نقش تغذیه در راندمان تولید مثل گاو

گاهی دامدارانی که مشکلات تولید مثل را در گله های خود تجربه کرده اند ٬ از این که این مشکلات با تغذیه در ارتباط است تعجب می کنند ٬ هر چند که کمبودهای تغذیه ای یا جیره های نامتعادل ٬یکی از علل کاهش راندمان تولید مثل هستند .

---

نقش تغذیه در راندمان تولید مثل گاو
گاهی دامدارانی که مشکلات تولید مثل را در گله های خود تجربه کرده اند ٬ از این که این مشکلات با تغذیه در ارتباط است تعجب می کنند ٬ هر چند که کمبودهای تغذیه ای یا جیره های نامتعادل ٬یکی از علل کاهش راندمان تولید مثل هستند . عدم موفقیت در راندمان تولید مثلی می تواند ناشی از بیماری ٬مسمومیت و مشکلات مربوط به مدیریت باشد . گرما واسترس گرمایی خود به تنهایی بیشترین نقش را در ضعف راندمان تولید مثل در گله هایی که از تلقیح مصنوعی دام استفاده می کنند ٬ایفا می کند . علی رغم تمام پیشرفت ها در علم تغذیه ٬ مشکلات مربوط به تغذیه هنوز تولید مثل را تحت الشعاع خود قرار می دهد . گاوها در ابتدای دوره ی شیر دهی مقادیر زیادی مواد مغذی نیاز دارند . در طول 120 روز اول شیر دهی گاوها تقریباً نیمی از تولید کل دوره ی خود رادارند و مواد مغذی برای نگهداری و تولید شیر مصرف می شوند . اگر این نیازها برطرف نشوند ٬ تولید مثل گامی به عقب بر می دارد و کاهش درصد باروری را شاهد می شویم . کلید این که گاوهای اصیل شیری را به حداکثر پتانسیل ژنتیکی خود برای تولید شیر برسانیم و در عین حال سطح معقول و کافی از آبستنی را نیز داشته باشیم ٬ تهیه ی جیره ای متعادل از علوفه و غلات با کیفیت و همین طور مواد معدنی و ویتامین ها وبه حد اکثر رساندن مصرف این جیره می باشد . امروز بسیاری از کارشناسان٬ برنامه های غذایی را به عنوان مشکل اصلی در ضعف باروری گله می دانند . کمبود موادمعدنی ٬ میزان ناکافی ویتامین ها عدم تعادل انرژی و پروتئین و دریافت بیش از حد پرو تئین به عنوان عوامل ناباروری و کاهش راندمان تولید مثل شناخته می شوند .
در هنگام مطالعه در مورد مشکلات تولید مثلی گله ٬ تغذیه باید همواره مد نظر باشد . با این وجود دو حقیقت در مورد رابطه ی بین تغذیه و تولید مثل باید همواره در ذهنمان باشد :
- تغذیه تنها یکی از عوامل موثر در کاهش تولید مثل است و عوامل دیگر نادیده گرفته شوند . عواملی همچون ضعف در فحل یابی یا مشکلات بهداشتی گاوداری و بهداشت خود گاو هنگامی که مشکلات تغذیه ای فاحش نیستند ٬ نقش خود را بیش از تغذیه ایفا می کنند .
- هنوز در مورد برهم کنش بین تغذیه و تولید مثل اطلاعات کافی در دست نیست بنابراین بهترین توصیه ٬ استفاده از جیره های متعادل از نظر انرژی ٬ مواد معدنی و ویتامین بر اساس احتیاجات تغذیه ای گاوها و مقدار کیفیت غذای مصرفی و محاسبه می باشد .
