تناوب ، آیش و روش های زراعی نوین ذرت

دراثر کشت متوالی ذرت در یک قطعه زمین، تعدادی از عناصر غذایی خاص که ذرت به آنها نیاز بیشتری دارد مصرف خواهد شد وباعث ضعف زمین می شود و میزان تولید در کشت های بعدی کاهش می یابد.

---

روشهای زراعی نوین:
کارشناسان و متخصصان کشاورزی جهان اعتقاد دارند که افزایش تولید غذا در جهان از طریق افزایش سطح زیر کشت بیش از این میسر نیست زیرا هرجا که آب وزمینی مناسبی وجود داشته ،کاشت هم صورت گرفته است. حتی بعضی از کشورها مثل هلند وچین پا را فراتر نهاده با خشک کردن حاشیه دریا ها ،زمین قابل کشت ایجاد کرده اند. در کشورهای در حال رشد مثل ایران هم زمین های حاصلخیز وقابل کشت فراوانی وجود دارد که در حال حاضر بدون کشت رها شده اند، ولی محدودیت آب ، مانع از به زیر کشت درآوردن آنها می شود. لذا با افزلیش روز افزون جمعیت در جهان به خصوص در کشور های در حال رشد، افزایش تولید وتهیه غذای کافی فقط با افزایش محصول در واحد سطح امکان پذیر است . برای افزایش تولید درواحد سطح راه های زیادی وجود دارد ، از طریق تحقیقات به نژادی با به دست آوردن ارقام پر محصول وسازگار با شرایط آب وهوایی ، خاک و محیط های مختلف وتهیه ارقام مقاوم به آفات وبیماریها و غیره و از طریق تحقیقات به زراعی ، با انجام صحیح وبه موقع عملیات زراعی و مصرف نوع مطلوب نهاده های کشاورزی از جمله تهیه زمین ،تا ریخ کاشت ، میزان بذر در هکتار ، کیفیت بذر ، تعداد بوته در هکتار ، میزان وموقع آبیاری ، میزان و موقع پخش کود ، نوع کود مصرفی ، مبارزه با علفهای هرز ،برنامه تناوب و آیش می توان محصول بیشتری بدست آورد . با این همه تحقیقات وسیع در جهان ، هنوز هم افزایش تولیدات کشاورزی هم پای افزایش جمعیت پیش نمی رود ولی محققان همچنان برای سیر کردن مردم و نجات جهان گرسنه تقلا می کنند. به خاطر محدودیت منابع طبیعی مانند آب و زمین، محققان برای تهیه غذا به راه های مختلف متوسل می شوند، به طوری که هم اکنون تولید برخی از محصولات از طریق آبکشت یا کشت بدون خاک و کشت در شن در کشور های کم زمین مثل ژاپن وحتی در کشورهای کم آب که تکنیک بالایی دارند ، معمول شده است وحتی برای حفظ رطوبت خاک با استفاده از مواد ساختگی یا طبیعی مثل پرلیت و بنتونیت ، بیابانهای شنی و سنگلاخ (مثلا در برزیل توسط ژاپنی ها ) سبز خواهد شد با توجه به اینکه در جهان به خصوص در کشورهای در حال رشد ، کشاورزان خرده مالک فراوانی هستند که به روش های سنتی وبا دست وحیوانات اکثر عملیات کشاورزی را انجام می دهند، به علت سرمایه کم، قدرت مکانیزه کردن زمین را ندارند و اصولا به علت کوچک بودن مزرعه امکان کاربرد ماشین به راحتی میسر نیست. لذا برای بالا بردن تولید در واحد سطح ودر واحد زمان تحقیقاتی تحت عنوان روشهای کشت چند محصولی مورد توجه محققان جهان قرار گرفته است وآزمایشهای زیادی را برای رفع مشکلات آن نیز انجام داده اند ، یکی از آن روشها که از قدیم الایام نیز کشاورزان کشور ما به کار می بستند ، کشت مخلوط است.
