در حال
جستجو...
تفاوت کود سولفات آهن با کلات آهن
این مطلب تفاوت‌های کاربردی و فنی بین کود سولفات آهن و کلات آهن را بررسی می‌کند: چیستی هر کدام، نحوه جذب در خاک، تأثیر pH، مزایا و معایب، و نکاتی عملی برای انتخاب و مصرف. خواننده پس از مطالعه قادر خواهد بود مناسب‌ترین نوع کود آهن را با توجه به شرایط خاک و نیاز گیاه انتخاب کند.
- مقدمه — نقش آهن در گیاهان
- سولفات آهن چیست؟
- کلات آهن چیست؟
- تفاوت‌های کلیدی بین سولفات آهن و کلات آهن
- نکات عملی برای انتخاب و مصرف
- جمع‌بندی
مقدمه — نقش آهن در گیاهان
آهن یکی از عناصر میکرو مورد نیاز گیاهان است و نقش محوری در ساخت کلروفیل دارد. کمبود آهن باعث کاهش تولید کلروفیل و بروز علائمی مانند **زردی برگ‌ها (کلروز)** می‌شود. برای رفع کمبود، در کشاورزی از انواع کود آهن استفاده می‌شود که عمدتاً در دو شکل رایج‌اند: سولفات آهن و کلات آهن.
سولفات آهن معمولاً ارزان‌تر و اثر طولانی‌تری در خاک دارد، اما در خاک‌های قلیایی سریعاً غیرقابل دسترس می‌شود. کلات‌ها هزینه بیشتری دارند ولی در pH بالاتر پایداری بیشتری نشان می‌دهند.
سولفات آهن چیست؟
سولفات آهن (معمولاً سولفات فِروس) یک نمک است که در صنایع و کشاورزی برای تامین آهن استفاده می‌شود. این ترکیب حاوی آهن در فرم دو ظرفیتی (Fe2+) است که فرم محلول و قابل جذب برای گیاه به شمار می‌رود؛ اما پس از وارد شدن به خاک، بسته به شرایط، به فرم سه ظرفیتی (Fe3+) تبدیل می‌شود که محلولیت و دسترسی آن برای گیاه کاهش می‌یابد.
معایب سولفات آهن
- کارایی سولفات آهن به شدت به pH خاک وابسته است. در خاک‌های قلیایی تبدیل Fe2+ به Fe3+ افزایش یافته و قابل استفاده بودن آهن کاهش می‌یابد.
- در pH بالای 7 کارایی به‌طور چشمگیر کاهش می‌یابد و در pH بالای 7.5 تقریباً بی‌اثر است.
- مقدار مصرف به‌ازای هر درخت یا ناحیه معمولاً بیشتر از کلات است؛ بنابراین هزینه و نیروی کار (برای حمل و کاربرد) افزایش می‌یابد.
کلات آهن چیست؟
کلات آهن به ترکیباتی گفته می‌شود که یون آهن توسط مولکول‌های آلی «کِلات» شده و در یک ساختار حلقوی یا چنگکی احاطه شده است. این حالت از تبدیل سریع Fe2+ به Fe3+ جلوگیری کرده و باعث می‌شود آهن در محدوده گسترده‌تری از pH قابل دسترسی برای گیاه باقی بماند. انواع شناخته‌شده کلات‌ها شامل EDTA، DTPA و EDDHA هستند که هر کدام در پایداری و محدوده pH متفاوت‌اند.
ویژگی‌های کلی کلات‌ها
- کلات‌ها آهن را در فرم قابل جذب نگه می‌دارند و بنابراین جذب سریع‌تر و مؤثرتری رخ می‌دهد.
- برخی کلات‌ها (مثل EDDHA) در محدوده pH بسیار بالاتر نیز آهن را قابل دسترس نگه می‌دارند (تا حدود pH=11 برای برخی کاربردها).
- هزینه واحد جرم بالاتر است ولی دُز مصرفی بسیار کمتر است.
استفاده‌ی بیش از حد از کلات‌ها می‌تواند منجر به تجمع در آب‌های سطحی و زیرسطحی شود؛ بنابراین رعایت دوز و زمان‌بندی مصرف برای کاهش اثرات محیط‌زیستی ضروری است.
تفاوت‌های کلیدی بین سولفات آهن و کلات آهن
در ادامه مهم‌ترین تفاوت‌ها را در قالب عناوین مجزا مرور می‌کنیم تا انتخاب مناسب‌تر بر اساس شرایط مزارع و گیاه انجام شود.
