مراحل مختلف کشت نیشکر

نیشکر جدید یک هیبرید مرکب از دو یا بیش از 5 گونه ی جنس ساخاروم است.

---

نحوه ی شخم اراضی نیشکر
در ایران و در مناطق جنوبی کشور و علی الخصوص استان خوزستان، کشت نیشکر به صورت جوی و پشته ای صورت می پذیرد و کلیه ی عملیات خاکورزی شامل شخم و ایجاد جوی و پشته و از بین بردن کلوخه ها است که توسط ادواتی از قیبل گاوآهن برگردان دار، دیسک ها و فاروئه ها و دندانه صورت می پذیرد و به صورت تفصیلی این عملیات بدین صورت انجام می گیرد.
1- ابتدا بوته های قدیمی باقی مانده در زمین به واسطه ی حرکت دیسک آفست و گاوآهن های برگردان دار، ایپرها و ساب ـ سویلرها(زیرشکن) از بین می روند که البته این کار موجب به وجود آمدن کلوخه های بزرگ در سطح زمین می گردد.(لازم به توضیح است که گاوآهن های برگردان دار، 3 تا 5 خیش و سوار و نیمه سوار می باشند و توسط تراکتورهای سنگین کشیده می شوند)
2- سپس به کمک ادواتی چون دیسک ها و دندانه ها تمامی کلوخه های بزرگ موجود در سطح زمین از بین رفته یا کوچک می شوند. البته در صورت نیاز برای تسطیح زمین از ماله نیز بهره گرفته می شود.
3- سپس به کمک ادواتی چون فاروئه ها، جوی و پشته های مورد نیاز در سطح زمین به وجود می آیند.
روش های آبیاری مزارع نیشکر
در زراعت نیشکر از تمامی روش های شناخته شده ی آبیاری استفاده می شود. آبیاری کرتی، آبیاری جویچه ای، آبیاری بارانی قابل حمل، آبیاری بارانی ثابت، آبیاری بارانی با محور مرکزی، آب پاش های تفنگی و آبیاری قطه ای. البته باید توجه گردد که در مورد نیشکر، بدلیل اینکه لوله های آبیاری قطره ای در حین برداشت محصول از بین می روند و صدمه می بینند، از این روش آبیاری زیاد بهره نمی گیرند.
عناصر و مواد مورد نیاز نیشکر
به طور کلی، نیشکر به دلیل تولید مواد قندی و هیدرات کربن این خصوصیت را دارا می باشد که اگر تمامی محصولات برداشت شده به خاک بازگردانده شوند، در مقدار مواد معدنی موجود در خاک تغییری حاصل نمی شود. به طور کلی نیاز نیشکر تنها به برخی از عناصر همچون ازت، پتاسیم و گاهی فسفر و منیزیم محدود می گردد.
ازت عنصری است که جهت افزایش رشد رویشی مورد استفاده قرار می گیرد و در صورت کمبود ازت، رشد گیاه کم شده و رنگ برگ ها، بی رنگ و زرد می گردد که بسیار شبیه به زمانی است که خاک بسیار شور است. جهت تامین ازت مورد نیاز در کشت های نیشکر از کود اوره استفاده می شود که بسیار معمول است.
فسفر ماده ی دیگری است که به صورت طبیعی از ترکیب P2O5 تامین می گردد. وجود این ماده باعث به وجود آمدن ریشه های شاداب در گیاه نیشکر می شود. به همین دلیل در خاک هایی که کمبود فسفر مشاهده می گردد گیاه از رشد کافی برخوردار نمی باشد.
پتاسیم عنصری است که در رشد و سلامتی و شادابی گیاه نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. علایم کمبود پتاسیم به صورت بروز لکه های قرمز متمایل به مشکی و سوختگی در انتهای برگ بروز می نماید. منبع تامین کننده ی پتاسیم، K2O می باشد.