- تناوب و آیش: تناوب عبارت است از تکرار زراعت های مختلف یا زراعت وآیش به طور متوالی همراه با نظم و ترتیب خاصی در یک قطعه زمین که اغلب یک دوره کامل آن چندین سال طول می کشد.
کاشت ذرت در یک قطعه زمین برای چندین سال متوالی مشکلاتی را به وجود خواهد آورد که بر خی ازآنها عبارتند از:
الف) کاهش حاصلخیزی خاک:
دراثر کشت متوالی ذرت در یک قطعه زمین، تعدادی از عناصر غذایی خاص که ذرت به آنها نیاز بیشتری دارد مصرف خواهد شد وباعث ضعف زمین می شود و میزان تولید در کشت های بعدی کاهش می یابد.
مواد غذایی زمین به خصوص در عمقی معین وثابت، یعنی در منطقه ای که سیستم ریشه ای ذرت قرار دارد، مصرف می شود وکاهش می یابد. لذا ذرت می تواند به طور مؤثری در یک سیستم تناوب به عنوان زراعت اصلی کاشته شود، زیرا آزمایش ها نشان می دهد که ذرت در سیستم تناوب بیشتر از ذرتی که برای چندین سال متوالی در یک قطعه زمین کاشته می شود محصول می دهد. برنامه تناوب مناسب باعث می شود که علفهای هرز مزرعه که ذرت به خصوص در اوایل رشد به آنها خیلی حساس است، از بین بروند؛ اگر ذرت پس از گیاهان وجینی کاشته شود محصول خوبی تولید می کند. با قرار دادن گیاهان از خانواده بقولات در برنامه تناوب، می توان خاک را از نظر ازت قوی کرد و با کمتر مصرف کردن کود ازت دار در زراعت ذرت که بعد ازآن کاشته می شود، هزینه زراعت ذرت را کاهش داد و درآ مد را بیشتر کرد.
ب) تخریب ساختمان خاک و کاهش سودمندی آن:
ساختمان خاک خراب و باعث فشرده شدن خاک،ضعف زهکشی، نیاز به مصرف انرژی زیادتر برای شخم زدن، سله بستن، فرسایش و سر انجام کاهش محصول می شود.
ج) ازدیاد آفات، بیماریها و علفهای هرز:
بیماریها به خصوص بیماریهای خاکزاد که عامل بیماری از راه خاک انتقال می یابد، مثل سیاهک ذرت، تا حد زیادی منتشر می شوند.
آیش ونکاشت عبارت است از رها کردن زمین زراعی بدون کشت برای یک یا چند فصل زراعی. این عمل رطوبت را در خاک ذخیره ، ساختمان خاک را اصلاح و مواد غذایی را به معدنی شدن وادار می کند. در دوره آیش، زمین را شخم و کلو خه ها را با دیسک زدن و هرس یا چنگک زدن خرد می کنند و بدین وسیله علف های هرز را از بین می برند و رطوبت را برای کسب موفقیت در زراعت آینده ، در خاک حفظ می کنند. چنانچه میسر باشد وزمین به اندازه کافی وجود داشته باشد ، پس از برداشت محصول از یک قطعه زمین ذرت، زمین را شخم می زنند و آیش می گذارند و در صورت وجود کود دامی پوسیده ، برحسب میزان حاصلخیزی خاک 30تا 40 تن کود دامی را قبل از شخم زدن به زمین اضافه و زمین را به حال خود رها می کنند تا خوب تهویه شود. کلوخه های خاک و کود دامی در اثر عوامل جوی پوک وپو سیده می شوند، نزولات آسمانی در زمین ذخیره وآفات بیما ریها در اثر سرما و یخبندان زمستان تلف می شوند تا زمین حا صلخیز و مرغوبی برای کشت آینده مهیا گردد. ولی چنانچه زمین به اندازه کافی وجود ندارد و امکان آیش نیست ذرت باید در یک برنامه تناوب زراعی مناسب قرار گیرد تا خاک قوت و حاصلخیزی خود را حفظ کند و برای نیل به این هدف باید از گیاهان خانواده بقولات نیز استفاده شود.
