ادعاهای وزیر جهادکشاورزی
دسته بندی: اخبار کشاورزی

وزیر جهاد کشاورزی از کوتاه نیامدنش در مقابل
برنامههای غیر کارشناسی افراد حتی رئیسجمهور میگوید
به گزارش فارس، بخش نخست گفتوگوی تفصیلی با صادق خلیلیان وزیر جهاد کشاورزی چهارشنبه گذشته منتشر شد و به عملکرد بخش کشاورزی در دوره 4 ساله وزارت آقای خلیلیان پرداخت.
وزیر جهاد کشاورزی در بخش دوم صحبتهایش از کوتاه نیامدنش در مقابل برنامههای غیر کارشناسی افراد حتی رئیسجمهور میگوید، اینکه تلاش کرده منافع بخش کشاورزی را بر همه امور ترجیح دهد، اما ترجیحش این بوده که کمتر رسانهای شود.
شاخصترین آنها اجرای 516 هزار هکتار عملیات آبیاری تحت فشار،ایجاد 24.8 میلیون تن صنایع تبدیلی در 8 سال گذشته، تولید 18.4 میلیون تن محصولات باغی در سال 91 و صادرات 6.2 میلیارد دلار محصولات کشاورزی در سال 91 و ایجاد 287 هزار شغل جدید در سال 91 بود.
در این بخش گفتوگو تلاش شده، ناگفتهها و زوایای پنهان آقای خلیلیان در این 4 سال نشان داده شود.
بخش دوم گفتوگو به نگاه رئیسجمهور احمدینژاد به بخش کشاورزی از دیدگاه وزیر، نظر خلیلیان در باره احمدینژاد، دلیل کمتر رسانهای بودن آقای وزیر در این 4 سال، اینکه چرا خلیلیان جلسه هیئت دولت را ترک کرد؟ و آیا وزیر در این 4 سال درباره برنامههای غیر کارشناسی احمدینژاد کوتاه آمد؟ و مسائل دیگر کشاورزی میپردازد.
با هم این گفتوگو را میخوانیم:
آقای وزیر به ناهماهنگیها در خرید تضمینی گندم اشاره کردید، انتقاداتی که به دولت آقای احمدینژاد وارد است، این است که در دولتهای قبل شورای اقتصاد داشتیم و با آقای رئیسجمهور در مورد مسائل مهم کشوری مانند واردات، تعرفهها و خریدهای تضمینی به توافق و سپس تصمیمگیری میرسیدند، اما در دولت آقای احمدینژاد با حذف سازمان مدیریت این هماهنگیها از بین رفت، آیا شما به این مسئله اعتقاد دارید؟
خلیلیان: سازمان مدیریت حذف نشده است و همچنان پا بر جا است، عنوانش از سازمان مدیریت به معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیسجمهور تغییر یافت، اما ساختار خودش را حفظ کرد.
شورای اقتصاد هم مدتی تعطیل شد، اما از دو سال اخیر برقرار است و متولی آن هم معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیسجمهور است. جلسات هم زیاد برگزار میشود. قبل از برگزاری مجدد جلسات شورای اقتصاد نیز جلسات هماهنگی در کمیسیون اقتصادی دولت انجام میشد، جلساتی هم رئیسجمهور به صورت مجزا با مسئولان اقتصادی برگزار میکند، تقریبا حداقل هفتهای یک جلسه تشکیل میشد و همین هفته گذشته آخرین جلسه شورای اقتصاد تشکیل شد.
شما معتقد نیستید که خلاء نبود شورای اقتصاد در پائین بودن نرخ خرید تضمینی گندم و تداخل مدیریتی وزارت جهاد و صنعت موثر بوده است؟
خلیلیان: مشکلی که بین وزارت جهاد و وزارت صنعت رخ داد، عدم تفکیک وظایف ساختاری این دو وزارتخانه بود، مشکل اصلی اینجاست، وزارت جهاد کشاورزی متولی تولید گندم است، اما خرید گندم و واردات توسط وزارت صنعت، شرکت بازرگانی وابسته به آن انجام میشود. برای آنها تفاوتی نمیکند، زیرا میخواهند تنها گندم خریداری کنند چه از داخل یا خارج. در نتیجه این که ما به هر قیمتی از تولید داخل خریداری کنیم، شاید اولویت اول آنها نباشد در حالی که خرید از تولید داخل اولویت وزارت جهاد کشاورزی است. نمیتوانیم گندم را به جای مردم به مصرف مرغداریها و دامداریها برسانیم. اگر دامداریها و مرغداریها نیاز دارند، باید علوفه برای آنها وارد کنیم نه اینکه علوفه برای آنها وارد نکنیم و گندم داخل در مرغداریها و دامداریها استفاده شود. در خرید تضمینی گندم قیمت بسیار مؤثر است، اگر قیمت پایین باشد، کشاورز به سمتی میرود که قیمت بیشتری به محصولش میدهد و باعث میشود در حاشیه مرزها گندم از کشور خارج شود. این تفاوت نرخ ارز نیز این انگیزه را بیشتر میکند، حتی کاه گندم نیز همین الان از کشور خارج میشود.
موضوع تداخل وظایف وزارتخانهها را عنوان کردید، این مسئله چندین سال است مطرح است، به رغم اینکه سال گذشته از سوی وزارت جهاد اعلام شد 12 میلیون و 800 هزار تن تولید گندم تولید شده است، اما همچنان واردات زیادی انجام شد، قرار شد طرح انتزاع پایانی بر تداخل وظایف وزارتخانهها باشد، اما این قانون به رغم اینکه باید 3 ماه بعد از ابلاغ شورای نگهبان، آئیننامه اجرایی از سوی دولت ابلاغ میشد، اما بعد از گذشت 5 ماه اجرا نشده است، مشکل چیست؟
خلیلیان: این قانون آئیننامه اجرایی میخواهد و 3 ماه مهلت داده شده است که از سوی دولت ابلاغ شود، بنابراین اجرای چنین طرح مهمی باید با شروع دولت بعد انجام شود، زیرا برای این جابجاییها زمان لازم است، عملا با تدوین آئیننامه و نیاز به زمان جابجایی اجرای ان به دولت بعد موکول میشود.
آئیننامه آن در چه مرحلهای است؟
خلیلیان: حدود یک ماه و نیم است از سوی وزارت جهاد کشاورزی به دولت ارسال شده است و مسیر کارشناسی خود را طی میکند.