کلسیم از دیگر عناصر مورد نیاز گیاه نیشکر است که وجود این عنصر در سلامتی و شادابی گیاه تاثیر گذار است. کمبود شدیده این عنصر و دیگر عناصر کم مصرف، به صورت لکه های رنگ پریده بروز می کند که البته پس از مرگ برگ ها، این نقاط به صورت قرمز رنگ در می آیند. CaO مهمترین منبع تامین کننده ی کلسیم مورد نیاز گیاه نیشکر می باشد.
عملیات کاشت
پس از تهیه زمین، قلمه های آماده را به صورت های دستی یا ماشینی در داخل جویچه ها قرار می دهند.
قبل از استفاده از جویچه ها، روش رایج کشت دستی بدین صورت بود که قلمه هایی با دو یا سه چشم(جوانه) را با استفاده از وسیله ای شبیه به کلنگ در گودال هایی می کاشتند و یا آن ها را در فواصلی از یکدیگر در امتداد خطوطی با طرح های معمول کشت می کردند. هر قلمه یک بوته ی گیاه تولید می نمود. امروزه از این روش در مزارع کوچک(در مناطقی که عاری از نیشکر است) و یا در عمل واکاری استفاده می شود. در نقاطی که نیشکر به صورت دستی و با استفاده از جویچه کشت می شود، نی های کامل و قطعه نشده را در جویچه ها به صورتی که بخشی از آن ها بر روی یکدیگر قرار می گیرند، می گذارند. سپس این ساقه ها را در همان محل جویچه ها با شمشیر یا ساطور به قطعاتی با اندازه های مختلف(ترجیحا قلمه هایی با سه جوانه) تقسیم می کنند. دلیل تقسیم کردن ساقه ها این است که نیشکر تا حدودی از خود پدیده ی قالبیت نهایی را نشان می دهد. هنگامی که بالاترین جوانه ی ساقه رشد می کند، هورمون اُکسین موجب تحریک آن شده و همزمان، از رشد جوانه های پایین تر جلوگیری می کند(شدت تاثیر، از بالا به پایین نی به قدری افزایش می یابد که جوانه های کاملا پایین در حالت خواب باقی می مانند). بنابراین، چنانچه ساقه ها را به صورت کامل و قطعه نشده کشت نمایند، لکه های سبز نشده ی بزرگی بر روی ردیف های ساقه های جوان تولید شده از این ساقه ها مشاهده خواهد شد. این لکه ها را باید با هزینه ی فراوان واکاری و سبز نمود. به هر حال چنانچه قبل از پوشاندن ساقه ها توسط خاک، آن ها را به قلمه هایی سه جوانه ای تقسیم نمایند، تمام جوانه ها، سبز شده و ردیف هایی با رشد یکنواخت تولید می شود که غالبا نیازی به تامین قلمه های اضافی جهت واکاری نمی باشد. سپس با شکافتن دستی به وسیله ی کج بیل یا شکافتن ماشینی پشته ها، قلمه ها را با خاک می پوشانند.
در کشور های مختلف نوع کاشت ماشینی متفاوت می باشد. به عنوان مثال در برخی کشورها از ادواتی بهره می گیرند که توسط تراکتورهای چرخ دار کشیده می شوند و دارای مخزن قلمه و کود می باشند و پس از کاشت قلمه و کوددهی، به کمک یک دیسک که در پشت وسیله و تراکتور حرکت می کند خاک را برگردانده و روی قلمه ها را می پوشانند.
در ایران از وسیله ای بنام کارنده (Planter) بهره گرفته می شود که قلمه های به طول 20 سانتیمتر توسط این دستگاه به صورت مکانیزه در داخل خاک قرار می گیرد.
بیماری و آفات
به طور کلی آفات مهم نیشکر عبارتند از: شب پره های حفار، زنجره های قورباغه ای، کرم های سفید و جوندگان . علاوه بر این آفات، آفات دیگری نیز وجود دارند که البته میزان خسارت آن ها محدود بوده و یا گهگاهی در مزرعه دیده می شوند و خسارت اندکی را وارد می کنند. برخی از حشرات به ویژه زنجره ها و شته ها ناقل بیماری های ویروسی به گیاه نیشکر می باشند.