تولید شیر و تولید مثل :
رابطه بین سطح شیر تولیدی و تولید مثل ٬ موضوع بسیاری از بحث ها می باشد . بسیاری از تحقیقات نشان داده اند که تفاوتی بین راندمان تولید مثل در گاوهای پر تولید و کم تولید وجود ندارد البته این تحقیقات خیلی هم کامل و قابل اعتماد نیستند به طوری که اخیراً در تعدادی از گله های ایالات متحده مشاهده شده که درصد باروری در گاوهای که میانگین تولید 60 روز اول آنها به طور روزانه 18 kg بوده 60% و آنهایی که پرتولید بوده اند میانگین 40 kg را داشته اند ٬ 25% بوده است . مطالعات بعدی نیز این موضوع را تایید کردند که گاوهای پر تولید دیر تر از گاوهای کم تولید به تلقیح جواب می دهند و محتاج به روزهای باز بیشتر بوده و دفعات تلقیح نیز بیشتر هستند و خوشبختانه وارثت پذیری این خصیصه بسیار کم میباشد . این موضوع به این معنی است که ما برای حل مشکل باروری و تولید مثل باید بیشتر به فیزیولوژی ٬ تغذیه و مدیریت توجه کنیم تا ژنتیک . تعدادی از عوامل تغذیه ای موثر در تولید مثل به شرح زیر می باشند :
1- انرژی :
انرژی دریافتی در بسیاری از گله ها مهمترین فاکتور موثر بر راندمان تولید مثل است . انرژی دریافتی ناکافی در تلیسه ها و گاوهای بالغ شیرده در اوایل دوره ٬ راندمان باروری را کاهش میدهد . دریافت بیش از حد انرژی در اواخر دوره ی شیر دهی یا در دوره ی خشکی می تواند سبب چاقی گاوها و کاهش بازده تولید مثل در دوره ی بعد شود . اکثراً گاوهای پر تولید در ابتدای دوره ی شیر دهی دارای بالانس منفی انرژی هستند به دلیل این که نمی توانند غذای کافی برای برآوردن نیازهای تولید بالای خود دریافت کنند . بدین نحو انرژی موجود در بافت های بدن بسیج می شوند و کاهش وزن رخ می دهد . فاکتور های وابسته به این بالانس منفی انرژی به عنوان دلایل شکست در باروری تلقی می شوند. بازگشت به سیکل فحلی بستگی به بالانس منفی انرژی در سه هفته ی اول شیردهی دارد . هر چه بالانس منفی انرژی بیشتر باشد ٬ فاصله تا اولین تخمک گذاری طولانی تر می شود . کمبود انرژی باعث بالاتر رفتن میزان فحلی خاموش نیز می شود .نکته ی دیگر آن که یکی دیگر از عواملی که تحت تاثیر بالانس منفی انرژی باعث بالارفتن گوساله زایی و کاهش تولید مثل می شود ٬ کم شدن وزن در اوایل شیر دهی است . به طوری که در یک تحقیق انجام شده گاوهایی که در ابتدای دوره شیر دهی وزن می گیرند ٬ میزان آبستنی 67% داشته اند و آنهایی که کم وزن می کردند 44% آبستنی داشته اند . نمره ی وضعیت بدنی نیز نقش موثری در تشخیص میزان آبستنی دارد ( چاق=5 ٬ لاغر= 1) به طوری که آنهایی که نمره وضعیت بدنشان کمی بیش از یک است فاصله گوساله زایی طولانی تر و میزان آبستنی کمتر دارند . از طرف دیگر دریافت بیش از حد انرژی نیز گاوها را به سمت چاق شدن و باز مشکل کاهش تولید مثل سوق می دهد ٬ به طوری که در این گاوها جفت ماندگی نیز به میزان نسبتاً زیادی دیده می شود . همین طور آلودگی کیست های تخمدانی نیز در آنها به چشم می خورد که تمام این ها عوامل کاهش راندمان باروری هستند .
