بررسی بیماری های رایج تنفسی در طیور

بسیاری از ماکیان صنعتی، بوقلمون ها، قرقاول ها، بلدرچین ها، مرغابی ها، طوطی ها و سینه پهن ها در تمام سنین حساس اند.

---

بررسی بیماری های رایج تنفسی در طیور
بیماری های مهم و رایج بسیاری وجود دارند که می توانند سیستم تنفسی پرندگان را تحت تاثیر قرار دهند(مسیرهای عبور هوا، ریه ها، کیسه های هوایی). انسان ها، پرندگان را به منظور استفاده از آن ها نگه داری می نمایند که به طور کلی شامل: ماکیان، بوقلمون، مرغابی، غاز، بلدرچین، قرقاول، کبوتر، مرغ گینه(guinea fowl)، مرغ نخودی(pea fowl)، شترمرغ، شترمرغ استرالیایی(emu) و rhea1 می باشند.
آبله مرغان/ آبله ماکیان/ زخم سر/ دیفتری پرندگان :
بسیاری از ماکیان صنعتی، بوقلمون ها، قرقاول ها، بلدرچین ها، مرغابی ها، طوطی ها و سینه پهن ها(ratites) در تمام سنین حساس اند. دو نوع آبله مرغان وجود دارد:
* فرم خشک که باعث ایجاد ضایعات زگیل مانند در نواحی بدون پر می گردد(سر، پاها، مخرج و ...). ضایعات پس از حدود دو هفته بهبود می یابند. اگر زخم ها قبل از بهبودی کامل خارج شوند، سطح زیرین آن ها جریحه دار و خون آلود هستند. کاهش بازده و و عقب افتادن از رشد، از علائم مشخص آبله مرغان است. در طیور تخم گذار، آلودگی منجر به کاهش زودگذر تولید تخم مرغ می گردد.
* فرم مرطوب که در آن ضایعاتی شبیه آفت در دهان، حلق، حنجره و نای به وجود می آید. فرم مرطوب ممکن است باعث ایجاد ناراحتی های تنفسی به دلیل مسدود شدن بخش بالایی مسیر عبور هوا گردد.
ماکیان ممکن است در هر زمانی تحت تاثیر یک و یا هر دو فرم آبله مرغان قرار گیرند.
آبله مرغان به وسیله ارتباط مستقیم بین پرندگان آلوده و حساس و یا توسط پشه ها منتقل می گردد. هم چنین زخم های آلوده به ویروس نیز می توانند از پرندگان آلوده جدا شده و به عنوان منبع آلودگی مطرح گردند. ویروس آبله می تواند وارد جریان خون شده و به داخل چشم، زخم های پوستی یا مسیر تنفسی وارد گردد.
پشه ها از راه خوردن خون پرندگان آلوده به آبله مرغان، آلوده می گردند. شواهدی وجود دارند که بیان می نمایند پشه ها در تمام طول زندگی خود، عفونت زا باقی می مانند. پشه ها به عنوان مخزن اولیه و منتشرکننده آبله ماکیان در مورد پرندگان مطرح می باشند. گونه های مختلف پشه ها می توانند آبله مرغان را انتقال دهند. اغلب پشه ها در طول زمستان و در طیوری که در فضای بسته نگه داری می شوند، بیماری را منتقل می کنند. شیوع بیماری در زمستان و اوایل بهار رخ می دهد.
بیماری نیوکاسل/ پونوموانسفالیت (ND) :
فرم بسیار واگیر و کشنده بیماری نیوکاسل به عنوان viscerotropic (حمله کننده به اندام های داخلی) بیماری نیوکاسل ولوژنیک (VVND) ، بیماری نیوکاسل وحشی (exotic) و یا بیماری نیوکاسل آسیایی(Asiatic) شناخته می شود.VVND در حال حاضر در صنعت طیور ایالات متحده وجود ندارد.
بیماری نیوکاسل تمام پرندگان در تمامی سنین را درگیر می نماید. انسان ها و سایر پستانداران نیز به نیوکاسل حساس اند؛ در این گونه ها بیماری منجر به التهاب خفیف ملتحمه چشم می گردد. سه فرم از بیماری نیوکاسل وجو دارد: بیماری زای خفیف(لنتوژنیک)، بیماری زای متوسط(مزوژنیک) و بیماری زای شدید(ولوژنیک). بیماری نیوکاسل با حضور ناگهانی علائم بالینی که شامل: صدایی شبیه صدای سوت(در ماکیان)، آبریزش از سوراخ های بینی، سختی در تنفس، نفس نفس زدن، تورم در صورت، فلجی، لرزش و پیچ خوردگی گردن(علامت درگیری سیستم اعصاب مرکزی) می باشند، ظاهر می گردد. مرگ و میر از 10 تا 80 درصد، بسته به شدت بیماری زایی متفاوت است. هم چنین در طیور تخم گذار بالغ علائم شامل: کاهش مصرف غذا و آب و افت تولید تخم مرغ می باشند.
