اهداف و روشهای بهنژادی و اصلاح گوجه فرنگی

گوجه فرنگی بومی آمریکای جنوبی و مکزیک بوده و اهلی شدن آن در مکزیک انجام شده است .

---

نیازهای اکولوژیکی گوجه فرنگی
دما : گوجه فرنگی را می توان در مناطقی با متوسط دمایی بالاتر از 16 درجه سانتی گراد که دارای حداقل 4 ـ 3 ماه شرایط آب و هوایی گرم وعاری از یخبندان باشد پرورش داد .
دمای بهینه برای رشد و گلدهی گیاه گوجه فرنگی 30 ـ 25 درجه سانتی گراد در شب است .
آبیاری : به صورتهای سطحی ، شیاری ، بارانی ، و زیر زمینی (برای وسعت کم) و … انجام می شود . میزان آب مصرفی در حدود mm 30 ـ 25 در هفته است .
رطوبت خاک : رطوبت یکنواخت با زهکش خوب را می پسندد . رطوبت زیاد باعث کاهش ایجاد برگ گیاهچه (damping off) و بیماری های پوسیدگی ریشه می شود .
خاک : گوجه فرنگی بر روی انواع خاک های شنی تا بافت رسی خوب و نیز خاک هایی با محتوای آلی بالا پرورش می یابد .
PH :5/5-7
عناصر غذایی و علائم کمبود آن ها در گیاهان گوجه فرنگی
منیزیم(Mg) : زرد شدن و نکروزه شدن بین رگبرگی برگ های گوجه فرنگی با کمبود منیزیم مرتبط است .
محتوای منیزیم برگ ها با کاربرد مقادیر بالای پتاسیم کاهش می یابد . استفاده از غلظت های پایین 1 تا 2 درصد 7H2O ـ mgso4 مناسب به نظر می رسد .
فسفر(P) : کمبود فسفر در گیاه گوجه فرنگی به صورت رنگ مایل به آبی ـ سبز تیره یا مایل به ارغوانی ظاهر می شود . برگ های بالغ کوچک شده و برگچه ها به طرف پایین می پیچند . دسترسی به فسفر با افزایش PH کاهش می یابد . غلظت کمتر از13/. درصد فسفر در برگ ها منجر به ظهور علائم کمبود می شود .
نیتروژن (N) : کمبود نیتروژن منجر به توقف رشد ، کوچک شدن و زرد شدن برگ ها می شود . جوانه های گل نیز به رنگ زرد درآمده و در نهایت ریزش می یابند . گوجه فرنگی به میزان زیادی به کار برد نیتروژن پاسخ می دهد .
میزان عملکرد محصول بر اساس میزان نیتروژن به کار رفته افزایش می یابد ولی در سطوح بالا نیتروژن و ناکافی بودن پتاسیم در بستر افزایش می یابد .
پتاسیم (k) : شاخسار گیاه گوجه فرنگی در اثر کمبود پتاسیم به صورت غیر طبیعی به رنگ سبز تیره و سپس به رنگ قهوه ای مایل به ارغوانی متمایل می شود . حذف کود پتاس وقوع رسیدن لکه ای را افزایش می دهد .
گوگرد(S) : در اثر بروز کمبود s برگ های پایین تر به رنگ سبز مایل به زرد درآمده و ساقه ها سفت خشن می شود . کمبود گوگرد در غلظت کمتر از 48/. درصد مشاهده می شود .
سطوح بالای پتاسیم معمولاً شکل میوه را بهبود می دهد ولی منجر به کاهش اندازه میوه و کاهش وقوع ناهنجاری های رسیدن می شود .
اهداف و روش های به نژادی
رشد اولیه و افزایش عملکرد کل اهداف اصلی اصلاح گوجه فرنگی در چندین برنامه اصلاح گوجه فرنگی است . قسمت زیادی از میوه گوجه فرنگی برای اهداف فرآوری به ویژه برای تولید آب گوجه فرنگی به مصرف می رسد و برخی برنامه های به نژادی برای تولید ارقام مناسب اختصاص یافته اند .
روش های دو رگه گیری برای ایجاد ارقام متعدد گوجه فرنگی به کار رفته است . بعد از دو رگه گیری سیستم های سلکسیون و به ویژه سلکسیون شجره ای ، بالک ، روش تک بذر و تغییر یافته آن به کار رفته اند .
در سیستم شجره ای سلکسیون تک بوته در نسل های اول به کار می رود و در نسل های بعدی از سلکسیون فامیل و لاین استفاده می شود . فشار سلکسیون در نسل های اول به ژنتیک والدین و جوامع گیاهی بستگی دارد .
