گروه های عمده آبزیان پرورشی

به طور کلی آبزیان پرورشی در مرحله اول به دو گروه عمده گیاهان و جانوران آبزی تقسیم می شوند.

---

گروه های عمده آبزیان پرورشی
به طور کلی آبزیان پرورشی در مرحله اول به دو گروه عمده گیاهان و جانوران آبزی تقسیم می شوند.
گیاهان آبزی پرورشی
گیاهان آبزی خود به دو زیر گروه گیاهان تک سلولی یا فیتوپلانکتون ها، و گیاهان پر سلولی یا جلبک ها تقسیم می شوند.همان گونه که قبلا نیز اشاره شد، پرورش گیاهان آبزی تنها از چند دهه قبل آغاز شده است.ظاهرا پرورش گیاهان پر سلولی زودتر از گیاهان تک سلولی شروع شده است.
از گیاهان تک سلولی پرورشی عمدتا برای تغذیه نوزاد سخت پوستان، نرم تنان، و ماهی ها استفاده می شود. نوزاد سخت پوستان و بیشتر گونه های ماهی های پرورشی، تغذیه از محیط خارج را با خوردن فیتوپلانکتون ها آغاز میکنند. برخی از این نوزادان به اندازه ای کوچک هستند که در مراحل اولیه تغذیه چیزی جز گیاهان تک سلولی را نمی توانند بخورند. حتی زئوپلانکتون ها یا جانوران ریز شناور در آب نیز برای آنها درشت هستند. در کارگاه های تکثیر و پرورش سخت پوستان و نرم تنان، پرورش فیتوپلانکتون ها در درجه اول اهمیت قرار دارد.
امروزه پرورش گیاهان تک سلولی به طور متراکم، در سطوح بزرگ، و برای تولید انبوه این گیاهان انجام می گیرد. تولیدات حاصله را پس از خشک کردن به مصرف تغذیه آبزیان می رسانند و یا برای تهیه مواد غذایی، دارویی و بهداشتی مورد نیاز انسان به کار می برند.
پرورش گیاهان پر سلولی یا جلبک ها ی آبی نیز در برخی از کشورها به صورت انبوه انجام می گیرد. در کشورهای آسیای جنوب شرقی و خاور دور از این گیاهان برای تهیه غذا، تولید مواد دارویی و زینتی و نیز خوراک دام استفاده می شود.آگار که برای تهیه محیط کشت میکروبی مورد استفاده قرار می گیرد، و نیز آلجینات که برای قالب گیری دندان در دندان پزشکی مصرف می شود، از گیاهان دریایی درست می شوند. در ساختن بسیاری از انواع شامپوها،صابونهاوسایرموادبهداشتی نیزازگیاهان آبزی استفاده میشود.
جانوران آبزی پرورشی
الف: تقسیم بندی تجارتی
ب: تقسیم بندی اکو لوژیک یا بوم شناسی
ج: تقسیم بندی از نظر شوری آب
د: تقسیم بندی از نظر تحمل شوری آب
ه: تقسیم بندی از نظر نوع مصرف
الف - تقسیم بندی تجارتی:
از نقطه نظر ساختار بدن، آبزیان پرورشی به دو گروه بزرگ آبزیان باله دار که شامل تمامی ماهی های پرورشی است، و آبزیان پوسته دار یا صدف دار شامل تمامی سخت پوستان و نرم تنان تقسیم می شوند. کفه نرم تنان، و پوست سخت و کیتینی سخت پوستان را به طور کلی پوشش سخت می گویند. بنابراین انواع ماهی های پرورشی جزء باله داران پرورشی، و انواع میگو، شاه میگو (لابستر)، خرچنگ، صدف های خوراکی، صدف های مروارید ساز و حلزون ها، از نقطه نظر تقسیم بندی تجارتی جزء آبزیان صدف دار هستند.
ب - تقسیم بندی اکولوژیک یا بوم شناسی:
از نقطه نظر شرایط زیست محیطی به ویژه درجه حرارت محیط که عامل بسیار مهم و موثری در پرورش و تولید انواع مختلف آبزیان است، آبزیان پرورشی را به دو گروه عمده سرد آبی و گرم آبی تقسیم می کنند.
