کاملترین آموزش شیوه های پیوند زدن درختان میوه

دسته بندی: زراعت

عملیات پیوند زدن درختان میوه با هدف ایجاد یک درخت مطلوب‌تر، زمانی میسر خواهد بود که شرایط محیطی و فیزیولوژی مناسبی برای گیاه فراهم باشد. پیش از هر چیز، بد نیست بدانید پیوند زدن چیست و به چه عملیاتی، واژه پیوندزنی اطلاق می‌شود. زمانی که بخشی از یک گیاه بر روی گیاه دیگری قرار بگیرد به گونه‌ای که بعد از گذشت مدت زمانی، این دو گیاه به هم جوش خورده و گیاه جدیدی شکل بگیرد، عملیات پیوندزنی انجام شده است. البته تعاریف متفاوتی برای این واژه وجود دارد اما متداول‌ترین آن، موضوع اشاره شده می‌باشد. خوب است بدانید که در باغبانی به بخش هوایی گیاهی که پیوند شده است، در اصلاح پیوندک یا فرازیست می‌گویند و قسمت پایین که مسئول رشد گیاه می‌باشد، پایه یا فروزیست نامیده می‌شود. چنانچه دو گیاه پیوند شده از یک خانواده و با خصوصیات مشابه و یکسانی باشند، عملیات پیوند سریع‌تر صورت می‌گیرد و گیاه پیوند شده، از نظر پایداری در شرایط مطمئن‌تری قرار خواهد داشت.

نکته کلیدی 1: موفقیت پیوند به عوامل متعددی مانند شرایط محیطی، فیزیولوژی گیاه، زمان پیوند و اجرای صحیح عملیات بستگی دارد.

یکی از مهم‌ترین هدف‌ها در رابطه با پیوند زدن درختان میوه، افزایش سطح باردهی درخت و کیفیت و کمیت محصول آن درخت می‌باشد. اما در این میان اهداف دیگری نیز وجود دارد که در زیر به آن‌ها اشاره خواهیم نمود:

انجام پیوندزنی با هدف دستیابی به گیاهانی کوتاه‌تر اما قوی‌تر
ایجاد تغییر در ساختار رویشی و باردهی درخت میوه
سرعت بخشیدن به باردهی درخت
برطرف نمودن برخی از نارسایی‌های درخت با استفاده از میان پایه‌ها
ترمیم و رفع برخی از آسیب‌ها و زخم‌های ایجاد شده در درخت

عملیات پیوند زدن درختان میوه با هدف ایجاد یک درخت مطلوب‌تر، زمانی میسر خواهد بود که شرایط محیطی و فیزیولوژی مناسبی برای گیاه فراهم باشد. هرچند عوامل دیگری همچون زمان پیوندزنی و اجرای صحیح این عملیات نیز از دیگر موارد تاثیرگذار می‌باشد.

نکته کلیدی 2: انتخاب پایه و پیوندک مناسب و تطابق آن‌ها از عوامل کلیدی موفقیت پیوندزنی است.

برای پیوند جوانه، بهترین زمان برای انجام پیوند زدن اواخر ماه خرداد تا اواخر شهریور ماه می‌باشد و برای پیوندهای چوبی، بهترین زمان در پایان فصل زمستان تا هنگام فصل شروع رشد گیاه می‌باشد.