سلکسیون تک بوته در F2 خطوط نتایج گیاهی F3 را تشکیل می دهد و سلکسیون بیشتر تک بوته ها بر پایه حالت فنویتیپی گیاه انجام می شود . سلکسیون غالباً بر پایه نتایج آزمایش های تکرار دار است . خلف الله و پیرس از طریق مقایسه نتایج بوته های انتخابی بر پایه آزمایشهای تکراردار F3 و بوته هایی که به صورت نظری انتخاب شده بودند برای آزمون در نسل های اولیه کوشش به عمل آوردند . سلکسیون بر پایه متوسط عملکرد زودرسی و برتری نظری عملکرد در نسل اولیه مطلوب بود . سلکسیون برای اندازه درشت میوه در نسل اولیه کل عملکرد را افزایش داد .
روش های تک بذر (SSD) توسط چندین به نژادگر به کار رفته اند . بوته های برتر در F2 انتخاب شدند ، هر بوته با انتخاب یک بذر در هر نسل تا نسل F4 یا F5 به پیش برده شد .
ترکیبی از روش شجره ای و سلکسیون SSD توسط کامالی و تیگلار بسیار مؤثر تشخیص داده شد . بر اساس گزارش این دو سلکسیون شجره ای تا F2 و ادامه آن با SSD از نظر تأثیر همانند روش سلکسیون شجره ای بود . لیکن این روش بسیار اقتصادی تر از تنها سلکسیون شجره ای است . روش سلکسیون شجره ای و یا شجره ای همراه SSD است .
سلکسیون دوره ای و جانبه در لاین های اینرو برای اصلاح هتروزیس به کار رفته است . سلکسیون دوره ای می تواند برای شکستن دینکاژهای نامطلوب به کار رفته و این روش را مؤثر تر سازد .
لاین های نر عقیم ژنتیکی می توانند برای ساده کردن تلاقی ها به کار روند .
ژنتیک گوجه فرنگی
گوجه فرنگی یک مان متعارف برای مطالعه جهش زایی است . مجموعاً 1200 جهش تک ژنی در این گیاه برآورد شده است . مواد جهش زای فیزیکی و شیمیایی برای انگیزش جهش گوجه فرنگی در سطح گسترده ای به کار رفته است . ابزار جهش زای فیزیکی از جمله پرتو x ، پرتو گاما ، رادیوم ، پرتو تالی فرابنفش و نوترون به عنوان عامل جهش زای فیزیکی و مواد جهش زای شیمیایی نظیر اتیل متان سولفونات ، اتیل ایمین ، دی اتیل سولفات و …. برای تولید انواع مختلف جهش به کار رفته اند . مواد جهشی دارای اهمیت تجاری نظیر مقاومت به بیماری ، ساختار گیاه ، جهش هابی رنگ ، جهش های رسیدگی و نرعقیمی برانگیخته شده اند .
نقشه مولکولی (با استفاده از ایزوزایم ها و پلی مورفسیم طول قطعه برش خورده) یک پیشرفت جدید در ایجاد نقشه های لینکاژی گوجه فرنگی است . لوکوس های ایزوزایمی گوجه فرنگی تا حد زیادی شناسایی شده و در اصلاح ژنیتیکی آن به کار می روند .
برای تولید دورگه گوجه فرنگی :
والدهای نر و ماده انتخاب می شوند . والد بذری باید توانایی تولید عملکرد دانه بالا را همراه با قدرت جوانه زدن و ترکیب پذیری خوب و مقاومت به بیماری داشته باشد . والد نر باید صفاتی که از طریق والد ماده انتقال نمی یابد و نیز در صورت امکان ژن های نشانه گر را انتقال دهد .
اخته کردن و گرده افشانی دسته روش های رایج برای تولید دورگه ها هستند . بذرهای دورگه با استفاده از نر عقیمی ژنتیکی می توانند به صورت اقتصادی تولید شوند . نر عقیمی ژنتیکی در شرایط هتروزیگوتی و از طریق تلاقی برگشتی نگهداری می شود .

ارقام مختلف گوجه فرنگی
:V.F.145_22زود رس ، رشد محدود ، مقاوم به پژمردگی فوزاریومی و ورتسیلیومی ، رنگ قرمز ، اندازه کوچک و شکل کروی کشیده .
