بررسی علل عدم موفقیت واکسناسیون در طیور

با وجود کیفیت بالای اکثر واکسن های موجود در بازار در برخی از موارد واکسن ها به عناصر خارجی و گاها عوامل بیماری زا آلوده میگردند.

---

بررسی علل عدم موفقیت واکسناسیون در طیور
دلایل شکست واکسیناسیون :
1- کیفیت واکسن : نخستین مورد به عنوان شکست واکسن کیفیت واکسن است . با وجود کیفیت بالای اکثر واکسن های موجود در بازار در برخی از موارد واکسن ها به عناصر خارجی و گاها عوامل بیماری زا آلوده میگردند به همین خاطر باید تلاش شود تا واکسن ها از شرکت های صاحب نام و معتبر تهیه شود . امروزه پیدایش تکنیک های جدید تا حدی از وقوع آلودگس در واکسن های تولید شده کاسته است .
2- حمل و نقل و آماده سازی واکسن : بی دقتی در رعایت نکات مربوط به حمل و نقل و آماده سازی واکسن به ویژ] واکسن زنده ، همواره علل اصلی شکست واکسناسیون در گاه های طیور میباشد .واکسن ها به طور معمول در دمای 2 تا 8 درجه ذخیره میشوند و لازم است تا در زمان حمل و نقل نیز دمای مذکور حفظ گردد . در سطح مزرعه نیز باید از قسمت پایین یخچال استفاده کرد و در هنگام جابه جاکردن نیز باید از فلاکس حاوی قطعات یخ استفاده کرد .آماده سازی واکسن نباید در زیر خورشید صورت گیرد زیرا اشعه مستقیم بر روی قدرت آن تاثیر منفی خواهد گذاشت و در حین توزین واکسن نیز باید این امر صورت گیرد . واکسن برونشیت 1 ساعت بعد از آماده سازی در شرایط هوای گرم 50 درصد قدرت ایمنی زایی را از دست میدهد . واکسن های کشته نیز به همین روال باید رعایت شود
3-تجویز واکسن : عامل بیش از 50 درصد از کل موارد شکست برنامه واکسیناسیون تجویز نامناسب است . وجود کلر و یا سایر مواد ضدعفونی موجود در آب باعث خنثی یا کم اثر کردن ویروس زنده واکسن میگردد.واکسن های کشته که به طریق زیر جلدی و یا داخل عضلانی تجویز میشود نیز میتوانند به دلیل بی دقتی در تجویز آنها با نتایج مطلوب همراه نباشند . نامناسب بودن تجویز واکسن های زنده ( از طریق آب آشامیدنی یا اسپری یا قطره چشمی ) ممکن است باعث شود تا تعدادی از پرندگان موجود در سالن واکسن را دریافت نکنند و نسبت به آن بیماری حساس باقی بمانند . چون اصولا در سطح یک سالن نمی توان به انتقال ویروس واکسن از یک پرنده ( واکسینه شده) به پرنده دیگر ( غیر واکسینه ) اطمینان کرد . در مورد واکسن های کشته وضعیت شکل حاد تری به خود میگیرد چون احتمال انتقال ویروس از یک پرنده به پرنده دیگر وجود ندارد به همین خاطر ایمنی یکنواختی در گله حاصل نمی آید . در چنین حالتی احتمال این که عامل بیماری زای دفع شده پرندگان واکسینه شده بتواند میزبان حساس ( واکسینه نشده ) افزایش مییابد . رعایت توصیه های کارخانه سازنده در هنگام تجویز بسیار ضروری است .هنگام استفاده از واکسن نباید آن را رقیق نمود یا از دز کمتر استفاده نمود . این تصور نیز غلط است که اگر هر چه دز مصرفی بیشتر باشد پاسخ بهتر است پرنده به واکسن دز اضافه پاسخ مناسب نداده و به عنوان یک استرس مضاعف عمل میکند . هیچ وقت نباید واکسن های زنده را به صورت مخلوط با هم به کار برد . تنها در شرایطی که واکسن ها توسط شرکت ها با هم ساخته شده باشد میتوان استفاده کرد . در هنگا واکسیناسیون از ظزوف فلزی استفاده نکنید .تمامی طیور موجود در یک سالن در یک روز واکسینه شوند .باید در تمام مراحل تجویز واکسن شرایط بهداشتی و استریل ( سر سوزن ها و وسالیل ) به خوبی رعایت شود .