به طور کلی جهت مبارزه با این آفات روش های زیست محیطی و طبیعی و استفاده از واریته های مقاوم به کار گرفته می شوند و مبارزه ی شیمیایی به عنوان آخرین راه حل مد نظر قرار می گیرد.
با بهره گیری از حشرات مختلف که در واقع دشمن لارو های آفات می باشند به طرز قابل ملاحظه ای کنترل میزان آفات در زمین های نیشکر دیده می شود. علاوه براین با سوزاندن باقی مانده ی محصولات زراعی و از بین بردن مکان هایی که جهت زمستان گذری آفات مورد استفاده قرار می گیرد می توان آفات نیشکر را تحت کنترل درآورد.
در مبارزه ی شیمیایی نیز با بهره گیری از حشره کش های مختلف تا حدی می توان از میزان خسارت وارده از هجوم آفات کاست اما این کنترل تنها محدود به یک بازه ی زمانی خاص می باشد. جهت پاشش این مواد در سطح مزرعه از سم پاش های دستی و پشت تراکتوری بهره می توان گرفت.
از مهمترین بیماری هایی که در مزارع نیشکر دیده می شود می توان بیماری های قارچی، بیماری آناناسی، پوکابونگ، پوسیدگی قرمز و ... را نام برد، که البته جهت مبارزه با این بیماری ها می باید در درجه اول بوته ی آلوده را از زمین خارج نموده و قلمه های موجود را ضدعفونی کرد. مهمترین راه حل مبارزه با بیماری های نیشکر بهره گیری از واریته های مقاوم می باشد.
جهت دستیابی به اطلاعات بیشتر در مورد بیماری های گیاه نیشکر به کتاب های مرتبط با کشت نیشکر مراجعه گردد.
مبارزه با علف هرز
یکی از مشکلاتی که در پرورش نیشکر وجود دارد وجود علف های هرز در مزرعه می باشد که اگر بدقت تحت کنترل قرار نگیرند می توانند مشکلات زیادی را برای کشاورز ایجاد نماید. در مزارع متروکه علف های هرز، ظرف مدت کوتاهی ساقه های نیشکر را فرا گرفته و به سرعت آن را از بین می برند. به طور کلی دو نوع مکانیکی و شیمیایی جهت مبارزه با علف های هرز موجود در مزارع نیشکر وجود دارد که البته روش های مکانیکی بدلیل آلودگی زیست محیطی کمتر و با توجه به زمان مناسب آن (توصیه می شود گیاهان هرز را در زمان جوانی از بین بُرد) بیشتر مورد استقبال قرار می گیرد.
در روش های مکانیکی سنتی، در برخی از مناطق که میزان کارگر در دسترس بسیار زیاد است و یا اینکه کشاورز از افراد خانواده ی خود بهره می گیرد توسط کج بیل های مخصوص این عملیات صورت می گیرد. اما امروزه با پیشرفت صنعت تجهیزات و ادوات کشاورزی، شاهد هستیم که در بسیاری از کشورها همچون استرالیا، از دیسک ها جهت مبارزه با علف هرز بهره می گیرند. روش کار بدین صورت است که در زمان خاک دهی به بوته های نیشکر در پشت تراکتور دیسک بسته می شود و با حرکت دیسک، ریشه ی گیاهان هرز از داخل خاک خارج می گردد. البته با وجود کارساز بودن این روش، مقداری از سیستم ریشه ی نیشکر کشت شده، قطع می شود و به این ترتیب رشد نیشکر با کندی صورت می پذیرد.
