عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما

نصب پوشش روی خوشه های خرما در مرحله تبدیل میوه به خارک میتواند تأثیر مطلوبی دربهبود خواص کمی و کیفی میوه خرما داشته باشد.

---

عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما برای اولین بار در سال 1368 از شهرستان کهنوج گزارش گردید. این عارضه در چند ساله اخیر یکی از مهمترین معضلات تولیدکنندگان خرمای کشور بویژه در مناطق عمده تولید آن شامل استانهای کرمان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، سیستان وبلوچستان و فارس بوده و خسارت قابل توجه و اقتصادی به این محصول وارد نموده است. میزان خسارت عارضه در نخلستانهای مناطق آلوده ودر سالهای مختلف از صفر تا 85% در نوسان بوده است. اکثریت ارقام مرغوب و تجاری کشور نظیر مضافتی، خاصی، کبکاب، مرداسنگ، برحی و استعمران نسبت به این عارضه حساس هستند که مهمترین علائم و ویژگی های آن عبارت است از:
۱- پژمردگی ناگهانی میوه ها و خوشه های خرما در زمان تبدیل میوه از مرحله خارک به رطب و نهایتاً خشکیدگی میوه ها و خوشه های آلوده، ظهور نوارهای قهوه ای رنگ روی قسمت فوقانی یا گاهاً تحتانی دم خوشه در برخی ارقام ضمناً هیچ گونه علائمی روی برگ، تنه و تاج درختان آلوده مشاهده نمی گردد.
۲ - نتایج تحقیقات انجام شده نشان داد که با انجام مدیریت صحیح نخلستان بویژه عوامل بهزراعی نظیر آبیاری شب هنگام با دور 7 -4 روز یکبار، تنک خوشه به روش حذف یک سوم نوک خوشه ها در مرحله گرده افشانی، رعایت نسبت برگ به خوشه ( یک خوشه به ازاء 10 -8 برگ) تغذیه بهینه درختان براساس آزمون خاک در اواخر زمستان با کودهای پتاسه، فسفر، ازته و کودهای ریزمغذی نظیر آهن، روی، مس و منگنز و محلول پاشی با کلرور کلسیم به نسبت 2 در هزار بعد از مرحله حبابوک، پوشش خوشه ها و حتی الامکان دم خوشه ها با پوشش های حصیری و پلاستیکی رنگ روشن در مرحله تغییر رنگ میوه ها، میانه کاری با یونجه (رقم بغدادی یا نیک شهری)، مبارزه بموقع با سوسک کرگدنی و کنه تارتن خرما، آرایش صحیح و بموقع خوشه ها (8-6 هفته بعد از گرده افشانی)، احداث بادشکن در اطراف باغات جدیدالاحداث و رعایت سایر اصول بهزراعی شامل هرس برگ و هرس دمبرگ می توان میزان خسارت را تا حد قابل تحمل کاهش داد.
تعیین مناسب ترین نوع پوشش برای خوشه های خرما
نصب پوشش روی خوشه های خرما در مرحله تبدیل میوه به خارک (مرحله تغییر رنگ میوه) میتواند تأثیر مطلوبی دربهبود خواص کمی و کیفی میوه خرما داشته باشد. جلوگیری از خسارت پرندگان، زنبورها، آفات زیان آور، باران و بادهای گرم و سوزان از جمله مزایای استفاده از پوشش محسوب می شود. همچنین پوشاندن خوشه ها میتواند از آلودگی آنها به گرد و غبار و نیز آفتاب سوختگی میوه ها که مستقیماً بر کیفیت میوه تأثیر می گذارد ، جلوگیری می نماید. بسته به اینکه هدف اصلی از بکار بردن پوشش خرما چه باشد و با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی (رطوبت و درجه حرارت) و نوع رقم خرما و موارد مصرف آن (خارک، رطب، خرمای رسیده)، هزینه تهیه پوشش و دیگر عوامل، نوع پوشش مورد استفاده متفاوت خواهد بود. مهمترین پوشش های مورد استفاده نخل کاران عبارتند از پوشش حصیری ساخته شده از برگهای خرما که عمدتاً در استان سیستان و بلوچستان استفاده می شود. پوشش توری پارچه ای که در اغلب نقاط استفاده می شود. پوشش توری نایلونی، پوشش توری سیمی، پوشش کاغذ کرافت، پوشش پلاستیکی و پوشش گونی کنفی یا گونی پلاستیکی. در جدول زیر مناسب ترین نوع پوشش خوشه خرما جهت برخی از ارقام تجاری کشور براساس آخرین یافته های تحقیقاتی ذکر شده است.