با خبر شدیم که آقای رحیمی نامهای نوشتند و اجرای طرح انتزاع را به مدت یک سال به تعویق انداخته است
خلیلیان: این موضوع در ستاد تدابیر ویژه اقتصادی مطرح شده و آنجا این تصمیم را گرفتهاند که اجرای طرح انتزاع تا پایان سال 92 به تعویق بیفتد، البته من با این تصمیم موافق نبودم در عین حال ستاد ویژه اقتصادی اعضا و سازوکار خودش را دارد و از طریق شورای امنیت ملی ابلاغ میشود.
آقای وزیر نقاط قوت بخش کشاورزی دولت دهم چه بود؟
خلیلیان: در دولت دهم نسبت به دولتهای قبلی به امور زیربنایی توجه بیشتری شد در این دولت اعتبارات طرح توسعه کشاورزی و امور زیربنایی آب و خاک محقق شد. توجه به صنایع مرتبط به بخش کشاورزی، توسعه مکانیزاسیون، توجه به ارتقاء شاخصهای سلامت در تولید محصولات کشاورزی بیشتر بود.
در گذشته به دلیل مصرف بیرویه کودهای شیمیایی و سموم ابهاماتی از نظر حد مجاز باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی بود. یکی از کارهایی که در این دولت انجام شد این بود که مصرف کود و سم کنترل شد.
کاهش 25درصدی مصرف سم کشاورزی
مصرف سموم کشاورزی طی 8 سال گذشته 25 درصد کاهش داشت و این باعث افزایش سلامت تولید محصولات کشاورزی شد،از سوی دیگر کارگروه ویژهای در سال گذشته برای نظارت بر محصولات تولیدی مشخص شد و دستورالعمل نظارت بر واحدهای تولیدی مرغداری، دامداری، پرورش ماهی، صیادی، گلخانهها ابلاغ شد، به طوری که هیئت اجرایی آنها آغاز به کار کرده است و اخیرا این نظارت و دستورالعملها به مزارع سبزی و صیفی هم تعمیم داده شده است.
یکی دیگر از اقدامات در راستای تولید محصول سالم این بود. به سمت مبارزه بیولوژیک و مبارزه تلفیقی با آفات رفتیم که باعث کاهش مصرف سموم در کشور میشود. سمپاشیهای هوایی که در گذشته انجام میشد، به غیر از موارد خاص کنار گذاشته شد و در بحث مبارزه بیولوژیک عواملی که منشأ آلی و گیاهی دارند معرفی شدند تا اثری از مواد شیمیایی در تولید محصولات نباشد و محصول تولیدی سالمتر شود.
آیا بررسی انجام دادهاید که محصولاتی که اکنون به بازار عرضه میشود، چه میزان باقیمانده سموم در حد مجاز دارد؟
خلیلیان: محصولات تولیدی اعم از شیر، ماهی، انواع میوهها، پایش میشود و در مقایسه با محصولات کشورهای خارجی و محصولاتی که وارداتی است، محصولات داخلی بسیار سالمتر است. مصرف کنترل آنتیبیوتیکها، هورمونها، سموم و کود شیمیایی انجام میشود و تحت کنترل است. تا 95 درصد محصولات کشاورزی کشور از سلامت برخوردار هستند و خود من بعد از این پایشهایی که انجام شد ، بدون هیچ دغدغهای مصرف میکنم.
با حذف یارانه کود از مصرف بیرویه این نهاده کاسته شده و استفاده از نهادهها بیشتر به تولید محصولات اساسی داده میشود، در نتیجه خطرات بحث مصرف بیرویه کود و سموم کاهش یافته است.
بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه باید 30 درصد کود آلی جایگزین شیمیایی شود، در مورد توسعه کودهای ارگانیک چه کار کردید؟
خلیلیان: با افزایش مصرف کودهای شیمیایی مزیت استفاده از کودهای ارگانیک بیشتر میشود.این سیاستگذاری را داشتیم که تولیدکنندگان به سمت محصولات ارگانیک غیر شیمیایی رویکرد داشته باشند.
آیا آماری در این زمینه دارید که چه میزان گرایش به سمت کودهای آلی افزایش یافته است؟
خلیلیان: فعلا آمار دقیقی الان ندارم، اما گرایش به این سمت بیشتر شده است.
کشاورزی کشور بیشتر خردهپا است و متوسط آن در برخی مواقع کمتر از یک هکتار است، قانونی برای جلوگیری از خرد شدن و تجمیع اراضی در سال 85 به تصویب رسید، چه موانعی سر راه اجرای این قانون وجود دارد که اجرا نشده است؟
خلیلیان: یکی از اقداماتی که وزارت جهاد کشاورزی برای طرحهای توسعهای انجام داد، این است که زمینهای کشاورزی را در اندازههای اقتصادی مطالعه کند و این تضمین را به کشاورزان برای جلوگیری از خرد شدن اراضی و تجمیع زمینهایشان بدهد.
اما تنها ابزار ما تشویق کشاورزان به تجمیع اراضی خودشان است، در کنار آن حمایتهای بیمهای، نهادهای، یارانهای را برای تشویق انجام میدهیم.
از سوی دیگر یکی از طرحهای وزارت جهاد کشاورزی ایجاد تعاونیهای تولید است که هر کدام از کشاورزان روی زمین خودشان کار میکنند، اما هزینههای آنها سرشکن میشود.
اقدام دیگر توسعه شرکتهای سهامی است تفاوت آن با شرکتهای تولیدی این است که زمینهای یکپارچه میشوند و هر کدام از افراد سهیم هستند و سود بین سهامداران تقسیم میشود.
آیا آماری دارید که چه میزان از زمینهای کشاورزی به این شکل تجمیع شده است؟
خلیلیان: فعلا آماری در این زمینه ندارم.
آقای خلیلیان وزارت جهاد کشاورزی در دوئلهایی که با وزارت صنعت در زمینههای مختلف مانند خرید تضمینی، طرح انتزاع و واردات داشته معمولا موفق نبوده است، آیا به این دلیل نبوده که جنابعالی از ظرفیت رسانهها به خوبی استفاده نکردید، اصلا چرا آقای خلیلیان در طول دوره وزارتش رسانهگریز بود؟
خلیلیان: البته رسانهگریز که نبودم، علتش این بود که در گذشته احساس میکردم وزارت جهاد کشاورزی به یک سری حاشیهها ورود کرده است که فکر کردم، اگر بدون سر و صدا و تبلیغات به کارهای اصلی بپردازیم، بیشتر به نفع بخش خواهد بود.