برای اینکه عملیات پیوندزنی موفقی داشته باشیم، باید مطمئن باشیم که قسمت‌های دو گیاه پیوند خورده به صورت کامل با یکدیگر اتصال برقرار کرده و به خوبی به هم جوش خورده‌اند. در صورتی که این اتصال به صورت کامل فراهم گردد، پایه و پیوندک شروع به رشد و نمو همزمان نموده و سلول‌های محل اتصال شروع به ساخت بافت جوانی می‌نمایند. هیچ مانعی بین دو طبقه گیاه یعنی پایه و پیوندک نباید وجود داشته باشد تا این دو بخش بتوانند به خوبی بر هم منطبق شده و به هم بچسبند. در گیاهان دولپه ای اگر بین پایه و پیوندک، مانعی وجود نداشته باشد به طور قطع این دو قسمت به هم جوش خواهند خورد اما در گیاهان تک لپه ای حتی در صورت جوش خوردن این دو بخش، پیوند حاصل دوام و استحکامی نخواهد داشت و نهایتا بعد از یک سال، این پیوند از بین خواهد رفت. عملیات جوش خوردن پیوندک و پایه تا حد زیادی به دقت در قرار گرفتن این دو بخش بستگی دارد. به این معنی که باید حتما پایه و پیوندک به طور کامل بر یکدیگر مماس باشند اما لازم است بدانید که این تنها بخش ماجرا نیست بلکه این دو گیاه باید از نظر ساختار با هم قرابتی داشته باشند که بتوانند سازگاری لازم برای ایجاد پیوند را برقرار نمایند. البته در این باره استثنائاتی نیز وجود دارد به عنوان مثال در برخی موارد مشاهده شده که درختانی همچون به و گلابی به خوبی به یکدیگر پیوند خورده‌اند و در بعضی موارد نیز دو گیاه هم خانواده پیوند موفقی نداشته‌اند. اما به هر صورت قرابت دو گیاه نکته بسیار مهمی است که باید مد نظر قرار دهید. به گونه‌ای که در پاره ای موارد دو گونه مختلف سیب به طور مثال با بافت نرم و بافت سخت، پیوند مناسب و موفقی بر قرار نکرده اند و شناخت این موضوع یک امر کاملا تجربی می‌باشد و فقط آزمون و خطا می‌تواند در این شناخت ما را یاری نماید. در باره موضوع تاثیرگذاری پایه و پیوندک بر یکدیگر، بین متخصصین اختلاف نظر وجود دارد و برخی معتقدند این دو هیچ گونه تاثیری بر دیگری نمی‌گذارد و گروهی خلاف این عقیده را دارند. در برخی از پیوندها، رنگ برگ و گل و میوه با انتخاب پیوند می‌تواند متغیر باشد به عنوان مثال حاصل پیوند گوجه فرنگی با برگ‌های قرمز با گوجه فرنگی آمریکایی، رنگ برگ‌ها بسیار تیره‌تر از پیوند دو گونه مشابه از این گیاه خواهد بود. از دیگر تاثیرات پایه و پیوندک بر یکدیگر، مقاومت گیاه جدید در برابر تنش‌های محیطی همچون سرما و گرما و حتی بیماری‌ها و آفات می‌باشد. انتخاب نوع و گونه پایه و پیوندک بر طول عمر گیاه نیز می‌تواند تاثیر بگذارد. به طوری که حاصل پیوند درخت پسته با یک رقم از گونه خود می‌تواند حدود دویست سال عمر کند در صورتی که پیوند همان پسته با گونه‌ای از بنه، تنها حدود شصت سال عمر خواهد کرد.

نکته کلیدی 3: موفقیت پیوند به میزان تطابق و اتصال کامل پایه و پیوندک بستگی دارد.

همانطور که در بالا اشاره شد عملیات پیوندزنی، سبب تبدیل یک گیاه و محصول به محصول دیگری می‌گردد. در واقع اصلی‌ترین فایده و هدف پیوند زدن، تبدیل یک گیاه نامرغوب به گونه‌ای مرغوب‌تر می‌باشد که البته مرغوبیت هم تعاریف مختلفی دارد. بنابراین در این بخش از مطلب به جزئیات برخی از فواید پیوندزنی خواهیم پرداخت:

