مدیریت آفت جونده با ابزارهای مدیریتی جدید

اثر موش در ابعاد آفت می‌تواند برای محصولات کشاورزی خسارت‌زا باشد و سبب فقدان شدید محصول برداشت شود. این بسته نرم‌افزاری جدید شرایط مناسبی را برای مدیریت و ردیابی بهتر جونده در مزرعه فراهم می‌کند. پژوهشگران CSIRO دیسک فشرده‌ای (CD) را که کاربرپسند می‌باشد و Mouser خوانده می‌شود، طراحی کرده‌اند. در این نرم‌افزار تصاویر ویدئویی، عکس، نمودار و مطالبی درباره روش‌های کنترل و ردیابی جونده گنجانده شده است.

نویسنده در این نوشته خاطرنشان می‌کند آفت جونده دائماً در حاشیه مزارع شرق استرالیا دیده می‌شود. با این وجود، سیستم‌های زراعت سنتی در طی 10 سال گذشته با افزایش بازده محصول و کاشت انواع متنوعی از محصولات و برداشت کاهبن‌ها و حفر چاله در اطراف مزارع تغییر کرده است. این عوامل، شرایط مطلوبی را برای جونده از طریق دسترسی به غذای با کیفیت بالا برای زمانی طولانی فراهم می‌کند و موجب توزیع کمتر جونده و لانه‌های آنها به مزارع پیرامونی می‌شود. البته محققین معتقدند در این شرایط نیز احتمال طغیان جونده وجود دارد.

شبیه‌ساز کنترل جونده ویژگی این نرم‌افزار، مدل اقتصادی آن است (شبیه‌ساز کنترل جونده) که می‌تواند برای مقایسه هزینه‌های نسبی و مزایا و نقاط ضعف روش‌های متفاوت کنترل جونده استفاده شود. گزینه‌های مدیریت جمعیت موش در دو رده قرار می‌گیرد، یکی کارهای جاری و دیگری اقدامات احتیاطی که تنها وقتی تعداد جونده در حال افزایش است، انجام می‌شود. اطلاعات همچنین براساس هزینه صرف شده به ازای هر هکتار یا کیلومتر برای هر کدام از روش‌های بکار گرفته شده در کنترل جونده، اثر بخشی (درصد کاهش جونده) هر کدام از روش‌ها و اثر هر کدام از روش‌های بکار رفته روی ذخیره غذایی قابل دسترس (برای مثال باقی‌مانده محصول روی زمین بعد از برداشت)، در دسترس می‌باشد. مدل ارائه شده براساس اطلاعات جمع‌آوری شده از جمعیت موش در حاشیه مزارع گندم منطقه Victoria Mallee می‌باشد، اما این مدل می‌تواند در نواحی دیگر نیز قابل تعمیم باشد. نتایج به‌دست‌آمده مقایسه‌ای بین، شرایطی که کنترل موش انجام شده است، و در شرایطی که کنترل در حدود 12 ماه انجام نشده است، را نشان می‌دهد. نمودارها نیز اثر پاسخ جمعیت موش در شرایط کنترل شده و کنترل نشده، هزینه کنترل و اثر مقدار باقی‌مانده‌های محصول در حاشیه مزارع بر تراکم موش را نشان می‌دهد.

ردیابی موش‌ها در مزارع ردیابی فعالیت موش می‌تواند به کشاورزان و کارشناسان برای آگاهی به موقع از افزایش جمعیت موش به جای کشف فعالیت از طریق محصولی که قبلاً آسیب دیده است، کمک کند. استفاده از کارت‌های سرشماری روشی مؤثر برای فهمیدن تراکم جمعیت در زمانی که رجحان غذایی کمی برای موش‌ها وجود دارد. بنابراین کارت‌ها در طی پاییز نسبت به بهار یا تابستان مؤثرتر هستند. زیرا در طی بهار و تابستان کارت‌های سرشماری تنها حضور یا عدم حضور موش‌ها را به جای بررسی تراکم جمعیت نشان می‌دهند. کارت‌های کاغذی که به صورت مربع‌های 100 میلی‌متری بریده و سپس در روغن گیاهی فرو برده می‌شود. 20 تا از این کارت‌های مربعی روی زمین در فواصل 10 متری در طول مسیر در حال ردیابی محکم می‌کنند. از این کارت‌ها برای ردیابی در چمنزارها نیز استفاده می‌کنند.