نتایج مهم تحقیقات
با عنایت به انجام مطالعات گسترده در رابطه با عارضه چروکیدگی و خشکیدگی خوشه خرما، نتایج مفید برخی از تحقیقات به قرار زیر می‌باشد:
1 - عارضه معمولاً در مرحله تبدیل میوه از خارک به رطب بوقوع می‌پیوندد و قبل و بعد از وقوع عارضه هیچگونه علائمی روی اندام‌های رویشی درختان مبتلا مشاهده نمی‌شود.
2 - پژمردگی سریع و ناگهانی میوه‌ها در طی مدت 3 -2 روز و خشکیدن تمامی آنها طی مدت 1 تا 2 هفته، از مهمترین علائم عارضه می‌باشد. در برخی ارقام نظیر مضافتی، نوارهای پهن نکروتیک در سطح فوقانی و گاهاً تحتانی محور اصلی خوشه‌ها مشاهده می‌شود.
3 - دوره بحرانی وقوع عارضه از اواسط تیر ماه تا اواسط شهریور ماه بسته به رقم و منطقه متفاوت می‌باشد.
4 - ارقام مضافتی در کرمان، کبکاب در بوشهر، مرداسنگ در هرمزگان و کبکاب و خاصی در خوزستان که در زمره ارقام مهم تجاری کشور به شمار می‌روند، نسبت به عارضه بسیار حساس هستند.
5 – شهرستان های کهنوج و جیرفت و بم به ترتیب در استان کرمان، رودان در استان هرمزگان، دشتستان در استان بوشهر و بهبهان در استان خوزستان کانون های اصلی آلودگی می‌باشند.
6 - نقش عوامل آب و هوایی بویژه دو فاکتور دما و رطوبت نسبی در بروز و تشدید عارضه به عنوان عوامل اصلی محرز می‌باشد و وزش بادهای گرم و خشک نیز در تشدید عارضه بسیار موثر می‌باشد. در رقم مضافتی، عارضه معمولاً در شرایط دمایی بالاتر از 43 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی کمتر از 25٪ حادث می‌شود.
7 - پیش‌بینی خسارت عارضه با استفاده از داده‌های هواشناسی فوق امکان‌پذیر می‌باشد.
8 - برای اولین بار نقش تنک خوشه در کاهش خسارت عارضه به اثبات رسیده و تنک یک سوم نوک گل آذین در مرحله گرده‌افشانی به عنوان مؤثرترین روش تنک جهت کاهش خسارت عارضه و بهبود کمی و کیفی میوه‌ها معرفی می‌گردد.
9 - پوشش خوشه در کاهش خسارت عارضه بسیار مؤثر می‌باشد و پوشش سبد حصیری بیشترین تأثیر را در کاهش خسارت عارضه و بهبود خواص کمی و کیفی میوه داشته است.
10 - پوشش فویل آلومینیوم گرچه درکاهش خسارت عارضه موثر می‌باشد ولی به دلیل گران بودن و یکبار مصرف بودن از نظر اقتصادی قابل توصیه نمی‌باشد.
11 - کاربرد پوشش واکس گیاهی نه تنها در کاهش خسارت عارضه در مقایسه با شاهد مؤثر نبوده بلکه در مواردی باعث افزایش خسارت نسبت به شاهد گردیده است.
