مدیریت مطلوب علف هرز انگلی گل جالیز در زراعت سیب زمینی

آژنگ جاهدی ،  نوشین نظام آبادی
گل جالیز یکی از مهمترین علف های هرز انگلی محصولات گوجه فرنگی و سیب زمینی در منطقه مدیترانه می باشد. این انگل در مناطق مختلف کشور هر ساله خسارت شدیدی به سیب زمینی کاران وارد میکند. همدان، اراک و بخشهایی از زنجان با آلودگی شدید و اصفهان، خراسان واردبیل مناطق آلوده به شکل لکه ای میباشند که در صورت عدم کنترل آن در سالهای آینده به شدت این انگل توسعه خواهد یافت.  کنترل گل جالیز تاکنون توسط شیوه های مختلفی مورد ارزیابی قرار گرفته است اما هیچ یک از آنها نتوانسته بعنوان یک روش مطمئن محسوب شود. علف کش های جدید و قابل جذب با مصرف بسیار پایین  جدیداً معرفی شده اند که تحت شرایط مدیریتی مناسب قادر به کنترل این انگل در زراعت سیب زمینی خواهند بود. علف کشهای خاک مصرف و همچنین شاخ و برگ مصرف  این گروه برای کنترل شیمیایی این انگل در سایر محصولات هم خانواده مثل گوجه فرنگی نیزاستفاده شده اند و نتایج قابل قبولی کسب شده است.
به منظور ارزیابی اثر این علف کش ها بر کنترل شیمیایی گل جالیز در مزارع سیب زمینی آلوده،  آزمایشی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان،  به اجرا درآمد. علف کش های مورد استفاده شامل ریم سولفورون متیل به مقدار20، 30، 40 ، 60 و 90 گرم در هکتار ماده تجارتی در زمانهای 30 روز پس از سبز شدن سیب زمینی 30  و 40  روز پس از سبز شدن سیب زمینی و 30، 40 و 50 روز پس از سبز شدن سیب زمینی، علف کش گلایفوسیت به مقدار50،  100 و 150 سی سی در هکتار ماده تجارتی 30، 40 و 50 روز پس از سبز شدن سیب زمینی، علف کش سولفوسولفورون به مقدار 25  و 35 گرم در هکتار ماده تجارتی 30، 40 و 50 روز پس از سبز شدن سیب زمینی و شاهد آلوده و غیر آلوده به گل جالیز می باشد. تعداد ساقه های هوایی گل جالیز و وزن خشک ساقه های هوایی و عملکرد محصول و کیفیت غده ها در هر تیمار اندازه گیری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج بدست آمده  از اجرای سال اول  این تحقیق حاکی از امکان کنترل مطلوب این علف هرز خطرناک با استفاده از سموم بکاربرده شده و تلفیق آن با روش های مدیریت زراعی مزرعه دارد. کنترل گل جالیز در تیمار علف کش ریم سولفورون 90 و سولفوسولفورون 35 گرم درهکتار سه بار سمپاشی،  موفق به کنترل 98 و 96 درصد شد. بین 52 تا 98 درصد کاهش آلودگی در مزرعه از اکثر تیمارهای علف کش ریم سولفورون بدست آمد. همچنین سایر علفهای هرز مزرعه نیز کنترل شدند. در نتیجه استفاده از این علف کش ها هیچگونه گیاهسوزی بر بوته های سیب زمینی مشاهده نگردید.
از دیگر نتایج حایز اهمیت این آزمایش میتوان به بازگشت واقعی ارزش زمین کشاورزی اشاره کرد که به دلیل آلود گی گل جالیز بشدت افت کرده  و کشاورز  مجبور به کشت محصولات دیگر غیر میزبان که معمولاً ارزش افزوده کمتری دارند می شود.  کاربرد سموم فوق می بایست  با تدابیر خاص و تلفیق با مدیریت زراعی خصوصاً هماهنگ با آبیاری مزرعه صورت گیرد تا در عملکرد محصول تاثیر مثبت گذارد.
