کم آبیاری ، ابزاری جهت کاهش مصرف آب در کشاورزی

با استفاده از شیوه کم آبیاری می توان در مصرف آب صرفه جویی کرد و سطح بیشتری را به زیر کشت و کارآیی مصرف آب را بالا برد .

---

افزایش جمعیت , و نیاز روزافزون به تولید بیشتر مواد غذایی , لزوم توسعه اقتصادی و اجتماعی و بالاخره تغییرات اساسی در الگوی زندگی بشر از یکسو و محدودیت منابع آب در دسترس از سوی دیگر, امروزه ارزش آب را به عنوان ماده اصلی جهان بر کلیه جوامع روشن ساخته است . کمبود آب در ایران همانند بسیاری از نقاط جهان , عامل اصلی محدود کننده توسعه فعالیت های اقتصادی و کشاورزی است . حدود ٧۵ درصد از کل ذخایر آب سرزمین های خشک به مصرف کشاورزی می رسد؛ اما این بخش به دلیل رقابت مصرف غیر مفید در حال کاهش است . برای بهبود این ذخایر , نیازمند افزایش بازده مصرف آب و تولید کشاورزی همچنین مدیریت مناسب برای استفاده از نزولات آسمانی و مصرف درست دیگر منابع آبی (چشمه ها , قنات ها و چاه های عمیق ) هستیم. در گیاهان در حقیقت این مقدار کاهش آب تابعی از میزان حساسیت گیاهان در مراحل رشد مشخص , نسبت به کم آبی است . در این ارتباط , مطالعه رفتار گیاهان نسبت به کم آبی و کم آبیاری و برآورد و تاثیر آن در مراحل مختلف رشد از اهمیت ویژه ای برخوردار است
با استفاده از شیوه کم آبیاری می توان در مصرف آب صرفه جویی کرد و سطح بیشتری را به زیر کشت و کارآیی مصرف آب را بالا برد . از کم آبیاری به عنوان یک تکنیک فنی و اقتصادی آبیاری می توان استفاده کرد . این کار می توان از راه « آب مصرفی و عملکرد » برای سامان بخشیدن به روابط حل های تخصیص آب کمتر با تحمیل تنش بر گیاه برنامه ریزی با توجه به متوسط رطوبت سالانه هوا , انتخاب محص ول مناسب و تاریخ کاشت و تعیین دوره رشد و دوره بحرانی نسبت به کمبود آب استفاده کرد, با شناخت کامل از گیاه محصول , زمان وقوع استفاده از تکنیک کم آبیاری می توان هزینه های تولید و توزیع آب را کاهش داد .
از جمله عوامل مهم در بالا بردن بازده تولید در واحد سطح , استفاده صحیح از آب است که این امر منوط به محاسبه دقیق نیاز آبی گیاه بوده است و نقش تعیین کننده و اصلی را ایفا می کند.
جهت افزایش بازده مصرف , چندین روش پیشنهاد شده است :
اعمال مدیریت کم آبیاری و کم آبی براساس شناخت آثار تنش
کاشت گیاهان با بازده بالای مصرف آب
اعمال تنش بر گیاه در مواقع مناسب
گیاهان مختلف نسبت به بهره وری از آب و بازده آب (تولید ارزش اقتصادی نسبت به آب مصرفی ) متفاوت بوده اند . براین اساس, شناخت گیاهان با بازده مصرف آب بالا و دوره های رشدی کوتاه برای جلوگیری از اتلاف آب بسیار مهم است.
مزایا و اهداف کم آبیاری