به عنوان کلید راهنما، در طی پاییز، اگر بیشتر از 20 درصد محصول در اولین شب خورده شود، کنترل فعال جونده برای به حداقل رساندن آسیب به محصول جدید کاشته شده، ضروری می‌باشد. اگر 5 تا 20 درصد محصول در بیشتر از دو شب خورده شود، تراکم جمعیت بالا است و می‌تواند مسئله در بذرافشانی باشد. اگر میانگین 0 تا 5 درصد در بیش از دو شب خورده شود، آسیب کم می‌تواند مورد انتظار باشد.

در طی زمستان و بهار، خطوط حصار، کانال‌ها و حاشیه جاده‌ها از طریق علائم حفر لانه‌ها، ردپاها و آسیب به محصول، فعالیت موش ردیابی می‌گردد. محصولاتی که رسیده هستند مانند کانولا، غلات و لوپینوس از طریق آسیب نیام (غلاف) و بریده شدن نوک ساقه ردیابی می‌شوند.

در طی تابستان فعالیت موش را از طریق، بررسی قسمت تحتانی ساقه‌های درو شده یا کاهبن‌ها همچنین حفر لانه‌ها و مسیر آسیب‌های ایجاد شده به محصول، ردیابی می‌کنند.

ابزار پشتیبانی تصمیم محققین CSIRO Sustainable Ecosystems نرم‌افزار Mouser را به این دلیل طراحی کرده‌اند که به کشاورزان و کارشناسان در تصمیم‌گیری آگاه، با استفاده از نتایج پژوهشی روزآمد و اطلاعات در دسترس در امر کنترل و ردیابی جونده یاری رساند. اگرچه این نرم‌افزار براساس پژوهش انجام شده در منطقه ویکتوریا و جنوب ولز است، این اصول قابل اجرا در سایر نواحی می‌باشد. این بسته نرم‌افزاری طوری طراحی شده است که قابل نصب از CD روی کامپیوترهای شخصی می‌باشد.

عناوینی که نرم‌افزار Mouser پوشش می‌دهد به شرح ذیل می‌باشد:

• بیولوژی و اکولوژی جونده در استرالیا مانند شرایط تولید مثل، تغذیه و شرایط لانه‌سازی و اندازه و رنج لانه‌ها، فعالیت، رفتار و دینامیک جمعیت را نشان می‌دهد.
• کنترل جونده مانند کجا، چه زمانی و از چه روش کنترلی (شیمیایی یا غیرشیمیایی) باید استفاده کرد.
• اثر آفت جونده، چرا رخ می‌دهد و چه نوع خسارتی را موجب می‌شود.
• روش‌های ردیابی جمعیت جونده هم به‌طور مستقیم (تله‌گذاری، کارت‌های سرشماری) و هم به‌طور غیرمستقیم (گلوله‌های مدفوع، تعداد سوراخ‌ها).
• نوع خسارتی که بوسیله موش به ساختمان‌ها و محصولات وارد می‌شود و چگونه آن را ارزیابی می‌کنند.
• گرفتن تصمیم نهایی که استفاده کننده از طریق مطرح کردن سؤالاتی به منظور رسیدن به گزینه‌های مدیریتی مؤثر در امر کنترل، مطرح می‌کند.

این نرم‌افزار غالباً به برخی سؤالات درباره آفت جونده پاسخ می‌دهد.

تعداد جونده جمعیت جونده به سرعت تحت تأثیر شرایط محیطی تغییر می‌کند. بارندگی زیاد در طی پاییز و زمستان شرایط مناسبی را برای موش در طی بهار فراهم می‌کند. تولید مثل موش با رویش دانه‌ها و تشکیل گیاهچه‌های جوان به‌ویژه علف‌های تازه تحریک می‌شود. موش‌ها از سپتامبر تا جون (بهار و تابستان) اگر فصول مناسب باشند، می‌توانند تولید مثل کنند. وقتی ذخیره غذایی محدود باشد تولید مثل در مدت زمان کوتاهتری اتفاق می‌افتد. سرعت تولید مثل موش (میزان زایش و آیا همه موش‌های ماده در حال تولید مثل هستند) بوسیله دسترس‌پذیری به غذای مناسب و شرایط مناسب حفر لانه‌ها تعیین می‌شود. موش‌ها می‌توانند در هفته ششم شروع به تولید مثل کنند و ماده‌ها ممکن است 3 روز بعد از بچه‌دار شدن مجدداً جفت‌گیری کنند، و در هر زایمان بیش از 9 تا 10 نوزاد به دنیا بیاورند. دوره حاملگی موش 3 هفته می‌باشد بنابراین جمعیت آنها می‌تواند در یک دوره زمانی کوتاه افزایش یابد. از لحاظ تئوری یک جفت موش می‌توانند جمعیت خود را تنها ظرف 21 هفته به بیش از 500 برابر افزایش دهند.