همین کارهای زیربنایی که انجام شده است، نشان میدهد چندین برابر مدیریتهای قبلی کار شده است. سعی نکردیم مرتب رسانهای و تبلیغ کنیم و حتی در طرح توسعه کشاورزی نیز که طرحی در ابعاد گسترده و بزرگتر از حتی مسکن مهر است و کمک به سرمایهگذاری، تأمین نقدینگی، ایجاد اشتغال و افزایش تولید میکند، کمتر روی آن تبلیغ کردیم و سعی کردیم در یک فضای بدون تبلیغ و آرام کارها را پیش ببریم. احساس کردم در گذشته خیلی حاشیه در بخش کشاورزی بود که البته ارتباطی هم به رسانهها نداشت.
نوع رفتار، نوع بیان افراد همه اینها میتواند ایجاد حاشیه کند و حساسیتهای مخالفان دولت را روی طرحهای ما برانگیزد و در نتیجه اقدامی که انجام دادیم، مؤثر بود، اما به همان اندازه که وزارتخانههای دیگر برای اقداماتشان مراسم میگذارند، فیلم میگذارند و تبلیغ میکنند، ما این کارها را انجام ندادیم.
آیا الان هم به همان تشخیص و نظرتان در مورد رسانهها پایبند هستید؟
خلیلیان: فکر میکنم به دور از حاشیه کار کردن راحتتر است. هرچند ارتباط کم ما با رسانهها باعث شد عملکرد این وزارتخانه کمتر منعکس شود و این نقطه ضعف برای ما محسوب میشود.
البته موضوع کمتر رسانهای بودن، جنابعالی را دو بار به آستانه استیضاح برد، زیرا نمیتوانستید عملکردتان را به خوبی اطلاع رسانی کنید
خلیلیان: اگر بخواهیم مقایسه کنیم نسبت به دورههای قبلی رکورد استیضاح ما کمتر بود، در دورههای گذشته استیضاح وزرا محقق شد، اما در این دوره محقق نشد، در دوره آقای اسکندری همان سال اول استیضاح محقق شد.
آقای خلیلیان میتوانستید ارتباط رسانهایتان را تقویت کنید، اما این کار را نکردید
خلیلیان: بله این ضعف را قبول کردم و میپذیرم.
با وجود اینکه برنامههای استمرار کشت برخی محصولات مانند سیبزمینی و پیاز اجرا شد، اما الگوی کشت که نقشی اساسی در تعادل بازار دارد، اجرا نشد چه موانعی سر راه اجرای این برنامه وجود داشت؟
خلیلیان: برنامه کشت طی چند سال اخیر تنظیم و به استانها هم ابلاغ شد، اما لازم بود روی بحثهای آمایش سرزمین تمرکز بیشتری پیدا کنیم و به همین دلیل برنامهها را به سمت تعیین کشت بردیم.
آماده شدن آمایش سرزمین باعث شد که یک نقشه نهایی برای این کار تهیه کنیم و الگوی استراتژیک توسعه بخش را بر پایه آمایش سرزمین به تصویب رساندیم، اما مشکلی که برای اجرای الگوی کشت وجود دارد این است که کشاورزان کارمند دولت نیستند که بخشنامههای دولت را اجرا کنند، لازم است سیاستهای تشویقی در پیش بگیریم، مثلا خدمات بیمهای را متمرکز کردیم برای کشاورزانی که این الگوی کشت را انجام میدهند و یا حمایتهای یارانهای و نهادهای را به سمت مکانهایی که الگوی کشت انجام میشود سوق دادیم.
در جاهایی مانند جنوب کشور کشت سیبزمینی و پیاز را به صورت قراردادی انجام میدهیم که در جنوب کرمان انجام شد و کمک کرد که در یک سال اخیر با مشکل بحران و مازاد تولید کمتر مواجه شویم.
بنابراین الگوی کشت در برخی از استانهای کشور اجرا میشود اما تا زمان اجرای کامل آن راه داریم.
براساس ماده 33 قانون بهرهوری کشاورزی قرار بود، محصولات کشاورزی در بورس عرضه شود، اما کامل انجام نمیشود مشکل عرضه در بورس چیست؟
خلیلیان: مشکل عرضه در بورس این است که کشاورزان پراکنده در مناطق کشور هستند، در حالی که بورس متمرکز در یک نقطه در تهران است و همین تفاوت بین ما و صنعت است که حضور محصولات کشاورزی را در بورس با مشکل مواجه میکند.
برای اینکه بتوانیم عرضه محصولات کشاورزی را ساماندهی کنیم، تا خلاء از تولید تا مصرف کمتر شود مراکز عرضه مستقیم کالا را در شهرهای مختلف ایجاد کردیم.
تا به حال بیش از 3 هزار غرفه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی ایجاد کردیم که قرار است تا 4 هزار غرفه افزایش یابد.
چه میزان محصولات کشاورزی در بورس عرضه میشود؟
خلیلیان: رقم بالایی نیست.
دکتر خلیلیان را به عنوان یک وزیر محافظهکار میشناسند، اینکه آقای وزیر در مورد برنامههایی که از سوی رئیسجمهور مطرح میشد، مقاومت نشان نمیداد مثلا فروش ساختمان وزارت جهاد کشاورزی، طرح توسعه کشاورزی و افزایش 2 میلیون هکتار زمین کشاورزی به رغم محدودیت آب، و طرح خروج دام از جنگل بود که جنابعالی مقاومتی نکردید و نظر کارشناسی هم ندادید.
خلیلیان: براساس چارچوب کاری سعی داشتیم مسائل در درون دولت پیگیری شود و از رسانهای کردن آن خودداری میکردیم، طبیعی است وقتی وزیر با یک رئیسجمهور کار میکند، اگر حرفی دارد، باید به خود رئیسجمهور بگوید خیلی مواقع در جلسات خصوصی که با ایشان داشتم و یا جلسات دولت نظرات کارشناسی را به صورت علنی و واضح میگفتم و اگر جاهایی لازم بود، هشدار هم میدادم و گاهی نظرات در قالب نامههایی تنظیم میشد و هیچ وقت اینها را رسانهای نکردیم، زیرا معتقد بودیم که دولت باید کارهای کارشناسی خود را در درون انجام دهد تا کارها پیش برود.