4-سروتیپ/سویه واکسن : شکست واکسن ممکن است در نتیجه آن باشد که سروتیپ ویروس موجود در واکسن با سروتیپ موجود در فارم متفاوت باشد . بیماری برونشیت یکی از مثال های بارز این واقیت است . پادتن های تولید شده علیه سروتیپ ماساچوست ویروس برونشیت قادر به بلوکه کردن گیرنده های ویروس فیلد ماساچوست بوده و مانع از اتصال ویروس به سلول های دستگاه تنفس شده و در نتیجه ازایجاد بیماری جلوگیری میکنند .گیرنده های موجود در دیگر سروتیپ های ویروس برونشیت ( مانند آرکانزاس , فلوریدا و ...) با گیرنده های سروتیپ ماساچوست تفاوت دارند . لذا پادتن ها موثر نمیشوند .ویروس عامل برونشیت دچار جهش ( موتاسیون )میگردد و پادگن هایی را پدید میآورد ولی سویه ماساچوست محافظت متقاطع ، در برابر بسیاری از سویه ها ایجاد میکند
5-تفاوت حدت سویه واکسن و سویه فارم : تصمیم گیری صحیح در مورد انتخاب حدت سویه واکسن مصرفی ( ملایم یا حاد ) از اهمیت زیادی برخوردار است . این تصمیم گیری باید بر اساس وضعیت چالش بیماری مورد نظر در منطقه و همین طور وضعیت کلی سلامت گله استوار باشد .اگر بیماری موجود در فارم از نوع بسیار حاد باشد در حالی که سویه واکسن مصرفی از نوع ملایم و بسیار تخفیف حدت یافته باشد با وجود تجویز خوب پاسخ مناسبی نمیدهد . زیرا سطح ایمنی به حدی نیست که بتواند گله را حفظ کند . یا اگر واکسن مصرفی نوع حاد باشد در صورتی که نیاز نباشد مطمئنا واکنش های پس از واکسیناسیون در گله با شدت بیشتری بروز خواهد یافت . در بیماری نیوکاسل ویروس های لنتوژیک ( ب1 و لاسوتا )کم حدت بوده ولی ویروس مزوژیک ( حدت بیشتر) قوی بوده و در سنین بالا ی8 هفته یا پس از سویه کم حدت مصرف میشود . ظهور سویه های بسیار حاد (very virulent vv) و بسیار بسیار حاد (+vv) در فارم ها که به نام واریانت ( در مقابل کلاسیک ) مشهور شده در حال کسترش است . متاسفانه سویه های کلاسیک موجود در واکسن مصرفی قادر نیست تا ایمنی کافی جهت حفظ گله در برابر سویه های واریانت را فراهم آورد.
6- حضور پادتن های مادری : در طیور پادتن های مادری از راه تخم مرغ انتقال مییابد تنها پادتن منتقل شده lgG است.پادتن ها معمولا تا سن 3 هفتگی جوجه ها از بین میروند . که سرعت کاهش پادتن ها در جوجه های گوشتی به دلیل سرعت رشد نسبت به پولت ها بیشتر است . عیار این پادتن ها در 3 روز اول زندگی کاهش نمی یابد که علت آن جذب پادتن های موجود در کیسه زرده است . کاهش پادتن ها معمولا از روز سوم به بعد آغاز میشود .وجود و یا عدم وجود پادتن های مادری در جوجه ها از عوالی مهمی است که باید در برنامه ریزی و زمان بندی اجرای واکسیناسیون در گله های طیور مورد توجه قرار گیرد . میزان ایمنی در مرغ مادر و انتقال آن به جوجه ها میتواند در موفقیت و یا شکست برنامه واکسیناسیون نسل بعد ( جوجه ها ) نقش بسزایی داشته باشد . این نوع ایمنی غیر فعال است یعنی توسط دستگاه ایمنی تولید نمیشود .ایمنی مادری ممکن است در توانایی جوجه ها برای تولید پادتن ها متعاقب تجویز واکسن ، اختلال ایجاد نماید . اصولا پادتن های اختصاصی یک پادگن مانع از تهاجم آن به بدن میشوند . همین حالت هنگام برخورد پادتن های مادری با پادگن های واکسن در بدن جوجه رخ میدهد . در صورتی که جوجه ها با ویروسی واکسینه شوند که علیه این ویروس دارای میزان بالایی پادتن مادری باشند ، این پادتن ها ، پادگن های واکسن را احاطه کرده و مانع از سناسایی آن توسط سلول های دستگاه ایمنی جوجه شده و در نتیجه جوجه نمیتواند پادتن فعال تولید کند .اگر lgG( پادتن منتقل شده از مرغ مادر به جوجه ) در زمان هچ کم به جوجه های منتقل شود جوجه مشکل زا میشود زیرا هم در مقابل آلودگی های احتمالی حساس هستند هممانع از ایجاد ایمنی در مقابل واکسن تجویز شده میگردد .