مروری بر اکولوژی ماهی کیلکای آنچوی

ماهیان کیلکا از گونه های باارزش و واجد اهمیت شیلاتی در دریای خزر است و قسمت بزرگی از چرخه غذایی دریای خزر را در بر می گیرند

---

ماهیان کیلکا از گونه های باارزش و واجد اهمیت شیلاتی در دریای خزر است و قسمت بزرگی از چرخه غذایی دریای خزر را در بر می گیرند، و بعنوان نان در سفره غذایی در یای خزر تجلی میکنند .
دسته های بزرگی از آنها بوسیله ماهیان خاویاری ، سگ آبی ، زالونها ، سوف و آزاد ماهیان خورده می شود . در دریای خزر سه گونه ماهی کیلکا زیست میکند که از جنس CLUPEONELLA وابسته به خانواده شگ ماهیان CLUPEIDAE می باشند:
۱ کیلکای معمولی Clupeonella delicatula
۲ کیلکای آنچوی C . engrauliformis
۳ کیلکای چشم درشت C.grimmi
● ماهی شناسی:
کلید اصلی تشخیص ماهیان این جنس ، وجود فلسهای تغییر شکل یافته لب تیز در زیر شکم از گلو تا مخرج و بلند بودن شعاع آخر باله مخرجی است.
کیلکای آنچوی Clupeonella engrauliformis
بدن کیلکای آنچوی نسبت به گونه های دیگر این جنس کشیده تر و گردتر است . باله پشتی دارای سه شعاع باله سخت و ۱۲ شعاع باله نرم می باشد. باله مخرجی دارای سه شعاع باله سخت و ۱۵ تا ۱۶ شعاع باله نرم است.
خار شکمی رشد و نمو کمی داشته و تعداد آنها ۲۸ عدد می باشد . زائده های کمان برانشی ۵۷ تا ۶۳ عدد بوده و مهره ها ستون فقرات ۴۴ تا ۴۷ عدد است . عر ض بدن کوتاه و نسبتآ استونه ای این ماهی از ۱۹ درصد طول کلی آن تجاوز نمی کند. رنگ بدن در طرفین تیره است . سرعت رشد و نمو آن فوق العاده زیاد است.
طول کلی آن ممکن است به ۱۵۵ تا ۱۶۵ میلیمتر هم برسد . میانگین وزن ۱۰ تا ۱۸ گرم و حداکثر وزن اندازه گیری شده ۲۶ گرم بوده است.
● زیست شناسی:
کیلکای آنچوی از ماهیان گرما دوست بوده که در درجه حرارت آب ۲۸ – ۵/۴ درجه سانتی گراد پراکنش دارد و بومی قسمت میانی و بویژه جنوب دریای خزر است و تقریبآ هیچ وقت به بخش شمالی دریای خزر مهاجرت نمی کند.
این گونه در فواصل دور از ساحل زیست می کند و بندرت به ساحل نزدیک میشود و در ۲ تا ۳ سالگی بالغ می گردد.
کیلکای آنچوی در آبهای باز بدون نزدیکی به ساحل تخمریزی می کند و از خلیج ها ، نواحی کم عمق، جاییکه عمق آب کمتر از ۱۰ متر و شوری آب کمتر از ۸ در هزار باشد ، اجتناب می کند و تنها در دسته های خیلی کوچک وارد مناطق کم عمق شمال در یای خزر می شود و بیشتر نواحی کم عمق و شور ناحیه جنوبی را ترجیح می دهد. تراکم بیشتر آن بالای منطقه مرکزی و جنوب در یای خزر ، جاییکه چرخشهای عظیم بین عمق ۴۰ متر و ۳۰۰ ۲۰۰ متر ستون آب ، می باشد.
کیلکای آنچوی از درجه حرارت پایین تر از پنج درجه سانتی گراد پرهیز می کند. بیشترین فعالیت آن در درجه حرارت ۱۹ ۸ درجه سانتی گراد است.
پهناور بودن وسعت منطقه زیستی کیلکای آنچوی ، می تواند براحتی جوابگوی تغذیه اش در دوره فعال مصرف غذایی باشد.
در فصل زمستان کیلکای آنچوی در منطقه جنوب و مرکز دریای خزر پراکنده است و در فروردین تا آخر خرداد گروههای زیادی ، از جنوب در یای خزر به سمت شمال مهاجرت میکنند ، و دسته های کمتر در قسمت جنوب در یای خزر باقی می مانند .
کیلکای آنچوی در فصول مختلف سال با بیش از ۵۰ در صد تغذیه از راسته Copepoda بعنوان غذای اصلی از آن تغذیه می کند. از این راسته جنس Eurytemora با نقش بیش از ۵۰ در صد وزنی در تغذیه کیلکای آنچوی نسبت به سایر جنس های این راسته ، در فصول مختلف سال بعنوان غذای اصلی آن تلقی می گردد.
تخمریزی کیلکای آنچوی مدت زمان بیشتری نسبت به سایر گونه ها طول می کشد و بیشترین شدت آن در فصل پاییز ، جاییکه درجه حرارت آب ۲۴ ۱۳ درجه سانتی گراد و شوری آن ۱۳ – ۸ در هزار می باشد.