2- پروتئین :
کمبود پروتئین در گاوهای شیری سبب فحلی خاموش و کاهش آبستنی شود به گونه ای که در تولید شیر و مصرف غذا نیز کاهش به چشم می خورد . اگر پروتئین به جیره اضافه شود ٬ بعد از 2 تا 3 روز ٬ رشد در تولید شیر را می توان مشاهده کرد و البته تلیسه ها نسبت به گاوهای بالغ و شکم چندم در مقابل کمبود پروتئین حساس تر هستند . تلیسه هایی که دچار کمبود شدید پروتئین باشند کاهش در رشد اسکلت را بخصوص در بخش لگن نشان می دهند . این تلیسه ها سیکل فحلی را دیر شروع می کنند و در زایمان نیز دچار مشکل می شوند و ممکن است از نظر شیر واری نیز تحت تاثیر قرار گیرند و شیر قابل توجهی تولید نکنند . افراط در پروتئین جیره ( بیشتر از cp 20 – 17%) باعث کاهش میزان آبستنی و افزایش دفعات تلقیح به ازای هر آبستنی و روزهای باز بیشتر می شود . البته تحقیقات یک نتیجه ی واحد را نشان نداده اند و ممکن است به مقدار و نوع پروتئین ها و میزان انرژی جیره بستگی داشته باشد تا مقدار پروتئین خام . وقتی تعداد زیادی پروتئین قابل تجزیه در شکمبه به حیوان داده شود یا حیوان انرژی کمی دریافت کند ٬ آمونیاک به سیستم پروتئین میکروبی ملحق نشده و به داخل خون جذب می شود به این ترتیب این میزان زیاد آمونیاک و اوره در خون ممکن است سبب کاهش باروری در هنگامی شوند که انرژی به سوی تولید شیر یا تولید مثل سوق داده شده است . در بعضی از تحقیقات نشان داده شده است که نیتروژن اوره ای خون (Bun) بیشتر از m1 100/20mg شانس ابستنی را کاهش می دهد .
3- مواد معدنی :
کمبود یا نامتعادل بودن مواد معدنی یکی دیگر از عوامل تغذیه ای کاهش راندمان تولید مثل است . واضح است که میزان کافی از این مواد باید در جیره تهیه شود ولی به طور کلی در مورد حد کمبود آنها اختلاف نظر وجود دارد . مسلماً زیاده روی در آنها نیز مضر است .
- فسفر : این عنصر بیشترین پیوند را باکاهش راندمان تولید مثل دارد. تخمدان های غیر فعال ٬ بلوغ جنسی دیر رس و میزان کم آبستنی ٬ نتیجه ی کمبود تغذیه ی فسفر می باشند به طوری که دریافت 80- 70% میزان مورد نیاز و کاهش فسفر در سرم خون موجبات افزایش تعداد دفعات تلقیح برای هر آبستنی را فراهم می کند .
- کلسیم : بیشتر مطالعات در مورد کلسیم و اثر آن بر تولید مثل مربوط به نسبت کلسیم و فسفر می باشد . نسبتهای 1 به 5/1 و1 به 5/2 و P :ca اثری در کاهش باروری نداشته است با این حال باید توجه کرد که مقدار مصرف هر یک از این ها توسط گاو می باشد که اهمیت زیادی دارد . برای گاوهای شیری باید همیشه میزان کافی از این عنصر را فراهم کرد و برای گاوهای خشک نیز باید مطلوب تر ین و بهینه ترین سطح از کلسیم و فسفر را تغذیه کرد تا وقوع تب شیر کاهش یابد چرا که گاوهایی که دچار تب شیر می شوند نسبت به گاوهایی که تب شیر نگرفته اند در حین زایمان 2 برابر بیشتر احتیاج به کمک دارند و 2/4 برابر بیشتر دچار متریت می شوند ٬ پس سعی در کاهش تب شیر ٬ کمک شایانی در به حداکثر رساندن میزان آبستنی می کند .
- سلنیوم : خاک یکی از منابع فقیر سلنیوم است ٬ پس فرآورده های کشاورزی که در این خاکها کشت شوند نیز دارای این کمبود هستند. این امر به خصوص در زمانی که گاوداری به صورت کشت و صنعت باشد ٬ بسیار مشهود است . کمبود سلنیوم یکی از عوامل ایجاد جفت ماندگی است که به همراه ویتامین E می توان از این عارضه جلوگیری کرد . تغذیه ی 1mg سلنیوم به گاوهایی که دچار کمبود سلنیوم هستند ٬ می تواند این عارضه را برطرف کند . کمبود سلنیوم میتواند عامل سقط نیز باشد ٬ جیره های گاوداری ها باید حداقل ./1 ppm به ازای هر یک کیلوگرم ماده ی خشک سلنیوم داشته باشند تا سطح آن را در خون 8-10 ppm/100 m1 ثابت نگه دارند .
