چالش ها و راهکارهای افزایش تولید حبوبات دیم در ایران

نخود و عدس از مهمترین گیاهان حبوبات می باشند که به ترتیب 64 و 23 در صد سطح زیر کشت حبوبات در ایران را به خود اختصاص داده اند .

---

نخود و عدس از مهمترین گیاهان حبوبات می باشند که به ترتیب 64 و 23 در صد سطح زیر کشت حبوبات در ایران را به خود اختصاص داده اند و در بین محصولات از نظر سطح زیر کشت دارای سومین و پنجمین رتبه در کشور می باشند که کشور ایران به لحاظ سطح زیر کشت این دو محصول، چهارمین رتبه را در دنیا به خود اختصاص داده است. غالبا دو محصول نخود و عدس در شرایط دیم ( 95 و 92 در صد) کشت می شوند و عملکرد این دو محصول در مقایسه با سایر کشور های مهم تولید کننده بسیار پایین می باشد. عوامل مختلفی در پایین بودن عملکرد این دو محصول دخیل می باشند که از جمله می توان مدیریت ضعیف عملیات زراعی ( آماده سازی زمین، روش کشت، میزان بذر ، زمان کشت، کنترل آفات و علف هرز، روش برداشت) ، تنش خشکی، تنش سرما ، بیماری برق زدگی ، بیماری فوزاریوم و بیماری ویروسی نام برد. به عبارت بهتر می توان بیان نمود که کشاورزان، حبوبات را بسیار سنتی کشت می نمایند و کمتر می توان آثاری از یافته های تحقیقاتی در مزارع کشاورزان یافت نمود. در صورتی که با تحقیقات انجام گرفته جهت نحوه آماده سازی زمین، کشت مکانیزه، میزان بذر، تاریخ کشت مناسب ،کنترل آفات و علف های هرز به روش مکانیزه ، چگونگی کاهش خسارت خشکی و بیماری برق زدگی با کشت ارقام مقاوم به بیماری برق زدگی و فوزاریوم در زمان مناسب و برداشت مکانیزه، می توان عملکرد را حداقل به میزان 50 در صد افزایش داد. با کشت ارقام اصلاح شده و امید بخش نخود از جمله هاشم ، آرمان و FLIP 93-93 و ارقام اصلاح شده و امید بخش عدس از جمله رقم گچساران ، , FLIP 92-12 ILL590 و ILL 6037 همراه با اجرای توصیه های فنی در طر ح های تحقیقی و ترویجی و مزارع نمایشی می توان به راحتی به این مهم دست یافت.
حبوبات از منابع مهم پروتیین گیاهی بوده که در اکثر غذاهای مردم بخصوص اقشار کم در آمد مورد استفاده قرار می گیرد ( 4 ). ریشه حبوبات به لحاظ تثبیت ازت هوا در خاک، جایگاه خاصی در تناوب زراعی آن با سایر محصولات زراعی از جمله غلات دارا می باشند (2). 1/1 میلیون هکتار سطح زیر کشت در کشور ایران به حبوبات اختصاص دارد که 4/10 در صد سطح زیر کشت کشور را شامل می شود. 87 در صد سطح زیر کشت حبوبات در کشور متعلق به دو گیاه نخود و عدس می باشد. سطح زیر کشت نخود و عدس در کشور به ترتیب 751000 و 261000هکتار می باشد که کشور ایران از نظر سطح زیر کشت چهارمین رتبه جهان را به خود اختصاص داده است. 95 و 92 در صد سطح زیر کشت نخود و عدس در ایران در شرایط دیم کشت می شود. عملکرد گیاه نخود و عدس به ترتیب حدود 358 و 399 کیلوگرم در هکتار میباشد که نسبت به میانگین عملکرد جهانی و کشورهای مهم تولید کننده نخود و عدس بسیار پایین میباشد(6و5). به طوری که کمتر از نصف میانگین جهانی می باشد . عوامل و فاکتور های مختلفی در پایین بودن عملکرد گیاه نخود و عدس در ایران موثر می باشند، که به طورخلاصه در ذیل آورده شده است:
- به لحاظ عدم رعایت زمان کاشت مناسب، تنش خشکی و گرمای آخر فصل خسارت زیادی به گیاه نخود و عدس وارد می نمایند.
- عدم کنترل یا عدم کنترل به موقع آفات نخود وعدس
- حساسیت ارقام بومی و محلی به بیماری برق زدگی ، پژ*مردگی فوزاریومی و ویروسی - عدم کنترل یا عدم کنترل به موقع علف های هرز
- عدم رقم متحمل به خشکی و گرمای آخر فصل
- عدم کاربرد میزان بذر مناسب توسط کشاورزان ، به طوری که میزان بوته در مزارع کشاورزی کمتر از نصف پیشنهادی توسط محققین و کارشناسا ن می باشد.
- عدم رعایت اصول عملیات آماده سازی بستر بذر در شرایط دیم توسط کشاورزان
استراتژی جهت افزایش عملکرد
برنامه های دراز مدت
- مطالعه و استفاده از مناسبترین روش کنترل ویروس در مزارع نخود و عدس
- تعیین ریزوبیوم موثر جهت تلقیح مصنوعی برای تثبیت ازت هوا در خاک
- مطالعه و استفاده از کنترل بیولوژیکی آفات از جمله هلیوتیس، آگروتیس، مینوز
- دستیابی به رقم یا ارقام پر محصول و دانه درشت
- دستیابی به رقم یا ارقام مقاوم به تنش های غیر زیستی از جمله خشکی، سرما، گرما و شوری
- دستیابی به رقم یا ارقام مقاوم به تنش های زیستی از جمله بیماری برق زدگی، فوزاریوم، ویروس، آفات هلیو تیس و آگروتیس
- بررسی و ارزیابی ژنوتیپ ها و لاینهای داخلی و خارجی به منظور دستیابی به رقم یا ارقام با سازگاری وسیع در کشور
برنامه های کوتاه مدت:
تحقیقات به نژادی و به زراعی انجام گرفته در ایستگاه های مختلف کشور، حاکی از تحقیقات بسیار ارزنده ای است که به لحاظ عدم آگاهی کشاورزان از این یافته های تحقیقاتی ، کمتر آثار این یافته های تحقیقاتی در مزارع نخود و عدس مشاهده می گردد. لذا می توان با استفاده از توصیه های فنی ذیل در مزارع تحقیقی – ترویجی و مزارع نمایشی ، کشاورزان را از آخرین یا فته های تحقیقاتی آگاه نمود و برای افزایش عملکرد در واحد سطح این محصولات گامی موثر برداشت:
1- تغییر کشت بهاره به کشت انتظاری با استفاده از ارقام مقاوم به بیماری برق زدگی در مناطق سرد کشور از جمله استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کردستان، همدان، زنجان ،خراسان و سایر مناطق کشور که دارای سرمای شدید زمستان می باشند.
2- تغییر کشت بهاره به کشت پاییزه با استفاده از ارقام مقاوم به بیماری برق زدگی در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری کشور از جمله استان های کرمانشاه، لرستان، ایلام، گلستان و سایر نقاط ایران که دارای زمستان های معتدل می باشند. ریرا با تغییر کشت از بهار به پاییز، میزان عملکرد کشت پاییزه نسبت به کشت بهاره، 172 در صد افزایش می یابد .
3- با توجه به اینکه عمده سطح زیر کشت نخود و عدس در شرایط دیم کشت می گردد لذا عدم استفاده از گاو آهن برگردان دار جهت آماده سازی زمین کشت از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. استفاده از گاو آهن قلمی، پنجه غازی برای آماده سازی زمین کشت می تواند در حفظ رطوبت خاک بسیار موثر باشد .
4- کشت مکانیزه نخود وعدس با استفاده از ردیف کار های پنوماتیک، هاسیا
5- کا ر برد 30 کیلو گرم ازت خالص در زمان کشت به عنوان استارتر و در صورت اینکه میزان فسفر خاک کمتر از 6 PPM باشد ، ضروری است کود فسفره که به مرز PPM 6 برسد.
6- در صورت عدم امکان کشت انتظاری در مناطق سردسیر کشور، نسبت به کشت به موقع بهاره اقدام نمایند. زیرا تاخیر در کشت بهاره، به لحاظ مواجه شدن با تنش خشکی و گرمای آخر فصل میزان عملکرد در واحد سطح شدیدا کاهش می یابد.
7- استفاده از ارقام پر محصول اصلاح شده و امید بخش نخود مقاوم به بیماری برق زدگی از جمله هاشم، آرمان، FLIP 93-93 و ILC482 برای کشت پاییزه در استان های معتدل و نیمه گرمسیری کشور از جمله کرمانشاه، لرستان، ایلام، گلستان، کهکیلویه و بویر احمد.
8- کاربرد میزان بذر مناسب در هکتار به طوری که میزان بوته درهکتار برای نخود وعدس به ترتیب 30 و 250 بوته در متر مربع باشد
9- وجین دستی علف های مزارع به لحاظ هزینه بالا و زمان بر بودن آن، مقرون به صرفه نمی باشد لذا می توان با روش های مکانیکی و شیمیایی نسبت به کنترل علف های اقدام نمود.
کنترل شیمیایی:
الف- با استفاده از علف کش انتخابی لنتا گران می توان علف های هرز برگ پهن یکساله در مزارع نخود را کنترل نمود.

