روش نمونه برداری و تعیین مقدار نیاز غذایی و کوددهی در گیاهان

یکی از موجودات زنده ای که به خاک وابسته است گیاه است . گیاه برای رشد و ادامه زندگی خود ، جائی که هست بایستی باندازه کافی مواد غذائی وجود داشته باشد .

---

روش نمونه برداری و تعیین مقدار نیاز غذایی و کوددهی در گیاهان
الف : جذب و انتقال مواد غذائی :
ریشه عامل اصلی جذب مواد غذائی است . در شرایط خیلی محدود سایر قسمتهای اندام گیاه که در بالای خاک وجود دارند نیز میتوانند مواد غذائی را جذب نمایند ولی هیچوقت باندازه مورد نیاز نمی توانند مواد غذائی را جذب نمایند .
برای جذب از راه ریشه به وجود یک سیستم ریشه مناسب و خوب نیاز است . گیاهان آب و مواد غذائی را توسط ریشه های موئی گرفته و به اندامها میرسانند . روی این اصل وجود یک ریشه افشان انبوه سبب جذب آسان و مناسبی برای گیاه بوجود خواهد آورد .
همچنین بافت خاک و رطوبت موجود در آن تاثیر زیادی در جذب مواد غذائی خواهد داشت . از طرفی ریشه در جستجوی مواد غذائی درون خاک دنبال عناصر میگردند که قابلیت جذب خوبی داشته باشند و یا قابلیت جذب آنها بالا باشد . ریشه عناصر مواد غذائی را با استفاده از خصوصیات فیزیکی و شیمیائی از روش اسمزی با تبادل یونی و تماسی جذب مینمایند که با استفاده از جذب سلولی انتقال می یابند . انتقال مواد غذائی از پایین بطرف بالا و بالعکس صورت میگیرد . یعنی مواد غذائی از سمت ریشه سمت برگ و میوه رفته که در اثر فتوسنتز مواد غذائی مجدداً به ریشه و سایر اندام گیاه نقل مکان می یابند.
ب : اهمیت مصرف کود در حاصلخیزی خاک
یکی از موجودات زنده ای که به خاک وابسته است گیاه است . گیاه برای رشد و ادامه زندگی خود ، جائی که هست بایستی باندازه کافی مواد غذائی وجود داشته باشد . در خاک بطور طبیعی عناصر متعددی وجود دارد . فقط میزان این عناصر در هر زمان بقدر کافی وجود ندارد . خاکی که روی آن کشت و زرع میشود بمرور زمان مواد غذائی درون خاک آن کاهش می یابد .
در اینجاست که اهمیت تغذیه گیاهی شروع میشود . درختان نیاز سالیانه مواد غذائی خود را از زمین جذب مینمایند چنانچه مواد غذائی جذب شده جایگزین نگردد در آن صورت کمبودهائی در عملکرد و یا کیفیت محصول بوجود خواهد آمد . برای جلوگیری از چنین وضعیتی عناصر مورد نیاز به حد کافی بایستی اضافه نموده و آنرا تقویت نمائیم .
ج : چگونه مواد غذائی مورد نیاز درختان و گیاهان را تعیین مینماییم :‍
برای تعیین کودهای مورد نیاز روشهای فنی بکار گرفته میشود از جمله :
آثار کمبود در گیاه
آزمایشات مزرعه ای
آزمایش خاک
آزمایش گیاه
روشهای رادیو ایزوتوپها
۱ – روش آزمایشات صحرائی و مزرعه ای
قدیمی ترین روش ، آزمایشات صحرائی و یا مزرعه ای میباشد . برای تعیین میزان کود مورد نیاز بهترین نتیجه را خواهد داد . ولی این روش زمان و هزینه زیادی را در بر خواهد داشت .در این روش قطعاتی را انتخاب و میزان و انواع مختلف کود را به زمین داده و بهترین آنها را انتخاب مینماید .
۲- روش آزمایش خاک
امروزه برای تعیین حاصلخیزی بیشترین جایگاه را آنالیز خاک بخود اختصاص داده است . هدف از تجزیه خاک تعیین میزان مواد غذائی موجود درخاک و کمبود عناصر را بشرح زیر انجام میگردد :
نحوه نمونه برداری خاک .
عناصر غذائی قابل جذب در نمونه .