مثلا یکی از کارهایی که دنبال کردیم این بود که در سال 90 به میزان 1138 میلیارد تومان اعتبارات ویژه علاوه بر بودجه از دولت گرفتیم که صرف کارهای توسعهای زیربنایی آب و خاک شد. این نشان میدهد که قدرت چانهزنی ما در دولت چقدر بالاست. در سال 90 به میزان 9 هزار میلیارد تومان برای طرح توسعه کشاورزی در اختیار گرفتیم و سعی کردیم این طرح را در قالب برنامه پنجم و اهداف مورد نظر بخش کشاورزی اجرا کنیم.
کارها را به صورت عملی پیش بردیم و از رسانهای شدن پرهیز کردیم.
چرا خلیلیان جلسه را ترک کرد؟
سال گذشته خاطرتان باشد بحثی درباره خرید تضمینی گندم پیش آمده بود که در آن جلسه نظر من این بود قیمت خرید تضمینی بالاتر برود، اما اعضای جلسه نظرشان این بود که بالاتر از 400 تومان نباشد و یک مورد دیگر هم در همان جلسه پیش آمد که گفتند واردات شیر خشک باید آزاد شود و من گفتم نیاز به بحث کارشناسی دارد و این کار را نمیتوانیم انجام بدهیم و در نهایت گفتم تصمیمات را قبول نمیکنم و مقداری هم بیرون کار داشتم و جلسه را ترک کردم.
طرحی که رئیسجمهور درباره خروج دام از جنگل و یا اضافه کردن 2 میلیون هکتار زمین کشاورزی داد، آیا نظر شما واقعا همسو با این طرحها بود؟
خلیلیان: طرح رئیسجمهور در مورد اضافه کردن 2 میلیون هکتار زمین کشاورزی همان طرح توسعه کشاورزی است که ما در قالب قوانین موجود و اهداف برنامه با سازوکارهای که در کشور ایجاد شد اجرا کردیم و نگرانیها و ایراداتی که در زمینه محدودیت آب مطرح میشد، منتفی شد.
یعنی این طرح را با توجه به ظرفیت موجود اجرا کردید؟
خلیلیان: بله هر زمینی که امکان تامین آب داشت در قالب ستادهایی که پروژههای افراد را بررسی میکردند، انجام شد و نتایج بسیار خوبی از نظر توسعه کشاورزی در سال 91 گرفتیم که آثار آن در سال 92 مشخص میشود.
طی دوره 4 سال اخیر آمارهای کشاورزی را قبول نمیکردند و اخیرا برخی نمایندگان مجلس نیز انتقاداتی در این زمینه داشت، آیا آمارهای وزارت جهاد مبنای علمی ندارد؟
خلیلیان: آمارهای وزارت جهاد سازوکار اجرایی بسیار قوی دارد، از شهرستانها و استانها شروع میشود و به مرکز میرسد، مثلا برای جمعآوری آمار باغبانی طرح مشترکی را با مرکز آمار ایران اجرا کردیم در مورد مرغداریها، دامداریها هم به همین شکل عمل شد، بنابر این نظام آماری وزارت جهاد قوی و سازمان یافته است.
مثلا در مورد گندم بعد از کشت، سطح سبز گندم را رصد میکنیم و مرتب از نظر آفات و بیماریهای که اتفاق میافتد رصد میشوند و زمان برداشت حتی میزان ریزش کمباین هم محاسبه میشود و عدد نهایی به دست میآید، چون علاوه بر کارشناسان کشاورزی وزارتخانه ناظران گندم در این آمارها دخالت دارند، اخیرا مجلس مصوب کرد که 10 هزار نفر از این ناظران استخدام شوند.کارهای آماری مرتب تحت نظارت مرکز آمار و مرکز نظارت راهبردی است.
چند درصد احتمال خطا در آمار وجود دارد؟
خلیلیان: البته تا 5 درصد احتمال خطا وجود دارد که کلی است مثلا در مورد محصولات باغی نزدیک عید سرمای بیموقع میآید، بنابر این در آمار یک برآورد اولیه داریم و بعداً این آمارها تعدیل میشود و همین است که به عنوان آمار نهایی ارائه میشود. سال گذشته از طرف معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی ریاستجمهوری وزارت جهاد کشاورزی به عنوان دستگاه اجرایی برگزیده در زمینه برنامهریزی و آمار زیربنایی شناخته شد.
جنابعالی 4 سال با آقای احمدینژاد کار کردید در این مدت توجه ایشان به بخش کشاورزی چگونه بود و اصولا نظر شما نسبت به شخصیت رئیسجمهور چیست؟
خلیلیان: ایشان توجه خاصی به بخش کشاورزی دارند، مرحوم امام راحل هم خیلی توجه به بخش کشاورزی داشتند، اما به دلیل مشکلاتی که در کشور وجود داشت هیچ وقت کشاورزی را محور توسعه قرار ندادند، اما طی سه سال اخیر اعتبارات ویژهای علاوه بر بودجه از طریق شورای عالی آب از طریق رئیسجمهور در اختیار بخش کشاورزی قرار گرفت.
9 هزار میلیارد تومان از طریق صندوق توسعه ملی در اختیار این بخش با نرخ سود پایین قرار میگیرد و میبینیم رکوردهای تولید هم نسبت به قبل افزایش خوبی پیدا کرده است.این نشان میدهد که در این دولت به صورت ویژه از بخش کشاورزی حمایت شده است که چنین تجربهای در سه دهه اخیر وجود نداشته است.
شخصیت رئیسجمهور احمدینژاد را چگونه دیدید؟
خلیلیان: آقای رئیسجمهور فردی است بسیار دلسوز برای کشور، عاشق مردم، انقلاب اسلامی و کشور است و دوست دارد هر آنچه که برای پیشرفت کشور میتوان انجام داد را از طریق خودش، وزرا و تیمی که با آنها کار میکند، انجام میدهد.
خبرگزاری فارس – 92/5/12
به گزارش فارس، بخش نخست گفتوگوی تفصیلی با صادق خلیلیان وزیر جهاد کشاورزی چهارشنبه گذشته منتشر شد و به عملکرد بخش کشاورزی در دوره 4 ساله وزارت آقای خلیلیان پرداخت.
وزیر جهاد کشاورزی در بخش دوم صحبتهایش از کوتاه نیامدنش در مقابل برنامههای غیر کارشناسی افراد حتی رئیسجمهور میگوید، اینکه تلاش کرده منافع بخش کشاورزی را بر همه امور ترجیح دهد، اما ترجیحش این بوده که کمتر رسانهای شود.