1. آبزیان سرد آبی: آبزیان پرورشی سرد آبی آن گروه از آبزیان هستند که درجه حرارت مناسب برای پرورش آنها بین 10تا18 درجه سانتیگراد است. برای اینکه در این آبزیان تولید گامتهای جنسی (تخمک و اسپرماتوزوئید) به خوبی صورت می گیرد، در طول فصل سرد، بایستی درجه حرارت محیط زیست آنها، به حداقل 8 درجه سانتیگراد پایین رود. برای مثال در کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا که یکی از انواع آبزیان سرد آبی است، اگر درجه حرارت آب در زمستان به 8 درجه سانتیگراد یا کمتر نرسد، رشد و نمو تخم به خوبی انجام نمی گیرد. اگر گرمای آب در طول سال از 12 درجه سانتیگراد کمتر نباشد، اصولا تخم قابل تکثیر تولید نمی شود.
درجه حرارت مناسب، برای رشد اقتصادی ماهی قزل آلای رنگین کمان 17 درجه سانتیگراد است. در این گرما، ماهی قزل آلا حداکثر رشد و سود دهی را خواهد داشت. اگر درجه حرارت آب تا 20 درجه افزایش یابد، به شرطی که اکسیژن کافی در دسترس ماهی باشد، رشد و نمو آن در حد نسبتا مطلوب ادامه می یابد.
انواع سخت پوستان و صدف های پرورشی سرد آبی نیز وجود دارند، ولی عمدتا پرورش انواع گرم آبی آنها در سطح جهان رواج یافته است. بسیاری از گونه های صدف های پرورشی نیز وجود دارند که امکان پرورش آنها، هم در آبهای سرد وهم در آبهای گرم وجود دارد. بدیهی است رشد و نمو این صدف ها در آبهای گرمتر سریع تر، و ارائه به بازار آنها زودتر انجام می گیرد.
2. آبزیان گرم آبی: آبزیان گرم آبی به آن دسته از آبزیان گفته می شود که بهترین رشد و نمو آنها در گرمای تقریبی آب 25 درجه سانتیگراد صورت می گیرد. بدیهی است این آبزیان می توانند درجه حرارت آب را تا 30 درجه سانتیگراد تحمل و به خوبی رشد و نمو کنند، مشروط بر این که اکسیژن محلول در آب از7 میلی گرم در لیتر کمترنباشد.
از نظر اقتصادی بهترین گرمای آب برای رشد و نمو هرچه بیشتر انواع کپور ماهیان پرورشی، حرارت 25 درجه سانتیگراد است، ولی از نظر فعل و انفعالات زیستی، بهترین درجه حرارت برای این دسته ماهیها 22 درجه سانتیگراد می باشد.
ماهی های گرم آبی عمدتا وقتی گرمای آب به حدود 20 درجه سانتیگراد می رسد، شروع به تخم ریزی می کنند. مناسب ترین گرما برای تخم ریزی، رشد و نمو جنین و نیز تولید لارو و بچه ماهی مناسب، حدود 22تا 24 درجه سانتی گراد است، هرچه درجه حرارت از این حد بالاتر رود، سرعت رشد و نمو جنین و نوزاد تندتر می شود. و در نتیجه احتمال ایجاد نوزاد های ناقص، و بالا رفتن درصد مرگ و میر آنها افزایش می یابد. در گرمای کمتر از 22تا 24 درجه سانتیگراد، سرعت رشد و نمو جنینی و نوزادی کندتر است. اگر آب خیلی سرد تر از حد مطلوب باشد، باز هم درصد مرگ و میر جنین و نوزاد ها زیادتر می شود.
کلیه میگوها، صدف ها و ماهی های قابل پرورش آبهای خلیج فارس و دریای عمان جزء آبزیان پرورشی گرم آبی تقسیم بندی می شوند.