ویروس نیوکاسل از فواصل نزدیک توسط قطرات ریز هوا و یا کفش های آلوده، افرادی که با پرندگان در ارتباط اند مانند: تغذیه کنندگان ، بازدیدکنندگان، لاستیک خودروها، تجهیزات کثیف و آلوده، کیسه ها و ظروف غذا، جعبه ها و پرندگان وحشی منتقل می گردد. ویروس نیوکاسل می تواند تخم مرغ را نیز آلوده نماید ولی جنین های آلوده به نیوکاسل قبل از خروج از تخم می میرند. در طیور زنده، ویروس به مایعات بدن، ترشحات، مدفوع و تنفس نیز وارد می شود.
برونشیت عفونی (IB) :
برونشیت عفونی فقط بیماری ماکیان است. بیماری مشابهی در بلدرچین باب وایت(برونشیت بلدرچین) وجود دارد ولی توسط ویروس متفاوتی ایجاد می گردد. شدن برونشیت عفونی تحت تاثیر سن و وضعیت ایمنی گله، وضعیت محیط و حضور سایر بیماری ها قرار دارد. ماکیان مبتلا صدایی شبیه سوت زدن دارند و ترشحات آبکی از چشم ها و سوراخ های بینی شان جاری می گردد. در طیور جوان، سختی در تنفس به همراه نفس نفس زدن دیده می شود. در شب هنگامی که پرندگان استراحت می کنند، صداهای تنفسی قابل توجه اند. تولید تخم مرغ نیز به طور چشم گیری افت می کند. تولید طی 5 یا 6 هفته به حالت اول بر می گردد ولی به میزان کمتر.
ویروس برونشیت عفونی بافت های زیادی از بدن را آلوده می نماید که شامل مسیر تناسلی هم می گردد. پوسته تخم مرغ خشن و زبر شده و سفیده هم آبکی می گردد.
انتقال: برونشیت عفونی بیماری بسیار واگیر پرندگان است. این بیماری به وسیله هوا، بسته های غذا، پرندگان تلف شده آلوده، جایگاه آلوده و جوندگان پخش می شود. ویروس می تواند به تخم مرغ هم منتقل شود؛ اگرچه جنین آلوده معمولا از بین می رود.
درمان اختصاصی برای برونشیت عفونی وجود ندارد. آنتی بیوتیک ها به مدت 3 تا 5 روز برای کمک به مبارزه با آلودگی های ثانویه باکتریایی مناسب اند. افزایش دمای سالن به میزان 5 درجه فارنهایت برای جوجه های با سن پایین تا متوقف شدن علائم و نشانه ها مفید است.
برای جوجه های با سن بالاتر می توان از دان آردی مرطوب و گرم استفاده نمود.
آنفولانزای پرندگان (AI) :
آنفولانزای پرندگان می تواند در اکثر-نه تمام- گونه های پرندگان رخ دهد. آنفولانزای پرندگان به سویه های بیماری زای خفیف یا شدید تقسیم می شوند. فرم خفیف باعث ایجاد بی میلی، از دست رفتن اشتها، ناراحتی های تنفسی، اسهال، کاهش زودگذر تولید تخم مرغ و تلفات کم می شود. فرم بیماری زای شدید، باعث تورم صورت، تاج و ریش آبی رنگ و دهیدراسیون به همراه ناراحتی های تنفسی می گردد. نقاط تیره قرمز و سفید در پاها و تاج ماکیان گسترش می یابند. از سوراخ های بینی ترشحاتی به رنگ خون جاری می گردد. تلفات می تواند از محدوده کم تا 100 درصد برسد. تقلاهای ناگهانی به تلفات کل می افزاید. تولید تخم مرغ و جوجه درآوری کاهش می یابد. این بیماری تولید پوسته نرم و تخم مرغ های بدون پوسته را افزایش می دهد.
ویروس آنفولانزای پرندگان در دمای معمولی برای مدت طولانی و در مواد یخ زده، به طور نامحدود زنده می ماند.