شاخصترین آنها اجرای 516 هزار هکتار عملیات آبیاری تحت فشار،ایجاد 24.8 میلیون تن صنایع تبدیلی در 8 سال گذشته، تولید 18.4 میلیون تن محصولات باغی در سال 91 و صادرات 6.2 میلیارد دلار محصولات کشاورزی در سال 91 و ایجاد 287 هزار شغل جدید در سال 91 بود.
در این بخش گفتوگو تلاش شده، ناگفتهها و زوایای پنهان آقای خلیلیان در این 4 سال نشان داده شود.
بخش دوم گفتوگو به نگاه رئیسجمهور احمدینژاد به بخش کشاورزی از دیدگاه وزیر، نظر خلیلیان در باره احمدینژاد، دلیل کمتر رسانهای بودن آقای وزیر در این 4 سال، اینکه چرا خلیلیان جلسه هیئت دولت را ترک کرد؟ و آیا وزیر در این 4 سال درباره برنامههای غیر کارشناسی احمدینژاد کوتاه آمد؟ و مسائل دیگر کشاورزی میپردازد.
با هم این گفتوگو را میخوانیم:
آقای وزیر به ناهماهنگیها در خرید تضمینی گندم اشاره کردید، انتقاداتی که به دولت آقای احمدینژاد وارد است، این است که در دولتهای قبل شورای اقتصاد داشتیم و با آقای رئیسجمهور در مورد مسائل مهم کشوری مانند واردات، تعرفهها و خریدهای تضمینی به توافق و سپس تصمیمگیری میرسیدند، اما در دولت آقای احمدینژاد با حذف سازمان مدیریت این هماهنگیها از بین رفت، آیا شما به این مسئله اعتقاد دارید؟
خلیلیان: سازمان مدیریت حذف نشده است و همچنان پا بر جا است، عنوانش از سازمان مدیریت به معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیسجمهور تغییر یافت، اما ساختار خودش را حفظ کرد.
شورای اقتصاد هم مدتی تعطیل شد، اما از دو سال اخیر برقرار است و متولی آن هم معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیسجمهور است. جلسات هم زیاد برگزار میشود. قبل از برگزاری مجدد جلسات شورای اقتصاد نیز جلسات هماهنگی در کمیسیون اقتصادی دولت انجام میشد، جلساتی هم رئیسجمهور به صورت مجزا با مسئولان اقتصادی برگزار میکند، تقریبا حداقل هفتهای یک جلسه تشکیل میشد و همین هفته گذشته آخرین جلسه شورای اقتصاد تشکیل شد.
شما معتقد نیستید که خلاء نبود شورای اقتصاد در پائین بودن نرخ خرید تضمینی گندم و تداخل مدیریتی وزارت جهاد و صنعت موثر بوده است؟
خلیلیان: مشکلی که بین وزارت جهاد و وزارت صنعت رخ داد، عدم تفکیک وظایف ساختاری این دو وزارتخانه بود، مشکل اصلی اینجاست، وزارت جهاد کشاورزی متولی تولید گندم است، اما خرید گندم و واردات توسط وزارت صنعت، شرکت بازرگانی وابسته به آن انجام میشود. برای آنها تفاوتی نمیکند، زیرا میخواهند تنها گندم خریداری کنند چه از داخل یا خارج. در نتیجه این که ما به هر قیمتی از تولید داخل خریداری کنیم، شاید اولویت اول آنها نباشد در حالی که خرید از تولید داخل اولویت وزارت جهاد کشاورزی است. نمیتوانیم گندم را به جای مردم به مصرف مرغداریها و دامداریها برسانیم. اگر دامداریها و مرغداریها نیاز دارند، باید علوفه برای آنها وارد کنیم نه اینکه علوفه برای آنها وارد نکنیم و گندم داخل در مرغداریها و دامداریها استفاده شود. در خرید تضمینی گندم قیمت بسیار مؤثر است، اگر قیمت پایین باشد، کشاورز به سمتی میرود که قیمت بیشتری به محصولش میدهد و باعث میشود در حاشیه مرزها گندم از کشور خارج شود. این تفاوت نرخ ارز نیز این انگیزه را بیشتر میکند، حتی کاه گندم نیز همین الان از کشور خارج میشود.
موضوع تداخل وظایف وزارتخانهها را عنوان کردید، این مسئله چندین سال است مطرح است، به رغم اینکه سال گذشته از سوی وزارت جهاد اعلام شد 12 میلیون و 800 هزار تن تولید گندم تولید شده است، اما همچنان واردات زیادی انجام شد، قرار شد طرح انتزاع پایانی بر تداخل وظایف وزارتخانهها باشد، اما این قانون به رغم اینکه باید 3 ماه بعد از ابلاغ شورای نگهبان، آئیننامه اجرایی از سوی دولت ابلاغ میشد، اما بعد از گذشت 5 ماه اجرا نشده است، مشکل چیست؟
خلیلیان: این قانون آئیننامه اجرایی میخواهد و 3 ماه مهلت داده شده است که از سوی دولت ابلاغ شود، بنابراین اجرای چنین طرح مهمی باید با شروع دولت بعد انجام شود، زیرا برای این جابجاییها زمان لازم است، عملا با تدوین آئیننامه و نیاز به زمان جابجایی اجرای ان به دولت بعد موکول میشود.
آئیننامه آن در چه مرحلهای است؟
خلیلیان: حدود یک ماه و نیم است از سوی وزارت جهاد کشاورزی به دولت ارسال شده است و مسیر کارشناسی خود را طی میکند.
با خبر شدیم که آقای رحیمی نامهای نوشتند و اجرای طرح انتزاع را به مدت یک سال به تعویق انداخته است
خلیلیان: این موضوع در ستاد تدابیر ویژه اقتصادی مطرح شده و آنجا این تصمیم را گرفتهاند که اجرای طرح انتزاع تا پایان سال 92 به تعویق بیفتد، البته من با این تصمیم موافق نبودم در عین حال ستاد ویژه اقتصادی اعضا و سازوکار خودش را دارد و از طریق شورای امنیت ملی ابلاغ میشود.
آقای وزیر نقاط قوت بخش کشاورزی دولت دهم چه بود؟
خلیلیان: در دولت دهم نسبت به دولتهای قبلی به امور زیربنایی توجه بیشتری شد در این دولت اعتبارات طرح توسعه کشاورزی و امور زیربنایی آب و خاک محقق شد. توجه به صنایع مرتبط به بخش کشاورزی، توسعه مکانیزاسیون، توجه به ارتقاء شاخصهای سلامت در تولید محصولات کشاورزی بیشتر بود.