12 - برای اولین بار نقش سولفات پتاسیم در کاهش خسارت عارضه به اثبات رسیده و ضمن کاهش خسارت، افزایش عملکرد را نیز در برداشته است.
13 – قارچ sp. Thie laviopsis به عنوان یک عامل ثانویه زنده تحت تنش‌های خشکی و گرمایی در تشدید عارضه مؤثر است.
14 - علیرغم جداسازی چندین گونه قارچ بیماریزا از خوشه‌های مبتلا به عارضه، در آزمون‌های بیماری‌زا هیچکدام موفق به ایجاد علائم مشابه عارضه نشدند، بنابراین نقش عوامل قارچی جداشده در بروز عارضه به عنوان عامل اصلی و کلیدی به اثبات نرسیده است.
15 - جهت بروز عارضه چروکیدگی و خشکیدگی خوشه خرما چهار شرط اصلی ضروری است:
الف) مرحله حساست تکامل میوه (خارک به رطب)
ب ) رقم حساس
ج ) افزایش دما به بالاتر از 43 درجه سانتیگراد
د‌) کاهش رطوبت نسبی به پایین‌تر از 25 درصد
16 - با تعدیل شرایط حرارتی و رطوبتی در نخلستان و اعمال مدیریت صحیح بر خوشه‌های خرما می‌توان خسارت عارضه را تا حد قابل تحمل (کمتر از 5٪) کاهش داد.
در مطالعات به عمل آمده نقش راهکارهایی نظیر پوشش مناسب، تنک خوشه و تغذیه بهینه بویژه با کودهایی نظیر سولفات پتاسیم در کاهش خسارت عارضه به اثبات رسیده است.
باتوجه به نقش عوامل آب و هوایی (دما، رطوبت و باد) در بروز و تشدید عارضه و تأثیر مثبت راهکارهایی که با هدف تعدیل شرایط حرارتی و رطوبتی در نخلستان ها و کاهش خسارت عارضه در قالب مطالعات صورت گرفته، موارد ذیل جهت مدیریت و کاهش خسارت عارضه پیشنهاد می‌گردد:
1 - باتوجه به نقش مثبت پتاسیم در کاهش خسارت عارضه، آزمون خاک و گیاه به منظور اطلاع از وضعیت پتاسیم خاک و سایر عناصر غذایی در مناطق خرماخیز باید همگانی شود. حداقل پتاسیم قابل استفاده خاک باید بیشتر از 250 میلیگرم باشد.
2 - از مصرف بیش از حد کودهای شیمیائی ازته خودداری شود، زیرا علاوه بر حساس نمودن گیاه نسبت به تنش‌های محیطی، از طریق برهم زدن تعادل میان عناصر غذایی موجب کاهش جذب پتاسیم می‌شود.
3 - بکارگیری کودهای دامی به دلیل تأمین مواد غذایی و همچنین بهبود خصوصیات فیزیکی خاک از جمله حفظ ذخیره رطوبت خاک، توصیه می‌شود.
4 - عملیات تنک خوشه با هدف کاهش سطوح تبخیر، بهینه‌سازی مصرف مواد غذایی قابل دسترس گیاه و افزایش خواص کمی و کیفی و بازارپسندی میوه‌ها باید صورت گیرد. بهترین و مقرون به صرفه‌ترین روش تنک براساس نتایج حاصل از مطالعاتی که تاکنون انجام گرفته، تنک یک سوم نوک خوشه‌ها در مرحله گرده‌افشانی می‌باشد.
5 - پوشش خوشه علاوه بر کاهش خسارت عارضه، در بهبود خواص کمی و کیفی میوه‌ها بسیار مؤثر است. نوع پوشش مورد استفاده باتوجه به هدف کاربرد متفاوت خواهد بود. در مناطق آلوده به عارضه، بهترین نوع پوشش، سبد حصیری می‌باشد که از برگ درختان خرما تهیه می‌شود.