بیماری می تواند از طریق لاشه های آلوده و کودهایی که به طور نامناسبی در دسترس قرار دارند، انتشار یابد. آنفولانزای پرندگان می تواند از طریق کفش های آلوده، لباس، جعبه ها و سایر تجهیزات گسترش یابد. حشرات و جوندگان به صورت مکانیکی، ویروس را حمل کرده و طیور حساس را آلوده می نمایند.
کوریزای عفونی/ roup :
ماکیان، قرقاول ها و مرغ گینه درگیر می شوند.. در گله های طیوری که برای تفریح و سرگرمی اندف معمول است. تورم اطراف صورت، بوی چرک، ترشحات غلیظ چسبنده از سوراخ های بینی و چشم ها، اختلال در تنفس و خس خس کردن(صدای غیر طبیعی تنفس) از نشانه های معمول درمانگاهی است. پلک ها دچار سوزش شده و به هم می چسبند. پرندگان ممکن است دچار اسهال شده و از رشد باز مانند. تلفات ناشی از کوریزا معمولا اندک است ولی آلودگی باعث کاهش تولید تخم مرغ و افزایش حضور و یا شدت سایر بیماری ها می گردد. مرگ و میر می تواند به بیش از 50 درصد برسد، اما معمولا بیش از 50 درصد نمی شود. شکل بالینی بیماری بسته به حدت عامل بیماری زا و حضور سایر بیماری های عفونی مانند مایکوپلاسموزیز، از چند روز تا 2 یا 3 ماه طول می کشد.
کوریزا در ابتدا از طریق تماس مستقیم پرنده با پرنده انتقال می یابد. این انتقال از پرندگان آلوده به گله های طیور منتقل می گردد؛ هم چنین پرندگانی که پس از بیماری بهبودی می یابند، حامل ارگانیزم باقی مانده و به صورت متناوب در طول زندگی شان، آن را دفع می نمایند. مناطقی که خطر انتقال بیماری را افزایش می دهند، عبارتند از: نمایشگاه های پرندگان، مراکز تجاری و داد و ستد پرندگان و مراکز فروش پرندگان زنده. پرندگان بالغ آلوده که بیماری را ظاهر نکرده اند و به گله ها اضافه می شوند، منشا معمول شیوع بیماری اند. در یک گله، استنشاق ذرات هوا، قطرات تنفسی و استفاده از غذا و یا آب آلوده از روش های معمول گسترش بیماری است.
لارنگوتراکئیت عفونی (ILT) :
ماکیان و قرقاول ها تحت تاثیر لارنگوتراکئیت قرار می گیرند. ماکیان 14 هفته به بالا نسبت به ماکیان جوان حساس ترند. اکثرا لارنگوتراکئیت در مرغ های بالغ شیوع می یابد. در سال های اخیر، لارنگوتراکئیت منجر به ایجاد مشکلات تنفسی قابل توجهی در جوجه های گوشتی بالاتر از 3 هفته شده است؛ به خصوص در فصول سردتر سال. اعتقاد بر این است که واکسن های لارنگوتراکئیت عامل انتشار بیماری در بین گله های پرندگان می باشد.
نشانه های بالینی: معمولا در ابتدا، اولین نکته قابل توجه آبریزش از چشم هاست. طیور بیمار آرام هستند زیرا تنفس مشکل می گردد. سرفه، عطسه و تکان دادن سر به منظور خارج کردن اگزودایی که در نای جمع شده است مشاهده می گردد. طیور سر و گردن خود را می کشند تا تنفس راحت تر صورت بگیرد(معمولا به این حالت \"تنفس پمپی\" می گویند). استنشاق و تنفس با صدای خس خس همراه است. اگزودای خونی و لخته های سرمی در پرندگان مبتلا از نای خارج می گردد. بسیاری از پرندگان به دلیل مسدود شدن نای در هنگامی که پلاک های نایی آزاد می شوند، می میرند.
لارنگوتراکئیت عفونی منشا تنفسی دارد. لارنگوتراکئیت از گله ای به گله دیگر توسط لباس های آلوده، کفش ها، لاستیک خودروها و ... منتشر می شود. پرندگان مبتلا پس از بهبودی در طول زندگی حامل باقی می مانند. لارنگوتراکئیت ممکن است پرندگان خاص مانند: پرندگان نمایشی و طیوری که به منظور تفریح و سرگرمی پرورش می یابند را نیز آلوده سازد.