در روش های شیمیایی ، از مواد و سموم مختلف ، جهت مبارزه با علف های هـرز موجود در مزارع نیشکر استفـاده می شود. البته باید توجه داشت که نوع ماده ی مورد استفاده بر حسب دوره های مختلف رشدی علف هرز و گیاه نیشکر مختلف می باشد. پاشش این مواد بر روی زمین نیز در مزارع کوچک توسط پاشنده های دو قلوی تی جت صورت می گرفته است و در مزارع بزرگ تر این کار توسط سم پاش های پشت تراکتوری و همچنین هواپیماهای سم پاشی انجام می شود.
رسیدن نیشکر
به طور کلی در رسیدن نیشکر دو عامل میزان آب فراهم شده ی گیاه نیشکر و میزان درجه حرارت محیط کشت تاثیرگذار می باشند. به طور کلی اثبات گشته است که در خلال ماه های آوریل تا اکتبر در نیمکره شمالی بدلیل وجود شب های سرد، زمینه برای رسیدن گیاه نیشکر و ذخیره ی حداکثر میزان ساکارز فراهم می گردد. اما در کنار کاهش نسبی دما، قطع آبیاری عامل دیگری است که فرآیند رسیدن نیشکر را به همراه دارد. باید توجه نمود که اگر دما به نقطه ی انجماد نزدیک گردد گیاه به مرحله ی ذخیره سازی ساکارز و قند نزدیک نمی گردد و به رشد رویشی خود ادامه می دهد. به عنوان نمونه بر اساس تحقیقات انجام گرفته، در مزارع نیشکر خوزستان و علی الخصوص هفت تپه در شمال استان خوزستان، در خلال ماه های فروردین تا مهر بدلیل کاهش نسبی دما و توقف آبیاری رسیدن گیاه نیشکر صورت می پذیرد.
علاوه بر دو عامل فوق الذکر عواملی چون سن گیاه، نوع تغذیه و شرایط خاک در زمان رسیدن گیاه نیشکر مؤثر می باشد.
برای سنجش اینکه گیاه رسیده است یا خیر، از مزارع مختلف و از گیاهان مختلف به فاصله ی زمانی دو هفته یکبار نمونه گیری صورت می پذیرد و با اندازه گیری مقدار قند موجود در ساقه زمان رسیدن گیاه مشخص می گردد. برای سهولت در این کار از وسیله ای بنام رفراکتومتر دستی استفاده می شود که این وسیله عصاره ی ساقه و در نتیجه ساکارز موجود در ساقه را تخمین می زند.
برداشت نیشکر
جهت برداشت محصول نیشکر، که همان ساقه است در ابتدا از کارگرهای مجهز به ساطور استفاده می شد که البته با گذشت زمان و با افزایش هزینه ی کارگری، تمایل به سمت برداشت مکانیزه افزایش یافت. در این زمان از ادوات برداشت محصول؛ که یکی از مهمترین آن ها Hrvester نیشکر است استفاده شد اما بدلیل وجود کاه و کلش فراوان بازده بسیار پایینی را به همراه داشتند. جهت رفع این مشکل کشاورزان از روش سوزاندن مزارع بهره گرفتند. بدین ترتیب که زمین مورد نظر جهت برداشت را 24 ساعت قبل از برداشت می سوزانند، سپس به کمک ماشین برداشت نیشکر، نی های باقی مانده بر روی سطح زمین را برداشت می نمایند. البته باید توجه شود که تنها زمین هایی سوزانده می شوند که حداکثر در طی 24 ساعت محصولاتشان برداشت می شوند، در غیر این صورت نه تنها این روش باعث افزایش بازده نمی شود بلکه به طور قابل ملاحظه ی مقدار ساکارز برداشت شده را کاهش می دهد.
همانطور که گفته شد بریدن ساقه ها به دو صورت مکانیکی و دستی صورت می گیرد. حال می خواهیم به برداشت نیشکر با دیدی وسیع تر بنگریم و ادوات مورد استفاده در برداشت نیشکر در برخی از نقاط مختلف جهان را بررسی نماییم.