نوع تناوب بر حسب شرایط آب و هوایی منطقه ، حاصلخیزی خاک، میزان آب و نیازهای منطقه تفاوت می کند. اگر در منطقه دام فراوان وجود دارد و نیاز به علوفه و نباتات مرتعی است، باید در برنامه تناوب این گونه گیاهان وارد شوند، البته مشروط بر اینکه آب فراوان نیز در دسترس باشد. اگر منطقه سرد یا گرم است ، بر حسب طول فصل گرما برنامه تناوب تغییر کرده و می تواند دو یا چند محصول در یک سال و در یک زمین نیز کاشته شوند.
در نواحی که ذرت آبیاری می شود و یا مقدار وتوزیع بارندگی مناسب است، تناوب های مختلفی با ذرت امکان پذیر است. گیا هانی مثل گندم، نخود، سیب زمینی، نیشکر، شبدر برسیم، یونجه، جو و یولاف(جوی دوسر) و غیره می توانند در برنامه تناوب قرار گیرند و بعد از برداشت ذرت کاشته شوند. تعدادی از مهمترین تناوبها که با کمی تغییر در آنها در شرایط آب و هوایی مختلف قابل اجرا هستند عبا رتند از:
ذرت- سیب زمینی- گندم یک ساله
ذرت- گندم یا جو یک ساله
ذرت- شبدر برسیم یک ساله
ذرت- گندم- ذرت خوشه ای-نیشکر سه ساله
ذرت- سیب زمینی یک ساله
ذرت- گندم- نیشکر دو ساله
ذرت- کلزا دو ساله
ذرت- گندم- پنبه- شبدر برسیم دو ساله
تناوب یونجه چند ساله(3تا5 ساله) –ذرت-غلات (گندم یا جو) ، در مناطقی که دامپروری وجود دارد برای تاً مین علوفه دام ها مناسب است. تناوب- پنبه-ذرت- غلات(گندم یا جو) ، تناوب توتون- ذرت-غلات(گندم یا جو) و تناوب برنج- ذرت- غلات(گندم یا جو) در مناطقی که کشت پنبه، توتون و یا برنج معمول است، مناسب به نظر می رسد. اگر در منطقه آب کافی جهت آبیاری وجود داشته باشد ، تناوب شبدر، گندم، سیب زمینی و ذرت را می توان اجرا کرد و در این صورت ذرت پس از یک گیاه غده ای مثل سیب زمینی ، محصول خوبی می دهد. در ایران کاشت ذرت در بهار و سپس گندم یا جو در پاییز بسیار مرسوم است. در مناطق سرد سیر پس از برداشت جو در بهار، ذرت علوفه ای می کارند و علوفه مورد نیاز تابستان را تاًمین می نمایند. ولی از کاشت ذرت دانه ای و ارقام دیر رس خودداری می شود زیرا با شروع سرما در پاییز، دانه ها نخواهند رسید.
روش کشت متوالی:
عبارت است از رویاندن دو محصول متوالی یا بیشتر در یک زمین در یک سال، به طوری که یک محصول پس از برداشت محصول قبلی کاشته می شود. در این روش ،افزایش تعداد محصول فقط با استفاده از بعد زمانی است. رقـابت بین گیاهـان وجـود نـدارد و کشـاور زان در هر زمـان فقـط یک مـحصول را مـراقـبت و مـدیریت می کنـند . اگـر در یک سـال ودر یک زمـین دو محصول متوالـی مثل ذرت و گنـدم (جو یا شبدر برسیم ) کاشته شود ، آن را روش کشت دو محصولی واگر سه محصول متوالی مثل ذرت-سیب زمینی-گندم ویا گندم-ذرت- جو کاشته شود آن را روش کشت سه محصولی واگر چهار محصول متوالی در یک زمین ودر یک سال کاشته شود آن را روش کشت چهار محصولی می گویند.