در گذشته به دلیل مصرف بیرویه کودهای شیمیایی و سموم ابهاماتی از نظر حد مجاز باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی بود. یکی از کارهایی که در این دولت انجام شد این بود که مصرف کود و سم کنترل شد.
کاهش 25درصدی مصرف سم کشاورزی
مصرف سموم کشاورزی طی 8 سال گذشته 25 درصد کاهش داشت و این باعث افزایش سلامت تولید محصولات کشاورزی شد،از سوی دیگر کارگروه ویژهای در سال گذشته برای نظارت بر محصولات تولیدی مشخص شد و دستورالعمل نظارت بر واحدهای تولیدی مرغداری، دامداری، پرورش ماهی، صیادی، گلخانهها ابلاغ شد، به طوری که هیئت اجرایی آنها آغاز به کار کرده است و اخیرا این نظارت و دستورالعملها به مزارع سبزی و صیفی هم تعمیم داده شده است.
یکی دیگر از اقدامات در راستای تولید محصول سالم این بود. به سمت مبارزه بیولوژیک و مبارزه تلفیقی با آفات رفتیم که باعث کاهش مصرف سموم در کشور میشود. سمپاشیهای هوایی که در گذشته انجام میشد، به غیر از موارد خاص کنار گذاشته شد و در بحث مبارزه بیولوژیک عواملی که منشأ آلی و گیاهی دارند معرفی شدند تا اثری از مواد شیمیایی در تولید محصولات نباشد و محصول تولیدی سالمتر شود.
آیا بررسی انجام دادهاید که محصولاتی که اکنون به بازار عرضه میشود، چه میزان باقیمانده سموم در حد مجاز دارد؟
خلیلیان: محصولات تولیدی اعم از شیر، ماهی، انواع میوهها، پایش میشود و در مقایسه با محصولات کشورهای خارجی و محصولاتی که وارداتی است، محصولات داخلی بسیار سالمتر است. مصرف کنترل آنتیبیوتیکها، هورمونها، سموم و کود شیمیایی انجام میشود و تحت کنترل است. تا 95 درصد محصولات کشاورزی کشور از سلامت برخوردار هستند و خود من بعد از این پایشهایی که انجام شد ، بدون هیچ دغدغهای مصرف میکنم.
با حذف یارانه کود از مصرف بیرویه این نهاده کاسته شده و استفاده از نهادهها بیشتر به تولید محصولات اساسی داده میشود، در نتیجه خطرات بحث مصرف بیرویه کود و سموم کاهش یافته است.
بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه باید 30 درصد کود آلی جایگزین شیمیایی شود، در مورد توسعه کودهای ارگانیک چه کار کردید؟
خلیلیان: با افزایش مصرف کودهای شیمیایی مزیت استفاده از کودهای ارگانیک بیشتر میشود.این سیاستگذاری را داشتیم که تولیدکنندگان به سمت محصولات ارگانیک غیر شیمیایی رویکرد داشته باشند.
آیا آماری در این زمینه دارید که چه میزان گرایش به سمت کودهای آلی افزایش یافته است؟
خلیلیان: فعلا آمار دقیقی الان ندارم، اما گرایش به این سمت بیشتر شده است.
کشاورزی کشور بیشتر خردهپا است و متوسط آن در برخی مواقع کمتر از یک هکتار است، قانونی برای جلوگیری از خرد شدن و تجمیع اراضی در سال 85 به تصویب رسید، چه موانعی سر راه اجرای این قانون وجود دارد که اجرا نشده است؟
خلیلیان: یکی از اقداماتی که وزارت جهاد کشاورزی برای طرحهای توسعهای انجام داد، این است که زمینهای کشاورزی را در اندازههای اقتصادی مطالعه کند و این تضمین را به کشاورزان برای جلوگیری از خرد شدن اراضی و تجمیع زمینهایشان بدهد.
اما تنها ابزار ما تشویق کشاورزان به تجمیع اراضی خودشان است، در کنار آن حمایتهای بیمهای، نهادهای، یارانهای را برای تشویق انجام میدهیم.
از سوی دیگر یکی از طرحهای وزارت جهاد کشاورزی ایجاد تعاونیهای تولید است که هر کدام از کشاورزان روی زمین خودشان کار میکنند، اما هزینههای آنها سرشکن میشود.
اقدام دیگر توسعه شرکتهای سهامی است تفاوت آن با شرکتهای تولیدی این است که زمینهای یکپارچه میشوند و هر کدام از افراد سهیم هستند و سود بین سهامداران تقسیم میشود.
آیا آماری دارید که چه میزان از زمینهای کشاورزی به این شکل تجمیع شده است؟
خلیلیان: فعلا آماری در این زمینه ندارم.
آقای خلیلیان وزارت جهاد کشاورزی در دوئلهایی که با وزارت صنعت در زمینههای مختلف مانند خرید تضمینی، طرح انتزاع و واردات داشته معمولا موفق نبوده است، آیا به این دلیل نبوده که جنابعالی از ظرفیت رسانهها به خوبی استفاده نکردید، اصلا چرا آقای خلیلیان در طول دوره وزارتش رسانهگریز بود؟
خلیلیان: البته رسانهگریز که نبودم، علتش این بود که در گذشته احساس میکردم وزارت جهاد کشاورزی به یک سری حاشیهها ورود کرده است که فکر کردم، اگر بدون سر و صدا و تبلیغات به کارهای اصلی بپردازیم، بیشتر به نفع بخش خواهد بود.
همین کارهای زیربنایی که انجام شده است، نشان میدهد چندین برابر مدیریتهای قبلی کار شده است. سعی نکردیم مرتب رسانهای و تبلیغ کنیم و حتی در طرح توسعه کشاورزی نیز که طرحی در ابعاد گسترده و بزرگتر از حتی مسکن مهر است و کمک به سرمایهگذاری، تأمین نقدینگی، ایجاد اشتغال و افزایش تولید میکند، کمتر روی آن تبلیغ کردیم و سعی کردیم در یک فضای بدون تبلیغ و آرام کارها را پیش ببریم. احساس کردم در گذشته خیلی حاشیه در بخش کشاورزی بود که البته ارتباطی هم به رسانهها نداشت.