از مزایای کم آبیاری می توان به این موارد اشاره کرد : ١- کاهش هزینه های تولید و هزینه های مربوط به استحصال , انتقال و توزیع آب ٢- کاهش هزینه های ارزیابی, نیرو و کارگری سموم کشاورزی و کودهای شیمیایی ٣- بهبود وضعیت زراعی ۴- بهبود بازده کاربرد آب ۵- بهینه سازی سود خالص دریافتی هدف اصلی از اجرای کم آبیاری همانا افزایش راندمان کاربرد آب چه از طریق کاهش میزان آب آبیاری در هر نوبت و یا حذف آبیاری هایی که کمترین بازدهی را دارند. کاهش در میزان مصرف آب سبب کاهش امراض و آفات , به حداقل رسیدن آبشویی کودها از منطقه ریشه و بهتر شدن تهویه خاک می شود . همچنین سبب بهتر شدن کیفیت محصولات از جمله افزایش درصد پروتئین و کیفیت بذور , افزایش طول الیاف در کتان , افزایش درصد قند در چغندرقند , انگور و دیگر محصولات نیز می شود . کم آبیاری در آخر فصل که همراه با کاهش درجه حرارت محیط است, سبب بهبود شرایط بعضی گیاهان برای خواب زمستانه می شود. بهینه سازی و تحلیل اقتصادی کم آبیاری چنانچه مشخص است هر گاه منابع آب محدود و یا هزینه های آب بالا باشد , بازده مصرف آب (از نظر اقتصادی ) در حالت تولید ماکزیمم مح صول, کمتر خواهد بود . هنگامی که مشکلاتی از نظر تامین سرمایه, انرژی, نیروی کارگری و یا منابع حیاتی دیگر وجود داشته باشد یا هنگامی که هزینه های این گونه منابع بالا باشد, استفاده از کم آبیاری می تواند در افزایش سود مفید واقع شود.
تنش آبی
تنش نتیجه روند غیرعادی فراین دهای فیزیولوژیک است که از تاثیرات یک یا ترکیبی از عوامل زیستی و محیطی حاصل می شود . تنش دارای توان آسیب رسانی به گیاه از طریق رشد , مرگ گیاه و یا مرگ بخشی از گیاه است که به صورت نتیجه یک متابولیسم غیرعادی است . تنش های محیطی شامل تنش های بیولوژیک و تنش های فیزیکوشیمیایی است. به هر حال بخشی از این تنش ها که در کنترل است و می توانیم از آن برای افزایش بازده مصرف آب . استفاده کنیم, تنش های فیزیکو شیمیایی خصوصًا کمبود آب (خشکی) است .میزان خسارت وارده به گیاه در اثر خشکی , نسبت به طول مدت خشکی , زمان و نوع تنش , فراوانی و نوع تنش, نوع گیاه و خصوصیات زراعی خاک متفاوت است . تنش آب , زمانی در گیاه حادث می شود که میزان آب دریافتی گیاه کمتر از تلفات آن باشد . این امر ممکن است به علت اتلاف بیش از حد آب یا کاهش جذب و یا وجود هر دو مورد باشد. کاهش پتانسیل اسمزی و پتانسیل کل آب , همراه با از بین رفتن آماس , بسته شدن روزنه ها و کاهش رشد از علایم مخصوص تنش آب است . در صورتی که شدت تنش آب زیاد باشد , موجب کاهش شدید فتوسنتز و مختل شدن فرایندهای فیزیولوژیک , توقف رشد و سرانجام خشک شدن و مرگ گیاه می شود. عمومًا گیاهان نسب ت به تنش آب به اشکال مختلف عکس العمل نشان می دهند که این پاسخ ها شامل تغییرات در تمام جنبه های رشدی گیاه از جمله آناتومی , مورفولوژی, فیزیولوژی و اعمال بیوشیمایی گیاه می شود تنش رطوبت بر کلیه جنبه های رشد و نمو گیاه , به میزان مساوی اثر نمی گذارد . بعضی از فرایندها , نسبت به افزایش تنش رطوبتی خیلی حساس هستند . در حالی که سایر فرایندها کمتر تحت تاثیر تنش آب قرار می گیرد . عملکرد نهایی گیاه ماحصل نتایج آثار تنش بر رشد , فتوسنتز, تنفس, فرایندهای متابولیک , زایشی و غیره هستند که شناخت این مراحل می تواند در کمتر کردن آثار منفی تنش رطوبتی کمک کند.