خاک و رقم گیاهی تدوین شود.
ضمناً برای محصولاتی مانند پسته، انگور، زعفران و یونجه، تجربیات محلی و دادههای آزمایشی میتوانند دوز و زمانبندی دقیقتری ارائه دهند؛ اجرای آزمایشی در مقیاس کوچک پیش از تعمیم به کل مزرعه کمککننده است.
در انتها لازم است تأکید کنیم که هرچند گوگرد مایع ابزار قدرتمندی است، اما بخشی از یک برنامه مدیریت تغذیه متوازن باید باشد و جایگزین مدیریت کلی خاک و آبیاری پایدار نمیشود.
برای خرید و انتخاب محصول، به درصد گوگرد اعلامشده توسط تولیدکننده، نوع حامل (کلسیم، پتاسیم، آلی)، و راهنمای اختلاط توجه کنید و در صورت تردید از تولیدکننده یا مشاور فنی درخواست برگه آنالیز (COA) نمایید.
در برنامههای تلفیقی که از گوگرد مایع برای کنترل آفات یا بیماریها استفاده میشود، دقت در انتخاب فرمول مناسب برای محلولپاشی برگی بسیار مهم است تا از سوزاندگی یا کاهش اثر سایر سموم جلوگیری شود.
در پایان توصیه میشود گزارشهای عملکرد محصول (yield and quality reports) پس از اعمال گوگرد مایع ثبت و تجزیه و تحلیل شود تا دادههای عملی برای تصمیمگیریهای آتی فراهم گردد.
در حال
جستجو...