ب- با استفاده از علف کش انتخابی سوپر گالانت یا گالانت می توان علف هرز برگ باریک در مزارع نخود وعدس را کنترل نمود.
کنترل مکانیکی:
جهت کنترل مکانیکی با ایجاد فواصل 50 سانتی متر در خطوط کشت (بستن یک لوله سقوط پس از دو سقوط در ردیف کارهای هاسیا یا کشت گستر، فواصل ردیف های 50 سانتی متر ایجاد می گردد) و استفاده از تراکتور چرخ باریک و کولتیواتور می توان اقدام به کنترل علف های هرز نمود.
10- با کشت ارقام اصلاح شده از جمله هاشم، آرمان، FLIP 93-93 در کشت پاییزه در استان های معتدل و نیمه گرمسیری کشور از جمله کرمانشاه، لرستان، ایلام، گلستان، کهکیلویه و بویر احمد می توان با کمباین گندم نسبت به برداشت مکانیزه آنها اقدام نمود.
100- استفاده از رقم اصلاح شده عدس گچساران و لاین امید بخش FLIP 92-12L برای کشت پاییزه در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری کشور و همچنین استفاده از لاین امید بخش مقاوم به بیماری فوزاریوم عدس (ILL6037, ILL 590) در مناطق شدیدا آلوده به بیماری فوزاریوم (از جمله منطقه بیله سوار استان اردبیل) که هر ساله این بیماری خسارت هنگفتی به مزارع عدس در این مناطق وارد می نماید.