جذب
ترکیبات کلات‌شده آهن را در فرم دو ظرفیتی نگه داشته و معمولاً جذب بیشتری توسط ریشه یا برگ رخ می‌دهد. مزیت جذب بالا، اصلاح سریع کمبود است؛ اما جذب بیش از حد می‌تواند احتمال مسمومیت آهن (ازدیاد آهن) را افزایش دهد.
شسته شدن و پایداری در خاک
بخشی از سولفات آهن پس از رسوب در خاک باقی می‌ماند و می‌تواند در طول زمان توسط گیاه جذب شود؛ بنابراین اثری نسبتاً پایدارتر (هرچند کمتر مؤثر در خاک‌های قلیایی) دارد. کلات‌ها در صورت مصرف بیش از نیاز می‌توانند شسته شده و وارد منابع آبی شوند که هم هزینه را افزایش می‌دهد و هم خطر زیست‌محیطی ایجاد می‌کند.
تأثیر pH خاک
تبدیل Fe2+ به Fe3+ در سولفات با افزایش pH شدت می‌گیرد؛ در pH=7 بخش زیادی از آهن سولفات تبدیل می‌شود. میزان تبدیل در انواع کلات متفاوت است: در EDTA حدود 50٪، در DTPA حدود 40٪ و در EDDHA حتی در pH خنثی نیز آهن را حفظ می‌کند و تا pH≈11 مقاومت دارد. بنابراین برای خاک‌های خنثی تا قلیایی، کلات‌های مخصوص (مثل EDDHA) گزینه‌های کاراترند.
قیمت و مقدار مصرف
قیمت هر گرم کلات بالاتر است، اما به خاطر جذب بیشتر، دُز مصرفی بسیار کمتر است. به‌طور معمول برای هر درخت ممکن است 20–30 گرم کلات و 500–1000 گرم سولفات مورد نیاز باشد؛ بنابراین هزینه کل باید با توجه به اثربخشی و تعداد دفعات کاربرد محاسبه شود.
مواد غیرآهنی و عناصر همراه
سولفات آهن حاوی گوگرد است که عنصر ضروری دیگری برای گیاه است؛ هرچند منابع گوگرد در خاک متنوع است و استفاده از سولفات صرفاً برای تأمین گوگرد همیشه عقلانی نیست. ترکیبات کلات معمولاً بار تغذیه‌ای دیگر ندارند، اما تأثیر بر جذب سایر عناصر (مثل کاهش جذب منگنز) گزارش شده است.
نکات عملی برای انتخاب و مصرف
برای انتخاب صحیح میان سولفات و کلات، عوامل زیر را در نظر بگیرید:
- pH خاک: خاک‌های اسیدی تا خنثی — سولفات مؤثر است؛ خاک‌های خنثی تا قلیایی — کلات‌های مقاوم در برابر pH بالا (مثل EDDHA) مناسب‌ترند.
- شدت کمبود: برای اصلاح سریع کلروز شدید، کلات‌ها تأثیر سریع‌تری دارند.
- بودجه و حجم عملیات: اگر هزینه محدود است و مصرف زیاد مد نظر نیست، سولفات اقتصادی‌تر است؛ برای نتایج سریع و در خاک‌های قلیایی از کلات استفاده کنید.
- محیط‌زیست: دُز و زمان‌بندی کلات را کنترل کنید تا از شسته شدن و آسیب‌های آبی جلوگیری شود.
- نظارت و آزمون خاک: پیش از تصمیم‌گیری، آنالیز خاک و برگ انجام دهید تا نوع و مقدار مناسب کود مشخص شود.
برای کاربرد دقیق، ترکیب روش‌های خاکی و محلول‌پاشی (در صورت نیاز) می‌تواند بهترین نتایج را بدهد: مثلاً استفاده موضعی سولفات همراه با دوره‌ای کوددهی کلات برای اصلاح سریع علائم در درختان حساس.
جمع‌بندی
کمبود آهن مشکل شایعی در کشاورزی است که با افزودن کود آهن برطرف می‌شود. سولفات آهن برای شرایط اقتصادی‌تر و خاک‌های اسیدی تا خنثی مناسب است اما در خاک‌های قلیایی کارایی‌اش کاهش می‌یابد؛ در مقابل کلات آهن هزینه بیشتری دارد ولی در pHهای بالاتر پایدارتر و مؤثرتر است و جذب سریع‌تری فراهم می‌آورد. انتخاب بهترین گزینه بستگی به pH خاک، شدت کمبود، بودجه و نگرانی‌های محیط‌زیستی دارد. همیشه پیش از مصرف، آنالیز خاک و برگ را انجام دهید تا مراقبت هدفمند و مقرون‌به‌صرفه‌تری داشته باشید.
توئیتر
فیس بوک
لینکدین