مقدمه                                                                                
گل جالیز یکی از مهمترین علف های هرز انگلی خانواده بادمجانیان بخصوص گوجه فرنگی و سیب زمینی در منطقه مدیترانه می باشد (حیدر و بی بی،  1995 : گلد واشر و همکاران، 2001). طی تحقیق انجام شده توسط جاهدی و جعفری( 1383 ) خسارت این علف هرزدرمزارع آلوده استان همدان بیش از 35 درصد و در مجموع به کل تولید سیب زمینی استان بیش از 13 درصد خسارت وارد می سازد.  کنترل گل جالیز تاکنون توسط شیوه های مختلفی مورد ارزیابی قرار گرفته است اما هیچ یک از آنها نتوانسته بعنوان یک روش مطمئن محسوب شود (حیدر و همکاران، 2005). علف کش های خانواده سولفونیل اوره و ایمیدازولینون ها جدیداً برای کنترل گل جالیز استفاده می شوند. نتایج تحقیقات گلد واشر و همکاران (2001) نشان داد کاربرد ایمازاپیک به مقدار 5/4 گرم در هکتار به صورت خرد شده دوهفته بعد از جوانه زنی سیب زمینی و دو و چهار هفته بعد، گل جالیز را کنترل نموده و عملکرد سیب زمینی را افزایش داد ولی در خاک های سبک لومی شنی به کیفیت غده های سیب زمینی خسارت زد.
نتایج حیدر و همکاران (2005) نشان داد یک بار و دوبار کاربرد علف کش ریم سولفورون بین 20 تا 50 گرم ماده موثر در هکتار توانست تعداد ساقه و وزن خشک گل جالیز را نسبت به شاهد کاهش دهد و تاثیر سوء روی عملکرد سیب زمینی نداشت.  یکی دیگر از روشهای کنترل گل جالیز استفاده از مقادیر پایین (غیر کشنده) گلایفوسیت در محصولاتی است که به گلایفوسیت تحمل دارند(الزین و راشل، 2003).  حیدر و همکاران (2005) نشان دادند مصرف یک بار ریم سولفورون (12 گرم ماده موثر در هکتار) با سه بار مصرف گلایفوسیت (100 گرم ماده موثر در هکتار) توانست گل جالیز را در سیب زمینی به خوبی کنترل کرده و تاثیر سوء بر عملکرد و کیفیت غده های آن نداشت.  ایزنبرگ و همکاران (2004) نتیجه گرفتند که کاربرد سه مرتبه و یا یک بار قبل از جوانه زنی و دو مرتبه بعد از جوانه زنی علف کش های سولفوسولفورون  در مقادیر 50 و 100 گرم در هکتار و ریم سولفورون در مقادیر 100، 150 و 200 گرم در هکتار سبب کنترل موثر گل جالیز در گوجه فرنگی تحت شرایط گلخانه ای شده است.
مواد و روش                                                                    
به منظور ارزیابی اثرات علف کش ها بر کنترل شیمیایی گل جالیز آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار در ایستگاه تجرک مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان در مزرعه ای با آلودگی طبیعی به اجرا درآمد. میزان و زمان مصرف کودها و خاکدهی پای بوته ها مطابق با عرف منطقه انجام می شود.
تیمارها به شرح زیر بود:
1. علف کش ریم سولفورون متیل به مقدار 40 گرم در هکتار ماده تجارتی DF 30 روز پس از سبز شدن سیب زمینی
2. علف کش ریم سولفورون متیل به مقدار 60 گرم در هکتار ماده تجارتی DF 30  روز پس از سبز شدن سیب زمینی
3. علف کش ریم سولفورون متیل به مقدار 90 گرم در هکتار ماده تجارتی DF 30  روز پس از سبز شدن سیب زمینی
4. علف کش ریم سولفورون متیل به مقدار30 گرم درهکتار ماده تجارتیDF 30،40 و50 روز پس ازسبزشدن سیب زمینی
5. علفکش ریم سولفورون متیل به¬مقدار20 گرم درهکتار ماده تجارتی DF 30 و 40 روز پس از سبز شدن سیب زمینی
6. علفکش ریم سولفورون متیل به¬مقدار30 گرم درهکتار ماده تجارتی DF 30 و 40 روز پس از سبز شدن سیب زمینی
7. علف کش  گلایفوسیت به ¬مقدار50 سی¬سی ماده تجارتی (EC40%) 30، 40 و50 روز پس ازسبز شدن سیب زمینی
8. علف کش گلایفوسیت به مقدار100 سی¬سی ماده تجارتی (EC40%) 30،40 و50 روز پس ازسبزشدن سیب زمینی
9. علف کش گلایفوسیت به مقدار150 سی¬سی ماده تجارتی (EC40%) 30،40 و50 روز پس ازسبزشدن سیب زمینی
10. علف کش سولفوسولفورون به مقدار25 گرم ماده تجارتی (EC40%) 30، 40 و50 روز پس ازسبزشدن سیب زمینی
11. علفکش سولفوسولفورون به مقدار35 گرم ماده تجارتی (EC40%) 30،40 و50 روز پس ازسبز شدن سیب زمینی
12. شاهد عاری از آلودگی به گل جالیز
هر کرت از 4 ردیف کاشت با فاصله 75 سانتی متر و طول هر کرت 10 متربود. هر کرت به دو قسمت مساوی تقسیم شد. نیمه اول شاهد بدون سمپاشی و قسمت دوم تیمارسمپاشی شد ( بجز تیمار 12). علف کش ها در زمان توصیه شده بوسیله سمپاش پشتی مجهز به نازل شره ای سمپاشی شدند. حجم آب مصرفی 300 لیتر در هکتار کالیبره شد. به منظور تعیین تاثیر تیمارهای صورت گرفته پس از ظهور گل جالیز از سطح خاک در انتهای فصل تعداد ساقه¬های هوایی گل جالیز و وزن خشک  آن و عملکرد در یک متر مربع وسط دو قسمت هرکرت و کیفیت غده ها، تجمع ماده خشک سیب زمینی در500 گرم غده برداشت شده درهر تیمار اندازه گیری شد.