ج - تقسیم بندی از نظر شوری آب:
آبزیان پرورشی بدون توجه به انواع تجارتی و درجه حرارت مناسب رشد و نمو آنها، از نظر شوری مناسب آب معمولا به 2 گروه تقسیم می شوند:
1. آبزیان آبهای شیرین: آبزیان آب شیرین به گروهی از آبزیان پرورشی گفته می شود که مراحل رشد و نمو و تولید مثل آنها منحصرا در آب شیرین آنجام می گیرد. انواع کپور ماهیان چینی (کپور معمولی، کپور نقره ای، کپور علف خوار و کپور سرگنده)، انواع ماهی های قزل آلای پرورشی، خرچنگ آب شیرین، خرچنگ مرداب انزلی، و انواع صدف ها و حلزون های پرورشی آب شیرین جزء این گروه به حساب می آیند.
برخی از این آبزیان منحصرا با زندگی در آب شیرین سازش یافته اند و تنها می توانند نوسانات بسیار کم شوری آب را تحمل کنند. برای مثال ماهی کپور علف خوار، کپور نقره ای و کپور سر گنده فقط می توانند آبهای شوری را تحمل کنند که نوشیدن آنها برای انسان غیر ممکن نباشد. در صورتی که ماهی های کپور معمولی و قزل آلا قادر هستند آبهای نسبتا شور را که نمک آنها 10 تا 17 در هزار باشد تحمل و رشد و نمو کنند. شوری آب دریای مازندران 13 قسمت در هزار و شوری آب اقیانوس ها 35 در هزار است. یعنی در هر کیلوگرم (لیتر) آب دریای مازندران 13 گرم انواع نمک، و در هر کیلوگرم آب اقیانوس ها، 35 گرم نمک وجود دارد. کپور معمولی به خوبی در آب دریای مازندران رشد و نمو می کند ولی تخم ریزی آن حتما بایستی در آب شیرین صورت گیرد. برخی از انواع آبزیان آب شیرین هم به مرور به زندگی در آب شور عادت کرده اند و می توانند کلیه مراحل زندگی را در آبهای دریای مازندران ایجاد کند.
 آبزیان آبهای شور: آبزیان آبهای شور به آبزیانی گفته می شود که مراحل رشد و نمو آنها در آب شور دریاها انجام گیرد. این آبزیان به طور کلی به دو گروه اصلی تقسیم می شوند:
1- آبزیان دریایی: آبزیان دریایی به آن دسته از آبزیان گفته می شود که تمامی چرخه زیستی آنها در دریا انجام می گیرد. این ماهی ها برای تخم ریزی نیاز به مهاجرت به رود خانه های آب شیرین ندارند. ماهی کفال دریای مازندران، شوریده و هامور خلیج فارس و شاه میگوی دریای عمان جزء این گروه به حساب می آیند.
2- آبزیان مهاجر: این گروه از آبزیان قسمت عمده ای از دوره رشد و نمو خود را در آب شور دریا می گذرانند و هنگام تخم ریزی به رودخانه های آب شیرین مهاجرت می کنند. انواع تاس ماهیان یا ماهیان خاویاری، ماهی سفید و ماهی آزاد دریای مازندران جزء این گروه به حساب می آیند که به آنها ماهی های کوچ کننده یا مهاجر می گویند. به آبزیانی که از دریا برای تخم ریزی به رود خانه می آیند آبزیان رود کوچ یا آنادروم می گویند. برخی از آبزیان نیز در آب شیرین زندگی می کنند ولی برای تخم ریزی به دریا مهاجرت می کنند. مارماهی برای تخم ریزی به دریا، و میگوی درشت آب شیرین برای تخم ریزی به مصب رودخانه، جایی که آب شور و شیرین مخلوط می شود و می رود. به این دسته از آبزیان دریا کوچ یا کاتادروم می گویند.
د- تقسیم بندی از نظر تحمل شوری آب:
از نظر تحمل میزان شوری آب نیز آبزیان به دو دسته تقسیم می شوند:
دسته اول ماهیها و دیگر آبزیانی هستند که تنها می توانند تغییرات محدود شوری آب را تحمل کنند. اگر میزان نوسانها و تغییرات شوری زیاد باشد، این آبزیان از بین می روند. بین آبزیان پرورشی، ماهی کپور معمولی، قزل آلا و ماهی کفال می توانند نوسان های زیاد شوری را تحمل کنند. به این دسته از آبزیان یوری های لین می گویند. ماهی کفال را می توان در آب شیرین، نیمه شور و شور پرورش داد. به آبزیانی که تنها می توانند نوسان های محدود شوری را تحمل کنند استنوهای لین گویند. از آبزیان پرورشی وابسته به این دسته می توان ماهی های علف خوار (آمور) و کیور نقره ای را نام برد.