احتیاطات و مراقبت های لازم در روش کشت درهم:
- گیاه همراه بایستی سالم باشد، در غیر این صورت ممکن است زیان برساند.
گیاهان همراه که در کشت درهـم با ذرت دانه ای مناسب گزارش شده اند عبارتـند از: لوبیـا چشـم بلبلی، سویا، ماش سبز، سیب زمینی، بادام زمینی، کرچک آفتابگردان وانواع لوبیا. در زراعت ذرت علوفه ای معمولا از لوبیای چشم بلبلی و سویا برای کشت درهم استفاده می شود.
- فنون کشاورزی مطلوب مثل کشت جوی و پشته ای ، آبیاری نشتی وغیره بایستی بر طبق نیاز گیاهان و دوران رویش در نظر گرفته شوند.
- گیاه همراه بایستی در شرایط معمولی به طور مستقل رشد کند و برای زراعت اصلی ایجاد مزاحمت ننماید.
- انتخاب کشت در هم مشروط به داشتن آب وامـکانات آبیاری، کودهـای شیمیایی، وسـایل و تجـهیزات مبارزه با آفات و بیماری ها به مقدار کافی است.
- ضوابط و معیارهای حفظ نباتات باید رعایت شوند.
- گیاه همراه نباید حالت تجاوزگری و تهاجمی دا شته باشد.
- ارقام مناسب ومقاوم به بیماری ها باید به کار گرفته شوند.
مزایای روش کشت درهم:
- به حد اکثر رساندن سود.
- کاهش خطرات احتمالی ناشی از افت قیمت محصول
- شیوع کمتر بیماری
- به حداقل رساندن خطرات احتمالی
- مدیریت بهتر نیروی کار موجود
- حفظ حاصلخیزی خاک
- حد اکثر استفاده از منابع موجود
- مبارزه با علف های هرز
- حفاظت خاک
- استفاده فشرده ازکشاورزان
- در آمد اضافی
- بهبود شرایط تغذیه گیاه
- مبارزه با علف های هرز
روش کشت درهم ، مزایا ، احتیاطات و مراقبتهای لازم:
عبارت است از رویاندن دو محصول یا بیشتر به طور هم زمان در یک زمین. در این روش افزایش تعداد محصول با استفاده از هر دو بعد زمانی و مکانی است، در تمام دوران یا بخشی از رشد محصول، رقابت بین گیاهان وجود دارد و کشاورزان درهر زمان بیشتر از یک محصول را در یک زمین مراقبت ومدیریت می کنند. این روش انواع مختلفی دارد. اگر رویاندن دو محصول یا بیشتر به طور همزمان در یک زمین ولی به صورت مخلوط باشد و هیچ گونه ردیف مشخصی وجود نداشته باشد، مثل کشت مخلوط یونجه جو در پایـیز ، آن را روش کـشت مخـلوط می گویند ولی اگـر به صـورت ردیفی باشـد که به طـور معمول این ردیفها متناوبند، مثل کشت برنج وذرت، ذرت و سیب زمینی و یا ذرت ولوبیا چشم بلبلی آن را کشت درهم ردیفی می گویند. چنانچه این کشت در نوارهای باریکی با شد که به طور معمول نیز متناوبند آن را روش کشت درهم نواری می نامند.
روش کشت چند محصولی:
روش کشت چند محصولی یعنی رویاندن دو محصول یا بیشتر در یک سال و در یک زمین. به عبارت دیگر افزایش دفعات کاشت و تعداد محصول در یک سال و در یک زمین با استفاده از ابعاد زمانی و مکانی . این روش خود شامل روش کشت متوالی و روش کشت در هم است. اضافه می شود که سال زراعی 12 ماه است بجز در بعضی از نواحی خشک که به علت محدودیت رطوبت یک محصول می تواند هر دو سال یکبار کاشته شود . در این نواحی با روش کشت متوالی دو محصول یا بیشتر در هر دو سال کاشته می شوند.