کلامیدیوزیز/ اورنیتوزیز(ornithosis)/ psittacosis/ تب طوطی :
این بیماری هنگامی که در طوطی ها تشخیص داده شد به نام psittacosis یا تب طوطی نامیده شد(منقار خمیده)؛ و هنگامی که در سایر پرندگان و در انسان ها شناخته شد ornithosis نام گرفت. اخیرا اصطلاح کلامیدیوزیز برای توصیف آلودگی ها در هر حیوانی استفاده می شود. گونه هایی که مبتلا می شوند شامل بوقلمون ها، کبوترها، مرغابی ها، پرندگان خانواده طوطی(منقار خمیده)، پرندگانی که در لانه زندگی می کنند و بسیاری از گونه های دیگر پرندگان و حیوانات دیگر می باشند. ماکیان معمولا به بیماری مبتلا نمی شوند. انسان ها حساس اند؛ به خصوص افراد مسن و افرادی که سیستم ایمنی شان تضعیف شده است، جزو انسان های پرخطر محسوب می شوند. کلامیدیوزیز در انسان هایی که در مراکز پرورش بوقلمون، حمل و نقل و کارگرانی که در تماس با پرندگان زنده اند و کارگرانی که با پرندگان دست آموز سر و کار دارند، یک بیماری شغلی محسوب می شود، اگرچه وقوع آن نادر است. نشانه های بالینی در اکثر پرندگان شامل آبریزش از بینی و چشم، التهاب ملتحمه، سینوزیت، اسهال، ضعف، از دست دادن وزن بدن و کاهش مصرف خوراک می باشد. در بوقلمون ها، ناراحتی های تنفسی و ترشحات روان زرد تا زرد مایل به سبز هم مشاهده می گردد.
کلامیدیوزیز در گله های بوقلمون به آرامی گسترش می یابد، به طوی که حداکثر وقوع آن حدود 50 درصد است.
اولین روش انتقال، استنشاق گرد و غبار مدفوع و ترشحات سیستم تنفسی است. این بیماری هم چنین از راه لباس و تجهیزات آلوده هم انتقال می یابد. پرندگان بهبود یافته حامل باقی می مانند و تا مدت های طولانی پس از برطرف شدن علائم بالینی، عوامل عفونت زا را دفع می نمایند. استرس های محیطی ممکن است باعث بازگشت بیماری و وقوع مجدد آن گردند.
مایکوپلاسما گالی سپتیکوم (MG)/ بیماری مزمن تنفسی (CRD)/ سینوزیت عفونی/ مایکوپلاسموزیز :
ماکیان، بوقلمون ها، کبوترها، مرغابی ها، قرقاول صحرایی و گنجشک ها مبتلا می شوند. علائم بالینی بین گونه های مختلف تفاوت اندکی با هم دارند. در ماکیان بالغ آلوده اگر عفونت پیچیده و سخت نباشد، علائم ظاهری را نشان نمی دهند، اما در عفونت های شدید، اگزودای سروزی از سوراخ های بینی، اگزودای کف آلود از چشم ها و سینوس های متورم جاری می گردد، به خصوص در جوجه های گوشتی. کیسه های هوایی ممکن است آلوده گردند. در پرندگان آلوده، خس خس تنفسی و عطسه می تواند گسترش یابد. پرندگان مبتلا اغلب از رشد باز می مانند و بازده آن ها کاهش می یابد.
در بوقلمون دو نوع از این بیماری را داریم:
* فرمی که بخش بالایی دستگاه تنفس را درگیر می نماید که در آن ترشحاتی از چشم ها و سوراخ های بینی جاری می گردد، سوراخ های زیر حدقه ای(inferaorbitals) درست در زیر چشم متورم شده و اگزودای آن حالت کازئوز(پنیری) و سفت پیدا می کند. پرندگان صدای خس خس تنفسی دارند و بازده آن ها کاهش می یابد.
* فرمی که بخش پایینی دستگاه تنفس را درگیر می نماید که در بوقلمون های آلوده، کیسه های هوایی ملتهب می گردند.
در ماکیان اگر آلودگی پیچیده نباشد، علائم ظاهری را نشان نمی دهند؛ بنابراین وضعیت آن ها ممکن است تا زمانی که طیور به کشتارگاه منتقل می شوند، مورد توجه قرار نگیرد و ضایعات مشخص و اختصاصی در کشتارگاه دیده شود. طیوری که دچار التهاب کیسه های هوایی شده اند، حذف می گردند.
مایکوپلاسما گالی سپتیکوم در جنین ماکیان اهلی می تواند باعث ایجاد کوتولگی، التهاب کیسه های هوایی و مرگ گردد. مایکوپلاسما گالی سپتیکوم می تواند به جنین داخل تخم هم انتقال یابد.