نوع رفتار، نوع بیان افراد همه اینها میتواند ایجاد حاشیه کند و حساسیتهای مخالفان دولت را روی طرحهای ما برانگیزد و در نتیجه اقدامی که انجام دادیم، مؤثر بود، اما به همان اندازه که وزارتخانههای دیگر برای اقداماتشان مراسم میگذارند، فیلم میگذارند و تبلیغ میکنند، ما این کارها را انجام ندادیم.
آیا الان هم به همان تشخیص و نظرتان در مورد رسانهها پایبند هستید؟
خلیلیان: فکر میکنم به دور از حاشیه کار کردن راحتتر است. هرچند ارتباط کم ما با رسانهها باعث شد عملکرد این وزارتخانه کمتر منعکس شود و این نقطه ضعف برای ما محسوب میشود.
البته موضوع کمتر رسانهای بودن، جنابعالی را دو بار به آستانه استیضاح برد، زیرا نمیتوانستید عملکردتان را به خوبی اطلاع رسانی کنید
خلیلیان: اگر بخواهیم مقایسه کنیم نسبت به دورههای قبلی رکورد استیضاح ما کمتر بود، در دورههای گذشته استیضاح وزرا محقق شد، اما در این دوره محقق نشد، در دوره آقای اسکندری همان سال اول استیضاح محقق شد.
آقای خلیلیان میتوانستید ارتباط رسانهایتان را تقویت کنید، اما این کار را نکردید
خلیلیان: بله این ضعف را قبول کردم و میپذیرم.
با وجود اینکه برنامههای استمرار کشت برخی محصولات مانند سیبزمینی و پیاز اجرا شد، اما الگوی کشت که نقشی اساسی در تعادل بازار دارد، اجرا نشد چه موانعی سر راه اجرای این برنامه وجود داشت؟
خلیلیان: برنامه کشت طی چند سال اخیر تنظیم و به استانها هم ابلاغ شد، اما لازم بود روی بحثهای آمایش سرزمین تمرکز بیشتری پیدا کنیم و به همین دلیل برنامهها را به سمت تعیین کشت بردیم.
آماده شدن آمایش سرزمین باعث شد که یک نقشه نهایی برای این کار تهیه کنیم و الگوی استراتژیک توسعه بخش را بر پایه آمایش سرزمین به تصویب رساندیم، اما مشکلی که برای اجرای الگوی کشت وجود دارد این است که کشاورزان کارمند دولت نیستند که بخشنامههای دولت را اجرا کنند، لازم است سیاستهای تشویقی در پیش بگیریم، مثلا خدمات بیمهای را متمرکز کردیم برای کشاورزانی که این الگوی کشت را انجام میدهند و یا حمایتهای یارانهای و نهادهای را به سمت مکانهایی که الگوی کشت انجام میشود سوق دادیم.
در جاهایی مانند جنوب کشور کشت سیبزمینی و پیاز را به صورت قراردادی انجام میدهیم که در جنوب کرمان انجام شد و کمک کرد که در یک سال اخیر با مشکل بحران و مازاد تولید کمتر مواجه شویم.
بنابراین الگوی کشت در برخی از استانهای کشور اجرا میشود اما تا زمان اجرای کامل آن راه داریم.
براساس ماده 33 قانون بهرهوری کشاورزی قرار بود، محصولات کشاورزی در بورس عرضه شود، اما کامل انجام نمیشود مشکل عرضه در بورس چیست؟
خلیلیان: مشکل عرضه در بورس این است که کشاورزان پراکنده در مناطق کشور هستند، در حالی که بورس متمرکز در یک نقطه در تهران است و همین تفاوت بین ما و صنعت است که حضور محصولات کشاورزی را در بورس با مشکل مواجه میکند.
برای اینکه بتوانیم عرضه محصولات کشاورزی را ساماندهی کنیم، تا خلاء از تولید تا مصرف کمتر شود مراکز عرضه مستقیم کالا را در شهرهای مختلف ایجاد کردیم.
تا به حال بیش از 3 هزار غرفه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی ایجاد کردیم که قرار است تا 4 هزار غرفه افزایش یابد.
چه میزان محصولات کشاورزی در بورس عرضه میشود؟
خلیلیان: رقم بالایی نیست.
دکتر خلیلیان را به عنوان یک وزیر محافظهکار میشناسند، اینکه آقای وزیر در مورد برنامههایی که از سوی رئیسجمهور مطرح میشد، مقاومت نشان نمیداد مثلا فروش ساختمان وزارت جهاد کشاورزی، طرح توسعه کشاورزی و افزایش 2 میلیون هکتار زمین کشاورزی به رغم محدودیت آب، و طرح خروج دام از جنگل بود که جنابعالی مقاومتی نکردید و نظر کارشناسی هم ندادید.
خلیلیان: براساس چارچوب کاری سعی داشتیم مسائل در درون دولت پیگیری شود و از رسانهای کردن آن خودداری میکردیم، طبیعی است وقتی وزیر با یک رئیسجمهور کار میکند، اگر حرفی دارد، باید به خود رئیسجمهور بگوید خیلی مواقع در جلسات خصوصی که با ایشان داشتم و یا جلسات دولت نظرات کارشناسی را به صورت علنی و واضح میگفتم و اگر جاهایی لازم بود، هشدار هم میدادم و گاهی نظرات در قالب نامههایی تنظیم میشد و هیچ وقت اینها را رسانهای نکردیم، زیرا معتقد بودیم که دولت باید کارهای کارشناسی خود را در درون انجام دهد تا کارها پیش برود.
مثلا یکی از کارهایی که دنبال کردیم این بود که در سال 90 به میزان 1138 میلیارد تومان اعتبارات ویژه علاوه بر بودجه از دولت گرفتیم که صرف کارهای توسعهای زیربنایی آب و خاک شد. این نشان میدهد که قدرت چانهزنی ما در دولت چقدر بالاست. در سال 90 به میزان 9 هزار میلیارد تومان برای طرح توسعه کشاورزی در اختیار گرفتیم و سعی کردیم این طرح را در قالب برنامه پنجم و اهداف مورد نظر بخش کشاورزی اجرا کنیم.
کارها را به صورت عملی پیش بردیم و از رسانهای شدن پرهیز کردیم.
چرا خلیلیان جلسه را ترک کرد؟
سال گذشته خاطرتان باشد بحثی درباره خرید تضمینی گندم پیش آمده بود که در آن جلسه نظر من این بود قیمت خرید تضمینی بالاتر برود، اما اعضای جلسه نظرشان این بود که بالاتر از 400 تومان نباشد و یک مورد دیگر هم در همان جلسه پیش آمد که گفتند واردات شیر خشک باید آزاد شود و من گفتم نیاز به بحث کارشناسی دارد و این کار را نمیتوانیم انجام بدهیم و در نهایت گفتم تصمیمات را قبول نمیکنم و مقداری هم بیرون کار داشتم و جلسه را ترک کردم.