نتایج و بحث 

تیمارها­ی آزمایش	درصد کنترل ساقه های هوایی گل جالیز	درصد کاهش وزن خشک قسمت هوایی گل جالیز
ریم سولفورون متیل  20+20 گرم درهکتار	52	8/37
ریم سولفورون متیل  30+30 گرم درهکتار	62	1/39
ریم سولفورون متیل  30+30+30 گرم درهکتار	4/65	7/39
ریم سولفورون متیل  40 گرم درهکتار	6/53	1/38
ریم سولفورون متیل  60 گرم درهکتار	5/54	38
ریم سولفورون متیل  90+90+90 گرم درهکتار	98	93
سولفوسولفورون  25+25+25 گرم درهکتار	93	2/92
سولفوسولفورون  35+35+35 گرم درهکتار	96	1/93
گلیفوسیت 50+50+50 سی سی در هکتار	6/38	23
گلیفوسیت 100+100+100 سی سی در هکتار	7/40	1/28
گلیفوسیت 150+150+150 سی سی در هکتار	7/51	2/36
شاهد عاری از گل جالیز	-	-

- نتایج بدست آمده از اجرای سال اول آزمایش نشان داد کنترل علف هرز انگلی گل جالیز در زراعت سیب زمینی که به عنوان یک مشکل اساسی در مزارع آلوده وجود داشت، امکان پذیر می باشد.
-  براساس داده های بدست آمده از تیمارها و مقایسه انجام شده با شاهد، مشخص شد کلیه تیمارهای استفاده از علف¬کش در مقایسه با تیمار شاهد از آلودگی کمتری برخوردار هستند. این اختلاف از 38 تا 98 درصد در تیمارهای مختلف مشخص بود.
- علف کش های ریم سولفورون و سولفوسولفورون از علفکش گلایفوسیت در کنترل گلجالیز برتر بودند. در بین سطوح دوزهای بکاربرده شده برای این سموم، میزان 90 و 35  گرم در هکتار به ترتیب برای علف کش های ریم سولفورون متیل و سولفوسولفورون ( سه بار سمپاشی ) قادر به کنترل 98 و 96 درصد انگل گردید.
- از کاربرد سموم استفاده شده در طرح روی بوته های سیب زمینی هیچگونه گیاه سوزی مشاهده نشد که این نتیجه سازگاری این سموم با دوزهای توصیه شده را در زراعت سیب زمینی، به اثبات میرساند.
- سموم بکاربرده شده نه تنها قادر به کنترل گل جالیز می باشند بلکه قادرند علف های هرز عمومی زراعت سیب زمینی را نیز کنترل نمایند. بشکلی که درطول آزمایش نیازی به استفاده ازعلفکش دیگر مثل سنکور برای کنترل علف¬های هرز نبود.   
- از جنبه اقتصادی نیز می توان نتیجه گرفت با کنترل موثر این انگل، ارزش واقعی زمین که به دلیل آلودگی به گل جالیز افت کرده بود و کشاورز مجبور به کشت محصولات غیر میزبان که غالباً ارزش و سود کمتری نسبت به سیب زمینی دارد میشد، به آن بازگردانده می شود.
- از نتایج اولیه بدست آمده بر عملکرد محصول مشاهده شد عملکرد بیش از 39 تن درهر هکتارازکرت های کنترل مطلوب انگل با استفاده از علفکش ریم سولفورون 90 و سولفوسولفورون 35 گرم یدست آمد. این عملکرد در مقایسه با شاهد کرتهای همین تیمارها که با آلودگی شدید به گل جالیز حداکثر بین 5/4 تا 5 تن عملکرد داشته اند نتیجه بسیار خوبی برای مزارع آلوده میباشد.