روشهای تعیین جنسیت درماهیان خاویاری

روشهای متفاوتی برای تشخیص این ماهیان وجود دارد که بر مبنای روش کار به روشهای  تهاجمی نظیر خونگیری، تشخیص از طریق بیو شیمیایی، کم تهاجمی نظیر لاپروسکوپی ، بیوپسی ، و غیر تهاجمی نظیر اولتراسونوگرافی و مورفولوژیکی اشاره نمود.

---

تولید مثل ماهیان خاویاری
روشهای متفاوتی برای تشخیص این ماهیان وجود دارد که بر مبنای روش کار به روشهای  تهاجمی نظیر خونگیری، تشخیص از طریق بیو شیمیایی، کم تهاجمی نظیر لاپروسکوپی ، بیوپسی ، و غیر تهاجمی نظیر اولتراسونوگرافی و مورفولوژیکی اشاره نمود.
روش بیوشیمیایی روش بیوپسی
حدالامکان میبایست از روشهای تهاجمی نظیر جراحی اجتناب گردد زیرا این عمل ماهی را شدیداً دچار استرس و فشار می نماید.
افتراق جنسی در ماهیان بالغ با استفاده از خصوصیات مورفولوژیکی و مشخصه های ثانویه جنسی در بسیاری از ماهیان امکان پذیر است. اینگونه صفات بالاخص در مولدین خاویاری صید شده از دریا و در زمان بلوغ در تشخیص جنسیت نر و ماده این ماهی امکان پذیر است از جمله این موارد:
1- اندازه و شکل باله سینه ای است که در نرو ماده از هم متفاوت است در جنس نر کشیده تر است این وضعیت در محیط پرورش به دلایل فرسایش باله و دفرمه شدن آن باعث ایجاد خطا میگردد.
2- شکل مخرج که در اکثر موارد در جنس نر به شکل Y و در ماده به شکلO دیده شده است.
ضمن  اینکه مخرج ماهی ماده نسبت به نر برآمده و نر فرورفته تر می باشد.
-    خط زیر شکم در جنس نر قرمز رنگ است و در جنس ماده شکم حالت برآمده پیدا میکند..
- در برخی موارد تفاوتهایی در شکل و طول پوزه و شکل ساقه دمی نیز در جنس نر و ماده قابل تشخیص گزارش گردیده است.
-    سایر روشهای تعیین جنسیت ، بیشتر برای تشخیص در سنین پایین تر کاربرد دارد . از جمله تشخیص در مراحل قبل از رسیدگی 4 جنسی که امکان افتراق از نظر خصوصیات مورفولوژیک امکان پذیر نمی باشد و بیشتر امکان دارد جنس نر با ماده نابالغ و یا بالعکس اشتباه برداشت گردد.
-    با روشهای نیمه تهاجمی نظیر لاپاراسکوپی ، اندوسکوپی و بیو پسی هم می توان از طریق ماکروسکوپی و با روش مشاهده جنس نر و ماده را از هم تشخیص داد و هم از طریق میکروسکوپی و انجام آزمایشات بافت شناسی نسبت به تشخیص 100درصد اقدام نمود
.روش لاپاراسکوپی
در این روش دستگاه از ملحقاتی همچون منبع نور سرد، کابل نور سرد، دوربین ، مانیتور و ست بیوپسی تشکیل شده است. با ایجاد شکاف بین پلاک های 3 و4 انتهایی بطول حدود 1 cm ، لاپارا سکوپ را وارد حفره بدن ماهی نموده و از طریق مانیتور که به آن وصل است مشاهده میگردد. در این روش از سرم فیزیولوژیک برای شستشوی لنز لاپارا سکوپ استفاده می شود. در صورت نیاز بیوپسی از بافت گناد انجام میشود.
روش لاپاراسکوپی
  روش اولتراسونوگرافی
 یکی دیگر از روشهای تعیین جنسیت استفاده از روش اولترا سونوگرافی است. در این ورش نیز نه تنها در ماهیان بلکه در سایر جانوران نظیر پستانداران نیزقابل استفاده  می باشد. در این روش بدون استفاده از جراحی با مشاهده اندامهای جنسی در مانیتور دستگاه نسبت به تشخیص جنسیت و نوع مرحله رسیدگی جنسی اقدام می شود.
دستگاه اولتراسونوگرافی
ULTRASOUND SCANNER
-    در کلیه روشها قبل از هرگونه جراحی ترجیحاً از داروی بیهوشی که بیشتر ms222   میباشد  استفاده می شود. ضمن اینکه اصول بهداشتی حتماً بایستی رعایت گردد و محل جراحی با اسپری کلرامفینکل یا محلول 4 درصدی ضد باکتری نیتروفورازون ضد عفونی گردد.
