نقش لگوم ها در تناوب زراعی

در زراعت دیم که کمبود رطوبت خاک باعث محدودیت مصرف کودهای شیمیایی میشود استفاده از گیاهان لگومینوز اقتصادی ترین راه حل است .

---

تناوب غلات با لگومها در دیم کاری
نباتات خانواده لگومینوز بعلت دارا بودن ویژگی مربوط به تثبیت ازت ، احیاء خاک و تقویت میکروارگانیسم های خاک و در نتیجه افزایش حاصلخیزی آن در زراعت مدرندیم عامل عمده ای محسوب می گردند. زیرا سبب افزایش راندمان محصول غله و تولید علوفه می گردند. براین اساس از گیاهان علوفه ای این خانواده از قبیل یونجه ، شبدر و حبوبات در تناوب دیم غلات استفاده می شود. این روش در ممالک دیم خیز مشابه با شرایط کشور ما یعنی در کشورهای استرالیا و ترکیه عمل شده و نتایج موفقیت آمیز نیز داشته است. براساس تحقیقات انجام شده در کشور استرالیا با کشت یونجه وشبدرمقدار 70 کیلوگرم ازت و حدود 5000 کیلوگرم علوفه تر در هکتار بدست آمده است و بسیار بجا خواهد بود که از تجربیات و نتایج تحقیقات این کشورها در این زمینه استفاده شود البته ازنباتات علوفه ای این خانواده که به صورت خودرو می باشند در مناطق دیم خیز کشور ما وجوددارند بنابراین شناخت لگومهای بومی مناطق مختلف و اتخاذ روشهای مناسب در جهت حمایت از آنها به تنظیم تناوب مطلوب کمک می نمایند در غیر اینصورت می توان از بذور انتخابی خارجی با توجه به سازگاری آنها با مناطق مختلف در این زمینه استفاده نمود. گونه های متعدد یونجه و شبدرمورد استفاده دردیم کلاً مبدأ مدیترانه ای دارند که طی سالیان گذشته به دیگر نقاط جهان رفته است بطوریکه درنیم قرن گذشته در کشور استرالیا کاربرد لگومها در تناوب غیردیم صورت گرفته و تحقیقات ارزنده ای نیزدراین مورد بعمل آمده است. موضوع قابل توجه این است که نباتات علوفه ای فوق الذکر یکساله بوده و اغلب دارای بذور سخت می باشند که پس از پخش آن در خاک بعلت همین خاصیت در سال بعد از گندم نیز سبز می شوند و لزومی به بذرکاری مجدد نمی باشد و بدین ترتیب کشت یکسال در میان گندم یونجه بجای سیستم کشت یکسال در میان گندم و آیش با تمام محسناتی که دارد عملی می گردد.
تناوب زراعی زمانی بعنوان پایه اساسی یک کشاورزی با ثبات به حساب می آمد و تنها راه موجود برای جلوگیری از به اتمام رسیدن ذخیره مواد غذایی خاک و بدست آوردن عملکردی نسبتاً زیاد و ثابت بود ولی پیشرفت تکنولوژی در کشاورزی باعث تجدیدنظر و توجیه تناوب زراعی از جنبه های مختلف گردیده و نظرات قدیمی در مورد ضروری بودن یک تناوب برنامه ریزی شده از نظر حفظ حاصلخیزی خاک و کارآئی بهترمصرف آب دیگر مورد قبول نیست.
بخصوص در زراعت دیم و درکشور ایران که قسمت اعظم آن جزءمناطق نیمه خشک بوده و دیمکاری از اهمیت زیادی برخوردار است . در زراعت دیم که کمبود رطوبت خاک باعث محدودیت مصرف کودهای شیمیایی می شود استفاده از گیاهان لگومینوز اقتصادی ترین راه حل این مشکل است و از آنجا که دامداری و محصولات دامی در مناطق دیم کاری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد . روش توأم دامداری و زراعت در این مناطق موجب افزایش محصول غله و بالاتر از آن احیاء دامداری می گردد. با همه اهمیتی که استفاده از گیاهان خانواده لگومینوز در تناوب دیم دارند ولی متأسفانه این روش ها در ایران مورد بررسی قرار نگرفته است.
محسنات و مزایای استفاده از لگومها در تناوب دیم
لگومها علاوه بر تأمین مواد غذایی دام که بصورت چرا و حتی برداشت علوفه نیز انجام می شود( چرای دام بخاطر پخش فضولات قابل اهمیت می باشد و از این طریق مقادیر متنابهی به مواد آلی خاک افزوده شده و در مصرف کود از ته نیز صرفه جویی می گردد که ارزش آن فوق العاده خواهد بود ) ریشه های آنها که به عمق خاک نفوذ می کنند موجب تکثیر وتقویت میکروارگانیسم ها و افزایش حجم خاک گشته و از نظر اصلاح خاک و تنظیم اسیدیته خاک مفیدو مؤثر می باشد. همچنین باعث حفظ رطوبت درعمق خاک می شود که خود موجب تسهیل عملیات زراعتی خواهد بود. علاوه بر این تثبیت خاک از نظر خطر فرسایش آبی و بادی و کنترل علفهای هرز به دلیل غالب بودن لگومها به سایر نباتات علوفه ای از دیگر محسنات آنها است ( در زراعت آبی نیز برای کنترل علفهای هرز از کشت متراکم یونجه و بخصوص شبدر استفاده می شود) و در مجموع با استفاده از کاربرد لگومها درتناوب زراعت دیم بودن آیش علاوه بر دستیابی به یک محصول خوب و مطمئن غله و علوفه به تولید فرآورده های دامی که برای اقتصاد کشور حیاتی است کمک شایانی خواهد شد که امید است هرچه زودتر این مهم در مناطق مساعد و دیم زارهای کشور عملی شده و شاهدنتایج آن باشیم.