استراتژی جدید وزارت جهاد کشاورزی برای کاهش کشت گندم

مدیرکل دفتر محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی از استراتژی جدید کشور برای کاهش کشت گندم و جایگزینی آن با جو، حبوبات و دانه‌های روغنی خبر داد.

---

استراتژی جدید وزارت جهاد کشاورزی برای کاهش کشت گندم
مدیرکل دفتر محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه کیفیت پایین گندم در ایران صحت ندارد، از استراتژی جدید کشور برای کاهش کشت گندم و جایگزینی آن با جو، حبوبات و دانه‌های روغنی خبر داد و دلایل تبدیل ایران به واردکننده حبوبات را تشریح کرد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، بعد از هدفمندی یارانه‌ها افزایش کیفیت گندم نانوایی‌ها که ارتباط مستقیم با ضایعات و دورریزی و کیفیت نان دارد بحث جدی رسانه‌ها شد این موضوع از این جهت اهمیت داشت که به واسطه گران شدن نان مردم دیگر تحمل نان سوخته و بی‌کیفیت را نداشتند و بالاخره دولت باید فکری به این موضوع می‌کرد از سویی همواره رابطه معکوسی بین کیفیت گندم نانوایی و ارزش غذایی نان وجود دارد یعنی به هر اندازه که تلاش کنیم کیفیت گندم نانوایی را افزایش دهیم به همان نسبت ارزش غذایی کاهش می‌یابد.
همچنین موضوع خودکفایی گندم که گفته می شود بیشتر به بهای افزایش سطح زیر کشت یا به عبارتی کاهش سطح زیر کشت سایر محصولات اتفاق افتاده و یا از خودکفایی پایدار برخوردار نیست و نیز مشکلات بخش حبوبات که اگر زمانی صادر کننده بودیم اکنون به واردکننده این محصولات تبدیل شدیم و طی 15 سال گذشته هیچ افزایش عملکردی در بخش حبوبات وجود نداشته، همه باعث شد که این سوالات را با مدیر کل دفتر محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی در میان بگذاریم. پاسخهای ایشان جالب و خواندنی است.
فارس: برای افزایش خاصیت نانوایی و کیفیت گندم چه برنامه‌ای دارید؟
کابلی: افزایش کیفیت و خاصیت نانوایی گندم از سالها قبل از هدفمندی یارانه‌ها در دستور کار وزارتخانه‌ بوده و در حال حاضر نیز همه ساله به طور تصادفی از تولیدات استانها نمونه‌برداری و در آزمایشگاه‌ کیفیت آنها تعیین می‌شود، دقیقا همین کار در شرکت مادرتخصصی بازرگانی دولتی نیز انجام می‌شود.
نتایج این آزمایشات نشان می‌دهد تا سال 88 این روند همواره مثبت و سیر صعودی داشته است به طوری که سن‌زدگی کاهش و پروتئین و گلوتن دانه گندم افزایش یافته است که مستندات وزارت بازرگانی هم دقیقا همین موضوع را تأیید می‌کند.
البته این دستاورد بیشتر به دلیل استفاده از ارقام متنوعی است که امروزه بالغ بر 70 رقم می‌رسد در حالی که زمانی تعداد کل ارقام گندم کشور به 20 رقم هم نمی‌رسید.
وی افزود: کیفیت گندم به دو مقوله ژنتیک و محیط مربوط است، طی 10 سال گذشته به دلیل اصلاح ژنتیک و مدیریت‌های مزرعه‌ای خوبی که در زمانهای کاشت، داشت و برداشت انجام شد موجب افزایش میزان پروتئین گندم شده است اما در زراعت دیم به دلیل محدودیت‌هایی که از نظر آب است به تبع آن محدودیتی که از نظر دادن کود به موقع و یا عملیات شخم ایجاد می‌شود شاید کیفیتی مانند گندم آبی نداشته باشد مثلا اگر زمانی که قرار است کود ازت به محصول داده شود به دلیل نبودن آب و بارش کافی این امکان سلب می‌شود که در کیفیت و کمیت هم تاثیر می‌گذارد.