طرحی که رئیسجمهور درباره خروج دام از جنگل و یا اضافه کردن 2 میلیون هکتار زمین کشاورزی داد، آیا نظر شما واقعا همسو با این طرحها بود؟
خلیلیان: طرح رئیسجمهور در مورد اضافه کردن 2 میلیون هکتار زمین کشاورزی همان طرح توسعه کشاورزی است که ما در قالب قوانین موجود و اهداف برنامه با سازوکارهای که در کشور ایجاد شد اجرا کردیم و نگرانیها و ایراداتی که در زمینه محدودیت آب مطرح میشد، منتفی شد.
یعنی این طرح را با توجه به ظرفیت موجود اجرا کردید؟
خلیلیان: بله هر زمینی که امکان تامین آب داشت در قالب ستادهایی که پروژههای افراد را بررسی میکردند، انجام شد و نتایج بسیار خوبی از نظر توسعه کشاورزی در سال 91 گرفتیم که آثار آن در سال 92 مشخص میشود.
طی دوره 4 سال اخیر آمارهای کشاورزی را قبول نمیکردند و اخیرا برخی نمایندگان مجلس نیز انتقاداتی در این زمینه داشت، آیا آمارهای وزارت جهاد مبنای علمی ندارد؟
خلیلیان: آمارهای وزارت جهاد سازوکار اجرایی بسیار قوی دارد، از شهرستانها و استانها شروع میشود و به مرکز میرسد، مثلا برای جمعآوری آمار باغبانی طرح مشترکی را با مرکز آمار ایران اجرا کردیم در مورد مرغداریها، دامداریها هم به همین شکل عمل شد، بنابر این نظام آماری وزارت جهاد قوی و سازمان یافته است.
مثلا در مورد گندم بعد از کشت، سطح سبز گندم را رصد میکنیم و مرتب از نظر آفات و بیماریهای که اتفاق میافتد رصد میشوند و زمان برداشت حتی میزان ریزش کمباین هم محاسبه میشود و عدد نهایی به دست میآید، چون علاوه بر کارشناسان کشاورزی وزارتخانه ناظران گندم در این آمارها دخالت دارند، اخیرا مجلس مصوب کرد که 10 هزار نفر از این ناظران استخدام شوند.کارهای آماری مرتب تحت نظارت مرکز آمار و مرکز نظارت راهبردی است.
چند درصد احتمال خطا در آمار وجود دارد؟
خلیلیان: البته تا 5 درصد احتمال خطا وجود دارد که کلی است مثلا در مورد محصولات باغی نزدیک عید سرمای بیموقع میآید، بنابر این در آمار یک برآورد اولیه داریم و بعداً این آمارها تعدیل میشود و همین است که به عنوان آمار نهایی ارائه میشود. سال گذشته از طرف معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی ریاستجمهوری وزارت جهاد کشاورزی به عنوان دستگاه اجرایی برگزیده در زمینه برنامهریزی و آمار زیربنایی شناخته شد.
جنابعالی 4 سال با آقای احمدینژاد کار کردید در این مدت توجه ایشان به بخش کشاورزی چگونه بود و اصولا نظر شما نسبت به شخصیت رئیسجمهور چیست؟
خلیلیان: ایشان توجه خاصی به بخش کشاورزی دارند، مرحوم امام راحل هم خیلی توجه به بخش کشاورزی داشتند، اما به دلیل مشکلاتی که در کشور وجود داشت هیچ وقت کشاورزی را محور توسعه قرار ندادند، اما طی سه سال اخیر اعتبارات ویژهای علاوه بر بودجه از طریق شورای عالی آب از طریق رئیسجمهور در اختیار بخش کشاورزی قرار گرفت.
9 هزار میلیارد تومان از طریق صندوق توسعه ملی در اختیار این بخش با نرخ سود پایین قرار میگیرد و میبینیم رکوردهای تولید هم نسبت به قبل افزایش خوبی پیدا کرده است.این نشان میدهد که در این دولت به صورت ویژه از بخش کشاورزی حمایت شده است که چنین تجربهای در سه دهه اخیر وجود نداشته است.
شخصیت رئیسجمهور احمدینژاد را چگونه دیدید؟
خلیلیان: آقای رئیسجمهور فردی است بسیار دلسوز برای کشور، عاشق مردم، انقلاب اسلامی و کشور است و دوست دارد هر آنچه که برای پیشرفت کشور میتوان انجام داد را از طریق خودش، وزرا و تیمی که با آنها کار میکند، انجام میدهد.
خبرگزاری فارس – 92/5/12
محصولات مرتبط
جدیدترین نوشته ها
استفاده صحیح از آفت کشها
دسته بندی:
سموم و آفات
علف کش ها چه هستند ؟
دسته بندی:
سموم و آفات
شخم زدن چیست: پایه و اساس کشاورزی مدرن
دسته بندی:
خاک ورزی
لاشه سوز مرغ
دسته بندی:
مرغداری
به یک شاخه خردکن نیاز دارید؟
دسته بندی:
باغبانی
5 اشتباه مهلک در انتخاب باسکول
دسته بندی:
تغذیه و پرورش طیور
باسکول مرغداری چیست
دسته بندی:
تغذیه و پرورش طیور
اهمیت تهویه در مرغداری
دسته بندی:
مرغداری
بهترین روش تهویه سالن مرغداری
دسته بندی:
مرغداری
فناوری سمپاشی در کشاورزی
دسته بندی:
مکانیزاسیون
راهنمای جامع سمپاشی با پهپاد کشاورزی
دسته بندی:
مکانیزاسیون
انواع گاوآهن کشاورزی
دسته بندی:
ادوات و ماشین آلات کشاورزی
چمن زن و نحوه استفاده
دسته بندی:
باغبانی
برداشت مکانیزه گوجه
دسته بندی:
مکانیزاسیون
کودهای ان پی کا
دسته بندی:
تغذیه گیاه
دستگاه انگور چین
دسته بندی:
مکانیزاسیون
دستگاه برداشت انگور
دسته بندی:
مکانیزاسیون
دستگاههای برداشت انگور
دسته بندی:
مکانیزاسیون
آفات پسته در ایران
دسته بندی:
باغبانی