ه – تقسیم بندی از نظر نوع مصرف:
از نظر مصرف انسانی نیز آبزیان پرورشی رامی توان به 6 دسته تقسیم بندی کرد:
1. آبزیان خوراکی: به کلیه ماهیها، نرم تنان، سخت پوستان و گیاهان آبزی که به منظور مصرف غذایی برای انسان پرورش داده می شوند، آبزیان خوراکی گفته می شود.
2. آبزیان زینتی: به آن دسته از آبزیان که به منظور استفاده زینتی پرورش داده می شوند، آبزیان زینتی گفته می شود. ماهی های آکواریومی، صدف های مروارید ساز و مرجان ها از این گروه هستند.
3. آبزیان دارویی و بهداشتی: به کلیه آبزیانی که به منظور استفاده های دارویی یا بهداشتی پرورش داده می شوند، آبزیان پرورشی دارویی گفته می شود. برخی از انواع گیاهان آبزی برای مصارف دارویی مانند تهیه آگار برای ایجاد محیطهای کشت میکروبی، تهیه مواد اولیه قالب گیری در دندانپزشکی و مصرف در تهیه شامپو، صابون و سایر مواد بهداشتی پرورش داده می شوند.
4. آبزیان غذایی: پرورش گروه عمده ای از آبزیان آبهای شیرین و شور، به منظور تولید غذا برای پرورش آبزیان خوراکی، انجام می گیرد. انواع غذاهای زنده مانند انواع تک سلولی های گیاهی، آغازیان، کک آبی یا دافنی (خاکشیر)، گوشوارک یا آرتمیا، انواع ماهی های ریز و...در این گروه قرار دارند.
5. تولید طعمه: پرورش انواع ماهی، خرچنگ و برخی از نرم تنان به منظور تهیه طعمه برای صید های تجارتی و یا صید های ورزشی متداول است.
6. تولید نوزاد و بچه انواع آبزیان تجارتی: این تولید به منظور افزایش ذخایر طبیعی کاهش یافته، و کمک به تولید مثل طبیعی، در مواردی که به دلیل عوامل طبیعی یا انسانی میزان تولیدمثل وافزایش ذخایرازطریق طبیعی محدوداست، صورت می گیرد. سالانه میلیون ها عدد بچه ماهی سفید، انواع ماهیان خاویاری، ماهی آزاد و ماهی های سوف، سیم، کلمه و کپور توسط شیلات ایران تولید و برای این منظور در دریای مازندران رها می شود.
آبزیان پرورشی کشور
در حال حاضر، ماهی ها، عمده ترین آبزیان پرورشی کشور را تشکیل می دهند؛ اگرچه در چند سال اخیر اقداماتی برای پرورش انواع میگوهای پرورشی، و نیز پرورش برخی از انواع صدف ها به عمل آمده است.
اقداماتی برای پرورش انواع میگوهای پرورشی، و نیز پرورش برخی از انواع صدف ها به عمل آمده است :


سایر آبزیان پرورشی کشور
علاوه بر گونه ها و انواع یاد شده، آبزیان متنوع دیگری در آبهای شمالی، جنوبی، و داخلی کشور وجود دارد که امکان تکثیر و پرورش آنها جهت مصرف در داخل کشور و یا صدور به سایر کشورها وجود دارد. عمده ترین آنها عبارتند از:
1. بسیاری از گونه های ماهی های تجارتی جنوب
2. بسیاری از انواع صدف های خوراکی آبهای جنوبی کشور
3. برخی از انواع سخت پوستان (شاه میگو و خرچنگ)، خارپوستان (خیار دریایی)و نرم تنان جنوب (انواع صدف های خوراکی)
4. برخی دیگر از انواع ماهی های تجارتی دریای مازندران (سیم، سوف، کلمه و...)
5. اردک ماهی مرداب انزلی
6. خرچنگ آب شیرین دریای انزلی