یکی از اصلی‌ترین اهداف پیوند زدن در گیاهان به خصوص در پیوند درختان میوه، افزایش بار گیاه می‌باشد یعنی هدف ایجاد درختی است که میوه بیشتری تولید نماید.
درشتی و زیبایی محصول از دیگر اهداف پیوند زدن می‌باشد.
یکی دیگر از اهداف، ایجاد گیاه یا درختی با طول عمر بالاتر و ماندگاری بیشتر می‌باشد. درشتی محصول در اکثر اوقات می‌تواند دلیلی بر بالا بودن کیفیت آن نیز باشد.
ماندگاری و دوام میوه از دیگر اهداف پیوندزنی درختان می‌باشد. در بسیاری از اوقات، در فاصله برداشت میوه تا مصرف آن، کیفیت میوه کاهش می‌یابد. یکی از اهداف پیوند زدن درختان تولید میوه و محصولی با کیفیت بالاتر و ماندگاری بیشتر می‌باشد.
زمان رسیدن محصول از دیگر فواید این کار می‌باشد. در موضوع برداشت محصول و رسیدن میوه، زمان امر مهمی می‌باشد. به عنوان مثال، میوه‌های نوبرانه از قیمت بالاتری برخوردار می‌باشند و یا در آخر فصل، اصولا میوه‌ها قیمت بالاتری دارند.
یکی دیگر از اهداف پیوندزنی، ازدیاد گیاه می‌باشد. در برخی موارد که از طریق قلمه و یا پاجوش نمی‌توان گیاه را تکثیر نمود، پیوند زدن می‌تواند یک روش مناسب برای ازدیاد آن گیاه محسوب شود.
یکی دیگر از مهم‌ترین و جالب‌ترین فواید پیوند زدن به خصوص درختان میوه، جوان‌سازی درخت می‌باشد. در بسیاری موارد گیاه کهنسال ریشه‌ای قوی دارد اما بنا به دلایلی قسمت هوایی درخت از بین رفته و یا رو به فرسایش می‌باشد. در این شرایط با پیوند زدن درخت می‌توان به منظور جوان‌سازی درخت، اقدام به پیوند زدن نمود که می‌تواند بسیار هم موفق باشد.
تقویت درختان ضعیف و سست نیز از دیگر موارد این موضوع می‌باشد. بسیاری از درختان دارای ریشه‌ای ضعیف بوده که این موضوع سبب عدم توانایی درخت در جذب شیره خام می‌باشد. پیوند زدن در چنین شرایطی، سبب جبران این نقصان می‌گردد. درست شبیه به تزریق خون به بدن انسان، این عملیات در این شرایط می‌تواند درخت را احیا نماید.
در برخی موارد پوست و تنه درختان به دلایل گوناگونی من جمله صدمه زدن توسط حیوانات جونده، دچار آسیب‌دیدگی می‌شود. تنه درخت در این موارد می‌تواند دچار خشکیدگی گردد. بنابراین برای احیای درخت می‌توان دو سر شاخه جوان را در قسمت انتهایی محل زخم تنه، پیوند زد.
یبس تقویت و سازگاری با محیط از دیگر فواید پیوند زدن درخت می‌باشد. چنانچه درختی در شرایط محیطی مشخصی نتواند نیاز غذایی خود را تامین نماید، در این حالت از روش پیوند زدن استفاده می‌کنیم و پیوندکی از درخت مورد نظر را تهیه کرده و آن را روی پایه دیگری که با درخت مذکور دارای قرابت می‌باشد، پیوند می‌زنیم.
توسط پیوند زدن گیاه و درختان می‌توان رشد گیاه را متعادل نمود. در برخی موارد، درخت دارای رشد بسیار زیاد یا برعکس رشد پایینی دارد و یا گیاه ریشه‌ای ضعیف و یا بسیار قوی دارد. در چنین شرایطی می‌توان با پیوند درخت، رشد آن را تعدیل نمود.
توسط پیوند زدن درختان می‌توان عملیات گرده افشانی را بهبود داد. در باغ‌های قدیمی درختان دو پایه که گل نر و ماده آنها به صورت جداگانه بر روی دو پایه قرار دارد، تنها پایه ماده کاشته شده و یا نسبت پایه‌های ماده نسبت به پایه‌های نر بالاتر می‌باشد و این موضوع باعث ایجاد مشکل در عملیات گرده افشانی می‌گردد. در چنین شرایطی برای حل این مشکل می‌توان از پیوند زدن استفاده نمود. برای این فرایند باید بر روی پایه‌های ماده، یک پیوندک از درخت نر را قرار داد. این کار سبب می‌شود تا هر ساله به اندازه کافی گرده برای بارور نمودن درختان ماده وجود داشته باشد.
باردهی زودهنگام نیز از دیگر فواید پیوند زدن درختان میوه می‌باشد. به طور معمول در درختان و گیاهانی که به روش بذر و یا ازدیاد غیر جنسی به وجود می‌آیند، سن گلدهی و میوه دهی بالای شش تا هفت سال می‌باشد. ولی چنانچه همین گیاه یا درخت به وسیله پیوندزنی تکثیر گردد، زمان باروری و رسیدن به سن گل و میوه دهی، کوتاه‌تر می‌شود.
با پیوند زدن گیاهان از رشد پاجوش‌ها جلوگیری می‌نماییم. همانطور که می‌دانید پاجوش‌ها سبب ضعیف شدن درخت می‌گردند و از طرفی از بین بردن و حذف آنها نیز کار راحتی نمی‌باشد و نیازمند صرف زمان و هزینه فراوانی می‌باشد. بنابراین قراردادن این گیاه بر روی پایه‌هایی که پاجوش نمی‌دهند و پیوند زدن آنها با این پایه‌ها از راه حل‌های این موضوع می‌باشد.