هر گاه میزان پادتن مادری علیه بیماری خاصی بالا بود تجویز واکسن در 2 هفته اول باعث خنثی شدن واکسن میگردد . البته تجویز دیر تر موعد نیز باعث حساسیت جوجه ها نسبت به بیماری میگردد. اصولا میزان پادتن های مادری در تمام جوجه های وارد شده به یک فارم یکسان نیست بع همین دلیل واکسیناسیون 2-3 هفته اول با اثرات و پاسخ های متفاوتی همراه میباشد . واکسیناسیون نوبت اول موجب ایمنی جوجه هایی میگردد که سطح ایمنیمادری آنها از متوسط گله پایین تر است واکسیناسیون نوبت دوم موجب ایمنی جوجه هایی میشود که ایمنی مادری آنها بالاتر از متوسط است که واکسن اول نتوانسته اثری در آنها ایجاد کند .البته واکسیناسیون دوم باعث تقویت ایمنی جوجهایی که از نوبت اول بهره بردند هم میشود . میزانو مدت پادتن های مادری ارتباط مستقیم با نوبت اول واکسیناسیون به خصوص بیماری گامبرو دارد . در بیماری گامبرو به دلیل تضعیف ایمنی و تخریب بورس فابرسیوس و کاهش پاسخ نسبت به واکسن های دیگر نوبت اول واکسن اهمیت بیشتری دارد . پادتن مادری ضد گامبرو باعث بلوکه کردن ویروس واکسن در بورس فابرسیوس میشود.البته در نیوکاسل و برونشیت انجام واکسیناسیون در روزهای اول امکان پذیر و بسیار موثر است چون این واکسیناسیون منجر به شکل گیری سریع ایمنی موضعی میشود و با پادتن های مادری در سن یکروزگی تداخل ندارند . واکسیناسیون به روش قطره چشمی و اسپری در 1 روزگی موجب تحریک سریع ایمنی موضعی و محافظت در برابر بیماری میگردد . محافظت ایجاد شده در اثر تحریک غده هاردرین و در نتیجه پادتن ها در اشک میباشد و ارتباطی با پادتن های سرم خون ندارد . اشک از طریق مجتری بینی وچشمی به داخل دهان راه مییابذد و موجب حفاظت ناحیه حلقی دهانی میگردد .
7-عوامل تضعیف کننده ایمنی : بعضی از بیماری ها و عوامل عفونی مانند گامبرو ، مارک ، کم خونی عفونی جوجه ها ، رئو ویروس ها ، آدنوویروس ها و رتروویروس ها تاثیر منفی دستگاه ایمنی میشود . مسمویت غذایی ناشی از سموم قارچی ( مایکوتوکسین ها ) به ویژه آفلا توکسین باعث کاهش ایمنی جوجه ها میشود .استرس نیز باعث تضعیف ایمنی میشود .
8- پرنده بیمار : به عنوان یک اصل کلی توصیه میشود که در گله های بیمار واکسیناسیون انجام نگیرد و بهتر است انجام این کار تا رمان بهبود یافتن گله به تعویق افتد . پرنده بیمار دستگاه ایمنی قوی نداشته و واکسیناسیون اثر مناسبی نمیگذارد و زمینه بروز بیماری که بواسطه واکسیناسیون قصد پیشگیری از آن دارند فراهم میسازد بخصوص بیماری نیوکاسل ، برونشیت و لارنگوتراکئیت . انجام واکسیناسیون به روش اسپری در جوجه های آلوده به مایکوپلاسما ، نه تنها ایمنی مناسبی ایجاد نخواهد کرد بلکه وضعیت ناماعد آن ها را تشدید خواهد کرد و باعث وارد عمل شدن عوامل فرصت طلب و بیماری زا و افزایش درصد ابتلا و مرگ و میر خواهد شد . انجام واکسیناسیون در گله ای که در مرحله کمون بیماری علیه آن بیماری واکسینه میگردد، نمیتواند چندان تاثیر گذار باشد . چون مدت زمان لازم برای ایجاد ایمنی حفاظت کننده متعاقب تجویز واکسن وجود ندارد و بیماری متعاقب پشت سر گذاشتن دوره کمون میتواند بروز یابد . این در حالی است که واکسیناسیون به خوبی انجام گرفته است . چون واکسیناسیون یک استرس محسوب میشود باید استرس وارده را به حداقل رساند. با کنترل عوامل استرس زا به ویژه بعد از واکسیناسیون توسط مدیریت صحیح و تجویز ویتامین و احتمالا آنتی بیوتیک ( در صورت تشخیص دامپزشک ) میتوان اثرات استرس را به حداقل رساند .
9-اصول مدیریتی : واکسیناسیون نباید غذری برای پوشاندن ضعف های مدیریتی و یا نا مناسب بودن برنامه امنیت زیستی باشد بلکه باید بخشی از یک مدیریت منطقی باشد .عوامل تاثیر گذارمدیریتی: پاکسازی و ضدعفونی فارم و محوطه قبل و در حین دوره-مدت زمان خالی ماندن سالن ها بین دودوره – تراکم سالن ها – تهویه – درجه حرارت (نوسانات )-جیره غذایی – کیفیت آب – وضعیت بستر- نوک چینی مناسب – چند سن بودن گله موجود در فارم- کنترل ورود خروج افراد و وسایل – جلوگیری از ورود پرندگان