6 - کاربرد سایر پوشش‌ها از جمله توری پارچه‌ای، نایلونی، گونی‌های کنفی و پلاستیکی، کیسه‌های پلاستیکی و بویژه کاغذ کرافت در مناطق آلوده توصیه نمی‌شود. پوشش کاغذ کرافت بدلیل جذب گرما باعث افزایش خسارت عارضه می‌گردد.
7 - عملیات پوشش خوشه را باید در ابتدای مرحله خارک (تغییر رنگ میوه) انجام داد. پوشش فویل آلومینیوم با وجود تأثیر مثبت درکاهش خسارت عارضه، بدلیل گران بودن و یکبار مصرف بودن توصیه نمی‌شود.
8 - میانه‌کاری با محصولاتی نظیر یونجه و سورگوم باعث تعدیل شرایط حرارتی و رطوبتی در نخلستان و کاهش خسارت عارضه می‌گردد. بویژه کاهش یونجه باعث بهبود خواص فیزیکی و شیمیائی و افزایش حاصلخیزی خاک نخلستان ها می‌گردد.
9 - مدیریت صحیح آب بویژه در دوره بحرانی ایجاد عارضه (تیرماه لغایت نیمه اول شهریور بسته به رقم و منطقه) تأثیر بسزایی در کاهش خسارت عراضه دارد. آبیاری با دوره 7 - 4 روز (حدود 94 درصد از نخلستان های کشور با روش سطحی، آبیاری می‌شوند) بسته به شرایط خاک و منطقه ضروری است.
10 - احداث بادشکن بویژه در باغات جدیدالاحداث و در مسیر وزش بادهای گرم و خشک غالب منطقه توصیه می‌شود.
11 - در هنگام آرایش خوشه‌ها (8 -6 هفته بعد از گرده‌افشانی) باید دقت نمود که قسمت قاعده محور خوشه‌ها بویژه در ارقام با دم خوشه‌ بلند و حساس مثل مضافتی و بنت‌السبع آسیب نبینند.
12 – عملیات مبارزه با آفات میوه‌خوار و آسیب‌رسان به خوشه‌های خرما نظیر کنه تارتن، کرم میوه خوار و سوسک شاخ‌دار خرما که باعث فراهم شدن شرایط جهت تشدید حساسیت خوشه و میوه های خرما به استرس های محیطی از جمله عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما می‌گردد، به موقع صورت گیرد.
13 – تحقیق در زمینه مکانیزم عمل و نحوه تأثیر عوامل آب و هوایی بر روی فرایندهای بیوشیمیائی بویژه تغییرات آنزیمی میوه خرما باید مدنظر قرار گیرد.
14 – باتوجه به حساسیت متفاوت ارقام مختلف خرما نسبت به عارضه باید میزان حساسیت ارقام تجاری از جنبه مرفولوژیکی آناتومیکی و فیزیولوژیکی مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد.
15 – باتوجه به تأثیر نوع مدیریت نخلستان بر روی شدت عارضه باید با اجرای آموزش های لازم و ترویج ابزارهای مدیریتی در نخلستان ها، مدیریت ضعیف نخلستان ها بهبود یابد. اجرای طرح‌های پایلوت، تحقیقی و ترویجی و نخلستان های نمایشی بهترین روش آموزش نخلکاران می‌باشد، چون بخش قابل توجهی از بهره‌برداران نخل خرما کم سواد یا بی‌سواد هستند و آموزش و پرورش بصری تأثیر قابل توجهی در مقایسه با روش های شنیداری در افزایش و ارتقاء سطح مهارت های علمی و عملی آنها خواهد داشت.
با عنایت به نتایج مطالعات بعمل آمده در این زمینه و گزارشات مؤسسه تحقیقات خرما و میوه‌های گرمسیری، بکارگیری روش های یادشده و رعایت اصول مدیریت صحیح باغی در نخلستان ها خسارت عارضه را تا حد قابل قبولی کاهش و به 5٪ می‌رساند.