فارس: آیا آماری دارید که طی 10 سال گذشته چقدر به عملکرد و کیفیت گندم اضافه شده است؟
کابلی: بله آمار را باید استخراج کنم.
فارس: کیفیت گندم به چه فاکتوری بستگی دارد؟
کابلی: کیفیت و خاصیت نانوایی گندم به گلوتن آن بستگی دارد که طی سالها روند صعودی داشته است.
فارس: همواره بین گلوتن و پروتئین گندم نسبت عکس دارد یعنی اگر شما با اصلاح ژنتیک میزان گلوتن یا کیفیت نانوایی را افزایش دهید ارزش غذایی آن پایین می‌آید.
کابلی: هر گندمی که گلوتن بالایی داشته باشد نشان دهنده این است خاصیت نانوایی بالایی دارد و در حال حاضر مقیاس خرید گندم کیفی میزان گلوتن آن است، و در کشور ما این رقم نسبت به استانداردهای جهانی بالاست. سال گذشته 1500 نمونه از 28 استان کشور نمونه‌گیری شد و روی اینها 10 پارامتر کیفی ارزیابی و به تفکیک استان استخراج شد مثلا در استان اردبیل وزن هزار دانه گندم 38 گرم، پروتئین 11.6 گرم و ‌میزان گلوتن 27 درصد بوده که نسبت به استاندارد جهانی نیم درصد بالاتر است.
همه اینها نشان می‌دهد که خاصیت نانوایی گندم کشور از استاندارد جهانی بالاتر است.
*فارس: این ارقام در کل کشور چطور بوده است؟
کابلی: میانگین پارامترهای کیفیت 11.2میلیون تن گندم خریداری شده از کل کشور نشان داد که وزن هزار دانه گندم 38 گرم،‌ پروتئین 11.3 که استاندارد آن 11 گرم است و میانگین گلوتن 25 درصد است، البته همه اینها به رغم شرایط نامناسب کشت سال گذشته بوده زیرا با هجوم سن گندم مواجه شدیم و در سطح یک میلیون هکتار با این بیماری بویژه در شمال و شمال غرب کشور مبارزه شد و تا اینکه مجبور شدیم 3 بار با این آفت مبارزه کنیم.
نتیجه بررسی یک هزار و 646 نمونه گندم در کل کشور نشان داد که 23.1 درصد این نمونه‌ها خوب به بالا ، 49.6 درصد متوسط به بالا و 27.2 درصد ضعیف است.
در استان تهران از 77 نمونه، 65 نمونه خوب به بالا، 12 درصد متوسط به بالا بوده و نمونه ضعیفی گزارش نشده است.
در استان کرمانشاه از 30 نمونه، 8 نمونه خوب به بالا و 22 نمونه ضعیف بوده است.
اگر زمانی جو روانی در مورد کیفیت گندم کشور درست می‌کنند صحت ندارد در حالی که کیفیت گندم تولیدی ما از استانداردهای جهانی بالاتر است.
فارس: آیا خودکفایی در گندم تنها با افزایش سطح زیر کشت صورت گرفته یا افزایش عملکرد در واحد سطح هم داشتید؟
کابلی: اطلاعات ریز تولید 20 ساله را دارم در اینکه سالهای گذشته افزایش سطح زیر کشت داشتیم منکر نیستم اما در برنامه چهار و پنجم در گندم به خودکفایی پایدار رسیدیم.
بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی از سال 70 تا سال 81 گندم زیر 6 میلیون تن تولید شد، و بیشترین گندم تولید شده سال77 به میزان 6.5 میلیون تن بوده است. اما بعد از آن به غیر از سال 87 که خشکسالی آمده و همه گندمها را از بین برد در بقیه موارد به پایداری از نظر تولید رسیده‌ایم. در سال گذشته 11.2 میلیون تن گندم خریداری شد که تولید نهایی بالغ بر 14.5 میلیون تن بوده است و تفاوت این دو در بخشهای خود مصرفی، بخش صنعت، استفاده می‌شود، 1.5 میلیون تن نیز به عنوان بذر کشاورزان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فارس: گفته می‌شود توجه بیشتر به گندم و یا افزایش سطح زیر کشت آن باعث بی‌توجهی و یا کاهش سطح زیر کشت محصولات دیگر شده و به نوعی الگوی کشت را در کشور به هم می‌زند.