در این فصل نرها معمولآ از نظر تعداد نسبت به ماده ها بیشترند اما از نظر جثه ، ماده ها بزرگترند در این زمان نر ها معمولآ در اعماق ۲۰ – ۱۰ متری مانده ، در صورتیکه ماده ها ۲۵ – ۲۰ متری بسر می برند. ظاهرآ نر ها مدت طولانی تری در محل بسر می برند ، در صورتیکه ماده ها بلافاصله پس از تخم ریزی ، محل را ترک می کنند .
هم آوری تخم آن بطور میانگین ۳۹۰۰۰ عدد است .در زمان تغذیه فعال ، جمعیت ماده ها بیشتر از نرها است. دوره رشد و نمو جنینی ، پس از بارور شدن تخم ، در دمای ۵/۱۷ در جه سانتی گراد در مدت زمان ۳۰ تا ۳۴ ساعت بطول می انجامد و دوران زندگی لاروی و نوزادی آنها ۸ – ۶ ماه بطول می انجامد.
کیلکای آنچوی در طول تابستان معمولا به زیر لایه گرم آب پناه می برد و گاهی ممکن است در لایه ترموکلاین آب باقی بماند.
بر خلاف گونه کیلکای معمولی این ماهی در طول زمستان نیز به تغذیه خود ادامه می دهد و در اعماق ۷۵ – ۴۰ متر و در دمای ۹ – ۵/۸ در جه سانتی گراد و تا دمای ۵/۱۳ در جه سانتی گراد یافت می شود. تکامل لارو کیلکای آنچوی در فصل پاییز تا زمستان در درجه حرارت کم آب صورت می گیرد که احتمالآ این شاخص عامل افزایش تعداد ستون مهرهای آن (۴۷ – ۴۴ ) نسبت به کیلکای معمولی (۴۴ – ۴۱ ) است .
تغییر شکل در دوره لاروی بسیار آهسته تر از کیلکای معمولی است و وقتی که طول آن به ۴۱ میلی متر رسید ، فلس ها ظا هر می شوند.
تخمریزی کیلکای آنچوی در اعماق مختلف ستون آب بین ۵۰ تا ۲۰۰ متر اتفاق می افتد ، در نتیجه قسمت اعظم تخم ها و لارو ها در معرض جریانها ی چرخشی دریای خزر در عمق یاد شده ، قرار می گیرند.
لارو پلاژیک در امتداد جریانهای چرخشی حمل شده و باعث طولانی تر شدن مسیر مهاجرت می گردد، بنابراین تراکم کیلکای آنچوی در منطقه جریانهای چرخشی ، جاییکه تولیدات بیولوژیک فراوان است، افزایش می یابد.
مسن ترین کلاسه سنی که از این جنس تا کنون گزارش گردیده در رده سنی هفت سال بوده است.
کیلکای آنچوی نقش عمدهای در تآ مین غذای انواع گونه های ماهیان گوشت خوار در در یای خزر بازی میکند.
تحقیقات یکساله بیومتریک و ارزیابی ذخایر کیلکا در آبهای ایران که در نوار ساحلی و عمق ۴۰ الی ۸۰ متری در سال ۱۳۷۰ صورت گرفت ، نشان داد که ۸/۹۱ در صد ذخایر کیلکا از گونه آنچوی است که ۹۵/۶۹در صد آن در گروه سنی +۲ و +۳ قرار داشتند و همچنین وزن متوسط کیلکای آنچوی ۶۱/۵ گرم و طول متوسط آن ۵/۸۷ میلیمتر و در صد ماده ۸۵/۵۷ و در صد نر ۱۵/۴۲ است.
مطالعه دیگری تحت عنوان ، بررسی پروژه ارزیابی ذخایر کیلکا ماهیان و مونیتورینگ مناطق صید تجاری در سال ۷۶ – ۱۳۷۵ ، کیلکای آنچوی ۸۷ درصد ترکیب صید را به خود اختصاص داد و جنس نر این ماهی در صید غالب ۸۷/۵۳ در صد از کل صید را تشکیل داد.
قسمت عمده کیلکای آنچوی در فصل پاییز تا اوایل زمستان تخمریزی کرده و در آبان ماه حداکثر فراوانی در تخمریزی را دارند.بر اساس مطالعات فوق بیوماس کیلکای آنچوی در میانگین چهار فصل ۲۱۲ هزار تن بر آورد گردید که از این مقدار ۶/۶۲ هزار تن زیر منطقه ساحلی (۲۰۰ – ۲۰ متر ) و ۷/۱۴۹ هزار تن در زیر منطقه عمیق ( بیشتر از ۲۰۰ متر) وجود دارد .
● تغییرات ترکیب گونه ای:
شیلات ایران با در نظر گرفتن ارزیابی حاصله ، به توسعه ناوگان صیادی شناورهای کیلکا گیر در استانهای شمالی برآمده بطوریکه از ۹۴ فروند در سال ۱۳۷۶ به ۱۹۹ فروند در سال ۱۳۸۱ توسعه یافت. با روند افزایش ناوگان صیادی میزان کل صیددر سال ۱۳۷۶ از ۶۰ هزار تن به میزان ۹۵ هزار تن افزایش حاصل شد.