-    در روش ماکروسکوپی توجه به تفاوتهای ظاهری مراحل مختلف رسیدگی جنسی ضروریست. از آنجا در ماهیان خاویاری نیز برای رسیدن به بلوغ نهایی نیاز به گذران 4 مرحله جنسی می باشد که این مراحل هر کدام دارای مشخصاتی بوده و با تمیز دادن آن دو  از یکدیگر می توان به روش ماکروسکوپی و با مشاهده آنها نسبت به تشخیص جنسیت اقدام نمود. طولانی ترین مدت رسیدگی جنسی در ماهیان خاویاری مرحله 2 و زمان گذران از مرحله 2 به 3 جنسی می باشد که گاهاً در جنس فیل ماهی بسته به محیط زندگی تا 8-7 سال بطول  می انجامد.
-    دستگاه تولید مثلی در ماهیان نر شامل یک جفت بیضه که از هر بیضه یک دریچه اسپرم به منفذ ادراری – تناسلی را می یابد. ساختمان بیضه شامل یک زوج اندام طویل در سقف حفره شکمی است. دستگاه تولید مثلی در جنس ماده شامل تخمدانها و مجاری تناسلی و عروق مربوطه می باشد .
مرحله 1 رسیدگی جنسی :
    از نظر ماکروسکوپی به شکل نوار سفید رنگ در هر دو جنس می باشند و تشخیص از طریق مشاهده امکان پذیر نمی باشد.در روش میکروسکوپی و تهیه  بافت دیواره شیارهای تخمدان در اثر تقسیم از یکدیگر جدا شده اند وظهور سلولهای اووگونی شروع شده است.تخمکهای اولیه کوچکند و هر یک به قطر 50 میکرون و در بر گیرنده یک هسته بزرگ باکروماتین فشرده اند.
    در مرحله 1 رسیدگی جنسی در جنس نر غدد جنسی از بافت پیوندی و عروق خونی زیادی تشکیل شده سلولهای اسپرماتوگونی بصورت گروهی قرار می گیرند. لایه باریک بافت پیوندی از مشخصه ای بارز آغاز کانالهای غدد جنسی نر است.
مرحله 2 رسیدگی جنسی :
    در جنس ماده : قطر 1 اووسیت ها به حدود 100 تا 250 میکرون می رسد از نشانه های بارز این مرحله می توان به پوشش ذخایر چربی در طرفین شکم و بخشهای جانبی تخمدان و رشد ستیو پلاسمیک تخمکها اشاره نمود. طول این دوره بسیار طولانی می باشد و بستگی به شرایط خارجی محیط زندگی دارد.
مرحله 2 درجنس نر: بخش جنینی بیضه ها بزرگتر شده ( تقریبا 3/1 حجم غده) وشامل کیست های تمایز یافته ای است که دارای اسپرماتوسیت های اولیه است. درجنس نر این مرحله طولانی ترین مرحله می باشد. از نظر ماکروسکوپی مرحله 2 درجنس ماده لایه لایه است اما درنر بافت بیضه یکدست مشاهده میگردد.
مرحله 3 رسیدگی جنسی :
مرحله 3 در جنس ماده  از نظر ماکروسکوپی رنگ به سمت قرمز و نارنجی گرایش دارد. تفاوت این مرحله از 2 کاملاً قابل تشخیص است. تخمکها بخوبی قابل تمایزند و هسته و میکروپیل بطور وضوح دیده می شود. بافت چربی کاهش یافته و رنگدانه ها به رنگ خاکستری تشکیل می گردند. در مرحله3 جنس نر اسپرمها به
شکل سرسوزن ته گرد و جدا از هم و به رنگ سفید دیده می شود .اسپرماتوسیت های اولیه ، ثانویه و تقسیمات آنها شکل گرفته است.
مرحله 4 رسیدگی جنسی :
    مرحله 4 در جنس ماده قطب گیاهی و جانوری از هم قابل تمایزند . در این مرحله هسته از مرکز یاخته به سمت قطب جانوری تغییر وضعیت می دهد. زرده های دانه ریز در قطب جانوری و زرده های دانه درشت به همراه قطرات چربی در قطب گیاهی متمرکز می گردند. هسته یاخته را اصلاحاً زایشی یا  germinal vesicle می نامند . که دارای تعداد زیادی هستک با دیواره کاملاً تکامل یافته می باشد. این مرحله خود شامل 3 قسمت  A.B.C  می باشد. مرحله B بهترین زمان برای خاویار سازی و تزریق هورمون به منظور القاء تخم ریزی می باشد. از روی ضریب GV زمان تزریق هورمون و القاء رسیدگی جنسی محاسبه میگردد.
 مرحله 4 در جنس نر : سلولهای جنسی به شکل سرسوزنی نیستند بلکه به حالت کشیده تری دیده می شوند.
بیضه بزرگ و سفید رنگ دیده می شود تمامی حفره یا ازا اسپرماتوزوئیدهای بالغ پرشده است. مرحله خروج تخمک و اسپرم را مرحله V می گویند.پس از این مرحله دوباره وارد مرحله 2 جنسی می شود که این یکی از روشهای تشخیص است که مولد برای چندمین بار تخم ریزی کرده چون پس از اولین تخم ریزی ماهی  دیگر مرحله 1 مشاهده نمی شود و مستقیماً وارد مرحله 2 جنسی می شود.

نرگس بهشتی سرشت- کارشناس شیلات