در مناطقی که برداشت مکانیکی امکان پذیر نمی باشد و برداشت دستی صورت می گیرد ادواتی جهت جمع کردن نی ها و انتقال آن ها به کارخانه مورد استفاه قرار می گیرند. این ادوات عبارتند از:
- تریلر جاکوبیل: این تریلر نیز در آفریقای جنوبی طراحی شد. این وسیله همانند تریلر بل می باشد با این تفاوت که از سه سمت عمل بارگیری در آن امکان پذیر است. از جلو ، از سمت راست و از سمت چپ.
- سیستم ماسکن: در سیستم های بارگیری از عقب توسط تریلر های بل بدلیل اینکه یک تریلر در پشت تراکتور قرار می گیرد، مسافت طی شده بسیار زیاد خواهد بود که به صرفه نمی باشد. جهت رفع این مشکل از سیستم ماسکن که در کنیا، مالاوی، آفریقای جنوبی، تانزانیا و زامبیا به طور گسترده استفاده می شود، بهره می گیرند که شامل یک تراکتور است که در پشت آن تا 5 مخزن وجود دارد و از پهلو عمل جمع کردن نی ها را انجام می دهد. بار کردن توسط جرثقیل های مخصوص صورت می گیرد.
- تریلر بل: این وسیله در آفریقای جنوبی طراحی شد و مورد استفاده قرار گرفت. این وسیله دارای یک تیغه در قسمت انتهایی است که دارای شیبی در جهت مخالف زمین است و در پشت تراکتور قرار می گیرد و ساقه های ریخته شده بر روی سطح زمین را برداشت کرده و جهت انتقال به کارخانه آماده می کند.
ماشین برداشت مکانیکی
به طور کلی ماشین برداشت مکانیکی به دو دسته تقسیم می شوند:
1- دستگاه ها برداشت برش و خردکن
به طور کلی در زمین هایی که مسطح نمی باشند و کشت در داخل جویچه ها صورت می پذیرد و علاوه براین مقدار زیادی از نی ها بر روی سطح زمین خوابیده اند نمی توان از ادوات برداشت کامل، بهره گرفت لذا طراحان ادوات کشاورزی بدنبال راه حل مناسب، توانستند دستگاه های برداشت برش و خردکن را طراحی کنند. از این وسایل به طور وسیع در کشور استرالیا استفاده می شود. این ماشین نی ها را از سطح زمین جمع آوری کرده و به داخل دستگاه منتقل می کند و سپس آن ها را به قطعاتی 35/0 متری تقسیم می کند و در انتها توسط غلتک هایی به داخل کامیون جهت انتقال به کارخانه ارسال می کند. این نوع از ماشین ها توسط شرکت های متعددی از قبیل کلاس آلمان، مسی فرگوسن و ... به تولید انبوه رسید و امروزه نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
در انتها لازم به توضیح است که شرکت های متعددی در سطح دنیا با ایجاد تغییرات مختلف اقدام به طراحی مدل های جدیدی از ماشین های برداشت کننده ی نیشکر نموده اند که از ذکر این موارد در این گزارش خودداری می گردد.
2- دستگا های برداشت نی کامل و یک تکه
در برخی از ایالت های کشور آمریکا، برداشت نیِ نیشکر به صورت یک تکه و کامل صورت می پذیرد. در این روش، نی ها به هم جمع شده و از قسمت نزدیک به زمین به وسیله ی یک تیغه ی دوار، بریده و سرزنی می شوند و سپس از ته به داخل ماشین های پاک کننده وارد می شوند. سپس دسته بندی شده و به داخل تریلی هایی با ظرفیت 5 تن که به وسیله ی تراکتور کشیده می شوند انتقال داده می شوند. مشکل عمده ی این نوع از برداشت کننده های مکانیکی نیشکر، عدم قابلیت برداشت نی های خوابیده بر روی سطح زمین است و به همین دلیل، در اراضی‌ای که نی ها به صورت قائم ایستاده اند، از این ماشین ها استفاده می شود.