همانطور که اشاره شد، پیوند زدن زمانی موفق خواهد بود که گیاه در دوره فعالیت و شیره نباتی گیاه در جریان باشد. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت در هر زمانی از سال می‌توان عملیات پیوندزنی را انجام داد به استثنای زمانی که شیره نباتی گیاه راکد و گیاه در دوره استراحت می‌باشد. اما با این وجود، در عمل، این موضوع به ایراداتی برخورد می‌نماید که باز هم طول دوره مناسب پیوندزنی را کوتاه‌تر و محدودتر می‌نماید. در زیر به برخی از محدودیت‌ها اشاره می‌نماییم: در صورت وجود شیره نباتی به میزان زیاد، ممکن است ارتباط لازم بین پایه و پیوندک به درستی برقرار نگردد و پیوندک در شیره نباتی گیاه از بین برود یا اصطلاحا خفه گردد. گرمای هوا همچنین می‌تواند سبب تبخیر زیاد در پیوندک شود و قبل از اینکه شیره نباتی به حد کافی به پیوندک برسد، در اثر گرما، پیوندک خشک شده و از بین برود. سرمای زیاد و دمای پایین‌تر از ده درجه نیز می‌تواند مانع فعالیت سلول‌های پیوندک شد و عمل جوش خوردگی را با مشکل روبرو نماید. بنابراین شاید بتوان گفت بهترین و مطمئن‌ترین زمان برای پیوند زدن گیاه، ابتدای فصل بهار و همزمان با بیدار شدن پایه گیاه و قبل از اینکه میزان شیره نباتی گیاه زیاد شود می‌باشد. فصل بعدی نیز اواخر تابستان یا اوایل پاییز می‌باشد که شیره نباتی گیاه فعالیت کندتری دارد و سرمای زمستان نیز هنوز شروع نشده است.

پایه پیوند زدن باید مقاوم به سرما باشد. البته اهمیت این موضوع در مناطق معتدل شاید زیاد به نظر با اهمیت نرسد اما در مناطق سردسیر، برای دوام درخت پیوندی، باید از پایه‌هایی که مقاومت لازم در برابر سرما را دارند استفاده نمود. همچنین باید توجه داشته باشید که در صورتی که حساسیت به سرما در پایه بیشتر از پیوندک باشد، در زمان فصل سرما، درخت پیوندی قطعا خشک خواهد شد. امکان ازدیاد پایه وجود داشته باشد. باید پایه ای را انتخاب کنید که به راحتی و با کمترین هزینه و البته به روش غیر جنسی قابل ازدیاد و تکثیر باشد. زیرا تنها در این صورت پایه‌ها به صورت کاملا یکنواخت و هم جنس خواهند بود و باغ به شکلی کاملا یکنواخت رشد خواهد کرد که این موضوع سبب بهره‌برداری آسان‌تر و کم هزینه تر از باغ خواهد بود. پایه ای انتخاب کنید که مقاومت آن در برابر بیماری زیاد باشد. لازم است بدانید که پایه باید مقاوم در برابر بیماری‌ها و آفات مختلف باشد. به عنوان مثال گونه‌ای از مو که از نظر علمی موسوم به ویتیس وینیفرا می‌باشد و بیشتر انگورهای ایرانی نیز از همین نوع می‌باشند، به راحتی مورد حمله یک نوع حشره قرار می‌گیرد که سبب خشکیدن درخت می‌گردد اما نوع دیگری از مو که آمریکایی می‌باشد در برابر همین حشره مقاوم می‌باشد بنابراین در صورتی که در منطقه‌ای این آفت شیوع پیدا کرد باید همه موهای ایرانی را به این گونه آمریکایی پیوند زد تا درخت انگور از این آفت جان سالم به در برد. پایه باید به گونه‌ای انتخاب شود که عملیات پیوند زدن به راحتی انجام گیرد. اگر دقت کرده باشید در برخی گیاهان پوست به راحتی از چوب جدا می‌شود اما در برخی دیگر به علت نازکی بیش از حد پوست، جدا کردن آن از چوب امکان پذیر نمی‌باشد. این موضوع در پیوند تاجی و پیوند شکمی بسیار با اهمیت می‌باشد. بنابراین در هنگام عملیات پیوندزنی دقت کنید پایه ای را انتخاب نمایید که بتوانید به راحتی پوست آن را از چوب جدا نمایید. اهمیت مقدار و نوع ریشه پایه. در زمان انتخاب پایه، دقت کنید که پایه ای انتخاب نمایید که ریشه آن قوی و سطحی باشد. این نوع ریشه بسیار بهتر از گیاهانی با ریشه عمودی و ضعیف، در پیوند زدن عمل می‌نماید. پایه نباید پاجوش بزند. یادتان باشد که درختانی که پاجوش زیادی از آنها تولید می‌شود، صلاحیت انتخاب به عنوان پایه را ندارند. زیرا وجود پاجوش‌ها باعث ضعیف شدن درخت پیوندی می‌گردد و این موضوع باعث نامرغوب بودن محصول تولیدی آن می‌گردد. پایه باید با هر نوع خاک توافق داشته باشد. هرچند نمی‌توان انتظار داشت که یک نوع گیاه مشخص در انواع خاک به ثمر بنشیند اما از نظر اقتصادی بهتر است که پایه ای انتخاب کنید که در بیشتر خاک‌ها بتواند رشد و نمو نماید.