تفسیر نتایج نمونه خاک .
توصیه کودی.

نحوه نمونه برداری از برگ :
در این اواخر آنالیز برگ و سایر اندامهای گیاه عمومیت یافته و با استفاده از نتایج آن توصیه های حاصلخیزی توسط متخصصین ارائه میگردد . فقط باید توجه داشت برای استفاده بهتر از نتایج برگ در توصیه کودی لازم است خاک همان مزرعه نیز حد اقل یکبار تجزیه و تحلیل گردد . در تهیه نمونه برگ :
نوع گیاه و واریته آن ، سن درخت و شاخه ای که نمونه از آن گرفته میشود ( با میوه بوده و یا بدون میوه ) سلامت درخت و غیره را بایستی دقت نمود . چنانچه آثار بیماری و یا کمبود شدید در بعضی از درختان مشاهد گردد نمونه های اینگونه درختان بایستی جداگانه تهیه گردند . در باغات عموماً حدود ۲۰ % درختان برای تهیه نمونه برگ بطورتصادفی و بشـکل زیک زاک ( N ) انتخاب مینماییم .
بهترین زمان نمونه برداری بطور کلی ( سیاه ریشه ها ) ۱۲ – ۸ هفته بعد از گلدهی میباشد که معمولاً در تیر خواهد بود . لذا نمونه های برگ را از ارتفاع صورت از وسط و شاخه هائیکه آفتاب خور هستند تهیه میگردند . نمونه را در داخل کیسه های پلاستیک که دارای سوراخ هستند میریزیم و فوراً به آزمایشگاه انتقال میدهیم .
- نحوه تهیه نمونه خاک
قبل از تهیه نمونه خاک ، اختلافات موجود در مزرعه نظیر شیب ، رنگ خاک ، تیپ خاک ، تپه ماهور و عوارض و آب زیرزمینی را بایستی در نظر داشته و در هر یک از این نقاط نمونه جداگانه ای تهیه نمود . چنانچه اراضی مورد نظر تماماً یکنواخت و با یک مدیریت اداره شده باشد برای هر دو هکتار یک نمونه بایستی تهیه نمود .
روی این اصل بطور تصادفی بصورت زیک زاک ( یا شکل N ) در مزرعه حرکت نموده ۸-۶ نقطه از زمین را توسط مته و یا بیل به عمق ۲۵-۰ نمونه برداشته و با هم مخلوط و یک نمونه مرکب تهیه و باندازه یک تا دو کیلوگرم آنرا جدا نموده و در کیسه پلاستکی میریزیم و سپس به آزمایشگاه ارسال میداریم . اگرخواستیم با بیل نمونه برداری کنیم بدواً زمین را به عمق ۲۵ سانتیمتر بشکل v درآورده سپس از سمت صاف آن به ضخامت ۳-۲ سانتیمتر و به عمق ۲۵ سانتیمتر نمونه ، برمیداریم . این عمل در ۸-۶ نقطه تکرار خواهد شد و از مخلوط کردن آنها یک نمونه مرکب باندازه یک تا دو کیلوگرم برمیداریم . و اگر منظور نمونه برداری در باغات مرکبات باشد بایستی نمونه برداری حدود ۸ نقطه را بطور تصادفی در باغ انتخاب نمود و در محل آبچکان درختان ، چاله ای به عمق ۶۰ سانتیمتر بشکل V تعبیه و از یک سمت به قطر ۳-۲ سانتیمتر به عمق ۳۰-۰ و ۶۰-۳۰ جداگانه نمونه خاک تهیه و در ظروف جداگانه آنها را خوب مخلوط و یک نمونه مرکب به وزن ۲-۱ کیلوگرم از خاک روئی به عمق ۳۰- ۰ و میزان ۲-۱ کیلوگرم از عمق ۶۰-۳۰ سانتیمتر تهیه و به آزمایشگاه ارسال نمود .
D – مواردیکه در توصیه میزان کود بایستی مد نظر قرار گیرد .
۱- شرایط اقلیمی :
- گرما
- نور
- باران
گرما :
در صورت یکسان بودن سایر شرایط و فاکتورها چنانچه مناطقی دارای روزهای گرم و شبهای سرد باشد مصرف کود بیشتر خواهد بود .