به هر حال بسیاری از گله های تجاری پرورشی، عاری از مایکوپلاسما گالی سپتیکوم هستند. انتقال(جابه جایی) پرندگان آلوده می تواند آغازی برای بیماری مایکوپلاسموزیز در گله هایی که فاقد این بیماری اند، باشد.
هم چنین مایکوپلاسما گالی سپتیکوم می تواند از راه استفاده از تجهیزات آلوده به MG انتشار یابد.
مایکوپلاسما ساینوویا (MS)/ التهاب مفصل عفونی/ التهاب مفصل/ کیسه هوایی خاموش(silent air sac) :
ماکیان و بوقلمون بیشتر مبتلا می گردند. پرندگان آلوده به فرم ساینووایتیس، علائم لنگش همراه با بی حالی، عدم تمایل به حرکت، مفاصل متورم، خشک راه رفتن، از دست دادن وزن و ایجاد تاول های سینه ای را نشان می دهند. پرندگان مبتلا به فرم تنفسی، ناراحتی های تنفسی را نشان می دهند. اسهال سبز رنگ در طیور در حال مرگ معمول است. از نظر بالینی این بیماری از MG قابل تشخیص نیست.
مایکوپلاسما ساینوویا از مادران آلوده به فرزندان در تخم منتقل می گردد.
در یک گله، مایکوپلاسما ساینوویا از طریق تماس مستقیم با طیور آلوده و از راه ذرات و قطرات هوایی در فواصل کوتاه انتشار می یابد.
مایکوپلاسما ملگریدیس ( MM)/ سویه N/ سویه H :
مایکوپلاسما ملگریدیس، بوقلمون ها را در تمام سنین مبتلا می کند، اگرچه جوجه بوقلمون ها نسبت به بوقلمون های بالغ شدیدتر تحت تاثیر قرار می گیرند. اخیرا نشان داده شده است که مایکوپلاسما ملگریدیس، کبوتر، بلدرچین و قرقاول را نیز آلوده می نماید.
در گله های تولیدی، کاهش تولید و جوجه درآوری مورد انتظار است. این بیماری می تواند باعث تلفات بالایی در ماکیان جوان گردد. در پرندگان جوان، کاهش بازده، ناراحتی های تنفسی، بازماندن از رشد، کجی گردن به همراه کج شدن مهره های گردنی و کجی پاها معمول است.
انتقال از طریق تخم در اوایل دوره پرورش کم است، اما زمانی که سن گله افزایش می یابد بیشتر می گردد. عفونت ها می توانند به وسیله تجهیزات و کفش های آلوده به گله منتقل شوند.
آسپرژیلوزیز/ ذات الریه مرغان تخم گذار/ ذات الریه قارچی :
هنگامی که منشا این بیماری در هچری تشخیص داده شد، به آن ذات الریه مرغان تخم گذار گفتند. در پرندگان مسن، بیماری آسپرژیلوزیز نامیده می شود. تمام پرندگان(ماکیان، کبوترها، قناری و انواع گونه های پرندگان باغ وحش)، حیوانات، انسان ها و گیاهان حساس اند.
آسپرژیلوزیز به صورت یک بیماری حاد در پرندگان جوان و یک بیماری مزمن در طیور بالغ رخ می دهد. پرندگان جوان دچار سختی تنفس و تنفس با دهان باز می شوند. از نظر ویژگی ها، آن ها هیچ گونه خس خس یا صدای تنفسی که وابسته به آسپرژیلوزیز باشد، ندارند. مصرف غذا کاهش می یابد. گاهی اوقات به دلیل تولید سموم قارچی، فلجی و تشنج هم مشاهده می شود. مرگ و میر در طیور جوان بین 5 تا 20 درصد است ام این عدد تا 50 درصد هم می تواند افزایش یابد. پرندگان بالغ ناراحتی های تنفسی، کاهش مصرف غذا و ممکن است پوست آبی و تیره داشته باشند(سیانوزه). اختلالات عصبی مانند: پیچش گردن ممکن است در تعداد کمی از پرندگان اتفاق افتد. تلفات در پرندگان بالغ کمتر از 5 درصد است. آسپرژیلوزیز توسط قارچ ها ایجاد می شود. این قارچ ها در دمای اتاق و بالاتر به خوبی رشد می کنند. تمام ضایعات و مواد محوطه پرورش(فضولات گیاهی، پوست بادام زمینی، خاک اره، کود گیاهی، پوست درخت، پوشال) می توانند آلوده به آسپرژیلوس باشند. غذا و آب برای شناسایی منبع آلودگی باید مدنظر قرار گیرند.

محمد رضا قرآنی