اثر آفت جونده اثر موش در ابعاد آفت می‌تواند برای محصولات کشاورزی خسارت‌زا باشد و سبب فقدان شدید محصول برداشت شده، افزایش استعمال شیمیایی، سبب آسیب به ساختمان‌ها، ماشین‌آلات و هجوم به انبار غلات شوند. همچنین می‌توانند موجب استرس حیوانات اهلی و کاهش تولید در سیستم‌های زراعت در سطح وسیع شوند. برای مثال آفت جونده در منطقه ویکتوریا و جنوب استرالیا طی سال‌های 1993-1994 سبب بیش از 100 میلیون دلار خسارت شده است. بنابراین کلید کاهش جونده، کاهش ذخیره غذایی، پناهگاه و ردیابی فعالیت موش به‌طور منظم است.

کاهش باقیمانده‌های کاهبن هدر رفتن غلات در طی برداشت برای موش‌ها منبع غذایی باارزشی را فراهم می‌کند. موش می‌تواند به ازای هر روز میانگین 5/3 گرم را بخورد. استفاده از ماشین برداشت بسیار مؤثر می‌باشد. البته تمام ماشین‌های برداشت موجب مقداری خسارت به غلات می‌شوند. سطوح قابل قبول خسارت در هنگام برداشت بیش از 3 درصد کل محصول یا 10 تا 30 کیلوگرم به ازای هر تن برداشت می‌باشد. برداشت در بهترین زمان، برای به حداقل رساندن خسارت به غلات نیز مهم است. برای مثال برای برداشت کانولا، خشک شدن محصول زمان مناسب برداشت است در مقابل محصولاتی مانند جو و حبوبات در هنگام برداشت زیاد رسیده نیستند. لازم است باقیمانده‌های غلات را از اطراف مزارع پاک کنید. اگر تراکم بالای موش در پاییز پیش‌بینی می‌گردد، ردیابی فعالیت موش به‌طور منظم، به‌ویژه در چراگاه‌های آسیب‌پذیر مانند مزارع کانولا و عدس توصیه می‌شود.

کنترل موش در زمستان و بهار کنترل علف‌های هرز در طول حصارها، کانال‌ها و حواشی مزارع قبل از اینکه دانه پاشیده شود، رایج است. حذف یا کاهش پوشش گیاهی اطراف ساختمان‌ها، سیلوها، له کردن علف‌های هرز (غلتک زدن) و انبار کردن یونجه‌های خشک و مراقبت از منازل بسیار ضروری می‌باشد. برای آگاهی از فعالیت موش به‌طور منظم این مکان‌ها را کنترل کنید. اگر تراکم بالایی از جونده در پاییز پیش‌بینی می‌گردد، ممکن است طعمه‌گذاری ضروری باشد.

مدیریت موش در پاییز برای حفاظت محصولات از آسیب جونده در هنگام کشت چندین اقدام انجام می‌دهند. از جمله کشت عمیق، کشت زودهنگام به منظور رسیدن به گیاهان مقاوم، حفظ چراگاه‌ها و ردیابی نشانه‌های فعالیت موش. اگر تراکم موش ملایم است عملکردهای حفاظتی مانند کشت عمیق و تا حد ممکن کشت با نسبت بالاتر انجام می‌گیرد. همچنین سوزاندن کاهبن‌ها در بعضی مواقع ضروری می‌باشد. صاف کردن زمین یا خرد کردن کلوخ‌ها بعد از کشت (غلتک زدن زمین) برای اطمینان از اینکه دانه به‌خوبی پوشیده شده است، مفید می‌باشد. اگر تراکم موش‌ها بالا است، تراکم شان را ردیابی کنید و سپس با یکی از مؤسسات خدمات کشاورزی برای تأیید اینکه آیا طعمه‌گذاری ضروری است، مشورت نمائید.