- ید : اثر ید بر غده تیروئید می تواند در تولید مثل موثر باشد . باید مطمئن شد که هر گاو به طور روزانه 15-20 mg ید دریافت کند . از مشکلات زیادی دریافت کردن ید سقط جنین ٬ کاهش مقاومت در برابر بیماری و عفونت ها می باشند .
- پتاسیم : بسیاری از تحقیقات نشان داده اند که دریافت مقادیر بالایی از پتاسیم ممکن است باعث به تعویق افتادن بلوغ ٬ تاخیر تخمک گذاری ٬ تضعیف جسم زرد و موجب عدم فحلی گردد .
- مس: کمبود مس باعث مرگ و میر زود هنگام جنین ٬ کاهش فعالیت تخمدانها ٬ کاهش فحلی و کاهش میزان آبستنی و افزایش جفت ماندگی و افزایش سخت زایی می گردد . وجود مقادیر بالایی گوگرد ٬ کلسیم ٬ آهن ٬ روی ٬ مولیبدون در جیره یا آب موجب کاهش استرس حیوان به این عنصر می شود .
- روی: در گاو نر کمبودآن باعث عدم ساخت اسپرم و در گاو ماده باعث تاخیر در بلوغ جنسی و ناهنجاری های رحمی می گردد .
ویتامین ها :
ویتامین های مورد نیاز گاوها توسط ساخت آنها در شکمبه ٬ روده و بافت ها و همچنین از طریق خوراکها تامین می شود .در جیره هایی که به گاو های خشک داده می شود ٬ باید اطمینان داشت که برای وضعیت بدنی نامناسب نباشند و بایست میزان کافی و متعادل از ویتامین ها و و مواد معدنی تهیه گردد .
Vit A : ویتامینی است که در طول آبستنی موجب سلامت بافت ها می گردد . در صورت کمبود تاخیر در بلوغ جنسی ٬ سقط ٬ جنین مرده یا ضعیف ٬ جفت ماندگی و متریت اتفاق می افتد . مقدار پیشنهادی ویتامین A برای گاوهای شیری 30000-50000 IU می باشد . گاوهایی که علوفه ی نامرغوب یا فقیر از ویتامین A دریافت می کنند ٬ باید این ویتامین ها را به صورت مکمل خوراکی یا تزریقی دریافت کنند .
در میان غذاها ٬ علوفه های سبز وتازه منابع این ویتامین هستند . سیلوی یونجه نیز از منابع بتا کاروتن محسوب می شود . در حالی که سیلوی ذرت جزء منابع فقیر است . از دیگر مشکلاتی که کمبود بتاکاروتن در گاوها وتلیسه ها می تواند ایجاد کند عبارتند از :
- تاخیر در بازگشت رحم به حالت اولیه بعد از زایمان .
- تاخیر در اولین فحلی بعد از زایمان
- تاخیر در تخمک گذاری
- بالا بردن میزان کیست های تخمدانی
- سقط و مرگ جنین در ابتدای آبستنی
تقریبا 300 mg/day از بتاکاروتن می تواند روند آبستنی را در مسیر عادی خود نگه دارد . می توان گفت اگر مقدار بتا کاروتن در خون حیوان کمتر از 100 mg/100 ml باشد ٬ حیوان دچار کمبود است و باید آن را جبران کرد .
vit D : این ویتامین برای متابولیسم کلسیم و فسفر نیاز است و البته به ندرت در گاوداری های صنعتی کمبود آن مشاهده گردد زیرا میزان کافی از آن را با تابش خورشید می سازند . مقدار نیاز حیوان به این ویتامین 10000IU در روز است .
Vit E : هنوز دلیل واضح و قانع کننده ای منوط به دخیل بودن کمبود آن در پایین آوردن راندمان تولید مثل وجود ندارد و میزان نیاز آن به درستی مشخص نیست .