Tommy : رشد نامحدود ، میان رس ، رسیدن به صورت یک نواخت ، میوه 3 حجره ای ، دارای 10 ـ 8 میوه در هر خوشه ، مناسب برای پرورش گلخانه ای ، بدون ترکیدگی میوه ، مقاوم به فوزاریوم و کلاسپوریوم .
olympic :رشد محدود ، پر رشد ، عملکرد بالا ، میوه صاف ، پهن و سفت با طعم مناسب کیفیت درونی عالی ، میان رس ، مقاوم به پژمردگی ورتیسلیومی ، فوزاریوم ، لکه برگی خاکستری
30011/20 : Eرشد نامحدود ، گوشتی با شکل میوه زیبا ، میوه ها خیلی ترد و محکم در برابر نکروزه شدن مقاوم ، زود رس ، پرمحصول ، زمان کشت اواخر زمستان و بهار ، وزن متوسط 160 گرم
Max :رشد نامحدود ، میوه اندکی پهن و سفت ، مناسب برای کشت گلخانه ای ، مقاوم به پژمردگی ورتسیلیومی وفوزاریوم ، نماتد ریشه ، ویرئوس موزاییک توتون
30176/21E : رشد نا محدود ، زود رس با رشد قوی ، کاملاً ترد ،کروی به رنگ قرمز تیره ، وزن متوسط 150 ـ 130 گرم
لیــدو : رشد نا محدود ، میوه گوشتی و اندکی شیاردار ، ترد و به هنگام رسیدن قرمز ، وزن 170 گرم
Alex :رشد نامحدود ، میوه کروی شکل و بسیار یکنواخت ، مناسب برای کشت گلخانه ای ، مقاوم به پژمردگی ورتیسلیومی وفوزاریوم ، نماتد ریشه و ویروس موزاییک توتون
کل جی : رشد محدود ، عملکرد بالا ، میوه تخم مرغی شکل ، پوست سخت و سفت مناسب برای انتقال به مناطق دور دست .
اوربانا: رشد نامحدود ، پررشد ، عملکرد بالا ، میوه دارای رنگ و طعم مناسب
تنش های محیطی
گوجه فرنگی به تنش های محیطی حساس است . درجه حرارت هلی بالا و پایین ، خشکی و رطوبت بیش از حد و شوری و قلیائیت خاک مهمترین تنش ها هستند .
ضعف شکوفایی سباک دلیل عمده میوه بندی ضعیف در حرارت های پایین است .
آزمون غربال کردن فلورسانس کلروفیل برای ارزیابی تحمل به سرما در گوجه فرنگی پیشنهاد می گردد .
در حرارت های بالا قسمت تولید مثل کننده گل به شدت تحت تأثیر قرار می گیرد . ضعف جوانه زدن گرده ، رشد لوله گرده ضعیف و تنش کربوهیدرات دلایل عمده ضعف میوه بندی گوجه فرنگی در حرارت های بالا هستند .
برای مقاومت به خشکی سلکسیون باید بر پایه سیستم طویل ریشه وژسیت ، تون ، مقدار نسبتاً بالای آب ، حرارت پایین کانوپی و فشار اسمزی پایین انجام شود . در شرایط رطوبت بیش از حد به علت تولید اتیلن دم برگ ها به طرف خارج خمیده می شود .
تا کنون هیچ رقمی که بتواند در شرایط شور کشت شود ، اصلاح نشده است.
مقاومت به آفات گوجه فرنگی
گوجه فرنگی به بسیاری از آفات بند پایی حساس است . مقامت در گونه های وحشی گوجه فرنگی مربوط به کرک های غده ای است . دو ماده فنولی بودار روتین و اسید کلروژنیک موجود در کرک های غده ای از رشد آفات جلوگیری می کند لیکن نقش تعریف شده مواد فنولی در مقاومت بوته های میزبان ثابت نشده است .
بیماری های مهم گوجه فرنگی و روش های اصلاحی مقاومت به بیماری
گوجه فرنگی به تعدادی از بیماری های قارچی ، باکتریایی و ویروسی بسیار حساس است . خسارت های ناشی از بیماری تا %95 نیز رسیده است .
مقاومت به بیماری ها با یک ژن غالب کنترل می شود و این امر در مورد بوته میری فوزاریوم ، بوته میری ورتسیلیومی ، لکه برگی خاکستری ، پوسیدگی قهوه ای و ویروس موزاییک توتون گزارش شده است . مقاومت به بوته میری باکتریایی و لکه برگی باکتریایی به صورت چند ژنی کنترل می شود و مقاومت به شانکر باکتریایی با سه ژن غالب و یک ژن مغلوب کنترل می شود.
مطالعه بیوشیمیایی همراه با مقاومت نشات داده است که مقدار فنل با مقاومت به بوته میری فوزاریومی و پیچیدگی برگ همراه است . گاردنر مواد اصلاحی را برای مقاومت به early blight در شرایط گل خانه ای از طریق مایه کوبی ساقه با پاشیدن محلول تلقیح کننده حاوی کنیدی بر ساقه دانه رست های 6 هفته ای غربال کرد . مقاومت به زخم ساقه و مقاومت سبزینه با یکدیگر همبسته بودند و کار غربال کردن گل خانه ای برای مقاومت به زخم ساقه و شناسایی بوته هایی با مقاومت سبزینه مفید بود .
گوجه فرنگی به ویروس telfairia mosaic poty virus حساس است و لازم است ارقام مقاوم به این بیماری اصلاح شود .