در انتخاب پیوندک در عملیات پیوندزنی درختان باید موارد زیر را رعایت نمایید: قرابت و تجانس پیوندک با پایه. این مطلب در قسمت انتخاب پایه به طور مفصل توضیح داده شد. سن پیوندک بیشتر از یک سال نباشد. اگر عملیات پیوند زدن در فصل پاییز صورت می‌گیرد بهتر است از شاخه‌های همان سال و شاخه‌هایی که در فصل بهار روییده است استفاده نماییم. نباید سن پیوندک بیشتر از یک سال باشد البته باید بطور کامل هم رسیده باشد و به اندازه کافی سفت شده باشد. پیوندک از شاخه‌های گل و میوه دهنده انتخاب شود. در هنگام انتخاب پیوندک حتما توجه داشته باشید که پیوندک را از شاخه‌هایی که میوه و یا گل می‌دهند انتخاب کنید. اگر پیوندک از شاخه‌های نر انتخاب شود، معمولا میوه و یا گل نخواهد داشت. تهیه پیوندک از قسمت وسط شاخه. جوانه‌های گیاه در قسمت فوقانی آن معمولا سست و ضعیف هستند و در قسمت تحتانی نیز کم بار و کم محصول بنابراین بهترین حالت برای انتخاب پیوندک، از وسط شاخه می‌باشد. انتخاب پیوندک بعد از دوره استراحت. برای پیوندزنی در در فصل بهار، در درختانی که دوره استراحت دارند باید پیوندک را پس از شروع دوره استراحت درخت و پیش از بیدار شدن پایه مادر از استراحت انتخاب نماییم. چنانچه زمستان سردی را پیش بینی کنیم باید قطع پیوندک پیش از فصل سرما و یخبندان باشد زیرا سرمای بیش از حد ممکن است سبب خشک شدن شاخه‌ها و نبود شاخه مناسب برای پیوندک بشود. همچنین باید توجه کنید چنانچه پیوندک را مدتی پیش از پیوند زدن انتخاب و از شاخه مادری جدا کردید، در نگهداری آن بسیار دقت کنید که پیوندک نخشکد و از بین نرود. سرما ممکن است به پیوندک آسیب بزند و گرما نیز ممکن است باعث بیدار شدن بی‌موقع و زودهنگام پیوندک شود. در چنین شرایطی بهتر است پیوندک را در خزه و یا خاک اره مرطوب نگهداری نمایید. دمای مناسب در این حالت برای پیوندک حدود 5 تا 6 درجه می‌باشد. پیوندک را در باغ و در نقطه‌ای زیر خاک دفن نمایید. درجه فعالیت حیاتی پایه و پیوندک باید در یک سطح باشد. سعی کنید از پایه و پیوندکی استفاده کنید که در یک درجه از فعالیت حیاتی باشند. اگر این موضوع مقدور نبود باید پایه از پیوندک جلوتر باشد. یعنی فعالیت پایه بیشتر از پیوندک باشد و پایه باید پیش از پیوندک از استراحت و خواب زمستانی بیدار و شروع به فعالیت نماید. علت این امر بسیار واضح است. چنانچه پیوندک پیش از پایه از خواب زمستانی بیدار شود، شروع به فعالیت می‌نماید و بر اثر تبخیر، ذخایر غذایی خود را از دست می‌دهد و بنابراین در اثر نرسیدن مواد غذایی، پیش از اینکه جوش بخورد، پیوندک خشک شده و از بین می‌رود.

بازار بزرگ کشاورزی ایران، با هدف آشنایی شما کاربران گرامی با نکات مفید مربوط به زراعت و باغبانی، اقدام به ایجاد بخشی تحت عنوان دانستنی‌های مفید کشاورزی نموده است. در این بخش از سایت، سعی ما بر این است که با ارائه مقالاتی کاربردی و علمی، به شما کاربران و همراهان عزیز یاری برسانیم. پس با ما همراه باشید و با درج نظرات خود در این بخش و یا ارسال موارد مورد نیاز خود در انتهای این سری از مقالات، ما را در ارائه هر چه بهتر خدمات راهنمایی نمایید. بازار بزرگ کشاورزی ایران با بیش از ده سال فعالیت و تجربه در حوزه کشاورزی در خدمت مخاطبان و فعالین این بخش عظیم می‌باشد.