محیط رشدی نیشکر (خاک وآب و هوا)
از نظر تجاری نیشکر در طیف وسیعی از اراضی و خاک ها کشت شده است. در زمین های مسطح تا خیلی شیب دار و در خاک های آبرفتی و انواع زمین های سنگلاخی به استثنای زمین های فوق قلیایی که ذاتا دارای مشکل مسمومیت ناشی از وجود فلزات سنگین هستند عمل کشت آن با موفقیت انجام می شود. به طور کلی در زمین های آتشفشانی نیز می توان براحتی کشت نیشکر را با موفقیت صورت داد، همچون مناطقی از کوبا، استرالیا، برزیل و ماریتیوس.
روش های کشت تا حدود زیادی به خصوصیات فیزیکی خاک بستگی دارد.
بهترین محیط رشد برای نیشکر احتمالا خاک لوم تا لومی رسی با عمق بیشتر از یک متر و ساختمان خوب و پایدار است. نیشکر قابلیت ریشه زایی عمیق(بیش از 5 متر) می باشد. نیشکر کشت شده در چنین خاک هایی به خوبی در مقابل خشکی مقاومت می نماید. این خاک می باید دارای خلل و فرج 50 درصد باشد تا در ظرفیت زراعی، حدود نیمی از آن با آب پر شود.
به طور کلی گیاه نیشکر در مقابل شوری مقاومت خوبی از خود نشان می دهد اما در برخی موارد به علت وجود شوری
بسیار زیاد گیاه رشد کافی نمی نماید و رنگ برگ، به سمت بی رنگی و زردی تمایل پیدا می کند.
از نظر آب و هوایی نیز به طور کلی گیاه نیشکر یک گیاه گرمسیری می باشد و در عرض 15 تا 30 درجه کشت نیشکر با موفقیت صورت می پذیرد. به صورت جزئی تر می توان این شرایط آب و هوایی را بدین گونه تشریح نمود: هوا در دوره ی رشد باید گرم و متوسط حرارت روزانه در حدود 30 درجه سانتی گراد باشد. رطوبت مورد نیاز باید تامین شود و میزان تابش آفتاب باید زیاد باشد. در زمان برداشت نیشکر، نیز می باید هوا خنک باشد و درجه حرارت در حدود 10 تا 20 درجه سانتی گراد و عاری از یخبندان باشد. در زمان برداشت توصیه می شود بدلیل ذخیره ی ساکارز و خشک شدن ساقه ها، آبیاری متوقف گردد و در اصطلاح به یک دوره ی خشک نیاز می باشد.
نحوه ی خاکورزی و ادوات مورد استفاده
در مورد نیشکر طرق مختلفی در تهیه ی زمین در مناطق مختلف جهان وجود دارد.
به عنوان مثال در جامائیکا در سال های گذشته نیشکر در درون گودال هایی کشت می شد که عملیات تهیه ی زمین بدلیل نبود ادوات مناسب به صورت سنتی صورت می پذیرفت، اما در حال حاضر این نوع کشت منسوخ گردیده است. روش دیگر کاشت نیشکر در مناطق بارانی، کشت بر روی پشته های قوسی شکل است که تهیه و آماده سازی زمین در این مناطق بدین شرح صورت می پذیرد.
ابتدا توسط گاوآهن و یا اسکنه بوته های قبلی را ریشه کن نموده و زمین را شخم می زنیم. پس از تقریبا 10 روز، از دندانه جهت ایجاد یک سطح صاف با دانه بندی مناسب بهره می گیرند و اگر به دانه بندی مطلوب دست نیافته شد، عمل دندانه زنی مجددا صورت می پذیرد. به کمک ادوات مختلف از جمله نهر کن ها و فاروئه ها در داخل مزرعه جوی هایی کوچک ایجاد می شود.