نور :
نور رابطه نزدیکی با مصرف کود دارد . بطوریکه در سایه بعلت کمبود و پایین بودن کربن هیدرات میزان مصرف کود کمتر خواهد بود بالعکس با افزایش نور کود بیشتری باید مصرف نمود .
باران
مصرف کود رابطه مهمی با فاکتور آب دارد . آب مواد غذایی را در خود حل کرده و بشکل قابل جذب توسط گیاه جذب و انتقال میدهد . روی این اصل در مواقع کمبود آب میزان مصرف کود نیز مناسب با آن خواهد بود در غیر اینصورت تولید اقتصادی نخواهیم داشت .
۲- فاکتور خاک :
a – حاصلخیزی خاک
قبل از مصرف کود وضعیت حاصلخیزی خاک را بایستی مشخص نمود . سپس برحسب نیاز میزان و نوع کود تعیین و مصرف شود .
b – اسیدیته خاک
برای جذب مواد غذائی از سوی گیاه PH خاک از اهیمت بالائی برخوردار میباشد . برای جذب آسان این عناصر ، PH خاک باید بین ۷-۶ باشد .
c – ظرفیت نگهداری آب در خاک
فاکتور آب و یا باران در اینجا به بافت خاک بستگی دارد . یعنی میزان آبی که بافت خاک در داخل خود حبس و نگهداری مینماید .
بطور مثال به خاکهای شنی هر چقدر آب بدهیم خیلی اهیمت ندارد . از طرفی در خاکهای رسی بعلت جذب بالای آب در این نوع خاکها گیاه از آب موجود آنطوریکه باید شاید نمی تواند استفاده نماید .
درجدول زیر آب قابل استفاده در خاکهای مختلف نشان داده شده .
میزان آب در ارتفاع ۱۵۰ برحسب میلیمترmm نقطه پژمردگی (گرم) آب قابل استفاده ظرفیت مزرعه
(گرم ) بافت خاک
۱۰۵ ۳۰ ۱۰۰ S
180 80 200 S.L.
270 120 300 L.S.
300 150 350 L
216 220 400 CL
150 300 450 C
عملیات زراعی
وقتی باغی احداث میشود خاکهای آن باغ سالهای زیادی تحت اشغال در می آید . در سالهای اول برای دفع علفهای هرز با عملیات زراعی از جمله شخم انجام میشود ولی نبایستی شخم عمیق در باغات انجام شود چراکه سبب از بین رفتن ریشه های فرعی میگردد برای کود پاشی یا بصورت سرک روی زمین پاشیده سپس با عملیات زراعی زیر خاک نمود و یــا بصورت چالــکود مصرف کرد .
۳- گیــاه
a : نوع گیاه و یا درخت :
درختان مختلف نیازهای غذائی متفاوتی دارند . در جدول زیر نیازهای غذائی بعضی از درختان سیاه ریشه مواد غذائی جذب شده در یک هکتار توسط درختانیکه در سال اول بارده هستند .
کلسیم پتاس فسفر ازت تعداد درختان در هکتار نوع درخت
۹/۶۳ ۷-۶۱ ۷/۱۵ ۸/۵۷ ۸۶ سیب
۶/۴۲ ۳۷ ۸/۷ ۱/۳۳ ۲۹۶ گلابی
۸-۱۲۷ ۷/۸۰ ۲/۲۰ ۵/۸۳ ۲۹۶ هلو
۴۶ ۶/۴۲ ۵/۹ ۱/۳۳ ۲۹۶ گوجه
۸/۷۳ ۹/۶۳ ۴/۱۷ ۵۱ ۵۹۳ به
b : پایه درخت
c : سن درخت
d : بزرگی درخت
e : فاصله کاشت
C : سن درخت
D : بزرگی درخت
بزرگی درخت رابطه نزدیکی با میزان مصرف کود دارد . معیار بزرگی درخت قطر ساقه است یعنی اگر قطر درخت افزایش یابد مصرف کود نیز اضافه میشود .
سن درخت متناسب با بزرگی درخت نیز میباشد . روی این اصل وقتی سن درخت افزایش یابد میزان کود مصرفی نیز افزایش می یابد . فقط این افزایش در پیک تولید متوقف میشود .
E : فاصله کاشت
با افزایش تعداد درخت در هکتار میزان مصرف کود نیز افزایش می یابد