کابلی: در برنامه پنجم توسعه قرار است از سطح زیر کشت گندم کاسته و به سطح زیر کشت جو، حبوبات، دانه‌های روغنی اضافه می‌شود که جزو استراتژی‌ جدید خواهد بود تا کشاورزان راغب شوند به جای گندم، این محصولات را بکارند.
اگرمی‌خواهیم پایداری تولید را حفظ کنیم باید تناوب اصولی داشته باشیم به این دلیل برای کشاورزی که نخود و عدس را در تناوب گندم منظور کند هکتاری 30 هزار تومان تشویق پرداخت می‌کنیم زیرا این تناوب باعث اصلاح خاک، افزایش میزان ازت خاک و افزایش عملکرد در کشت بعدی می‌شود.
فارس: طی 10 سال گذشته چقدر افزایش سطح زیر کشت این محصولات را داشتید؟
کابلی: سطح زیر کشت جو در برنامه چهارم از یک میلیون و 500 هزار هکتار به یک میلیون و 800 هزار هکتار رسیده است و به همین نسبت روی دانه‌های روغنی و حبوبات هم کار می‌کنیم.
فارس: چرا طی 15 سال گذشته هیچ افزایشی در عملکرد جبوبات وجود نداشته، چه مشکلاتی سر راه تولید این محصول وجود دارد.
کابلی: در برنامه چهارم اعتبارات بخش حبوبات استانی شد و اعتبارات آن زیر نظر استانداریها هزینه می‌شود که این اعتبارات کم یا با تأخیر داده می‌شود یعنی اعتباری که فروردین باید داده شود بهمن می‌دهند آنهم به میزان خیلی کمی که کفاف نمی کند.
برنامه‌های مدونی برای حبوبات مانند همانند گندم داریم اما در مورد اجرای آن به دلیل محدودیت اعتبار با مشکل مواجه هستیم پتانسیل بسیار بالایی در حبوبات وجود دارد زمانی صادر کننده این محصولات بودیم اما اکنون با کمال تأسف قسمتی از نیاز مصرف داخل از خارج وارد می‌شود.
مسئولان باید در نخستین گام به فکر این باشند که اعتبارات حبوبات ملی شود در غیر اینصورت امکان تولید مکفی عملی نخواهد بود. از سوی دیگر بسیاری از اسید امینه‌های ضروری در حبوبات وجود دارد و مصرف این محصولات برای سلامتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین برای سلامتی جامعه لازم است روی کمیت و کیفیت این محصولات کار شود با این اعتبارات اندک اصلاح بذری صورت نمی‌گیرد، پروژه‌هایی در سطح ملی اجرا نمی‌شود از سوی دیگر با توجه به تغییرات اقلیمی که طی سالهای اخیر ایجاد شده و به دلیل اینکه عدس و نخود اکثرا به صورت دیم کاشته می‌شود خسارت عمده‌ای به تولید آنها وارد شده است.
همچنین در حبوبات ارقام اصلاح شده وجود ندارد و به همین دلیل تولید اقتصادی را با مشکل مواجه کرده است مثلا باید حبوبات پابلند اصلاح شود تا امکان برداشت با کمباین فراهم شود اما تاکنون عملی نشده است و همه اینها در صورتی که اعتبارات ملی شود میسر خواهد بود.
فارس: گفته می‌شود بسیاری از مشکلات بخش کشاورزی از ناحیه بخش ترویج است که به عنوان حلقه واسط نمی‌تواند دانش و تحقیقات را به کشاورزان منتقل کند.
کابلی: این سؤال شما را نمی‌خواهم جواب بدهم. از رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بپرسید اما چیزی که مسلم است نیاز شدید به بخش ترویج داریم تا دستاوردهای تحقیقاتی اشاعه شود ما در پروژه‌هایی که تعریف می‌کنیم همه مراحل، طرح، آموزش، ترویج و غیره را خودمان انجام می‌دهیم اما اینکه در این بخش ضعف وجود دارد کاملا درست است.

خبرگزاری فارس – 27/4/90