داروهای موثر در درمان بیماریهای باکتریایی طیور

به هنگام ظهور بیماری در گله به منظور کمک به برگشت طیور به وضعیت طبیعی و نیز کمک به کنترل بیماریهایی که وجود آنها درگله محرز شده باشد استفاده از دارو لازم است

---

داروهای موثر در درمان بیماریهای باکتریایی طیور
 طیور به بیماری های مختلفی از جمله بیماریهای باکتریایی مبتلا میگردند طبیعت خاص پرورش طیور که به تعداد زیاد و بصورت متراکم پرورش داده می شوند امکان بررسی و رسیدگی به وضعیت تک تک آنها را غیر ممکن می سازد بدین لحاظ هنگام شیوع بیماری در گله امکان درمان و کنترل آن به ویژه در صورت مسری بودن بیماری کم است و می تواند تمام گله را در زمان کوتاهی درمعرض خطر تا حد نابودی قرار دهد حتی در صورتی که بتوان بیماری را کنترل کرد علاوه بر مرگ و میر کاهش رشد و در نتیجه تولید ، هزینه زیادی نیز به منظور خرید دارو به مرغدار تحمیل می شود شاید ذکر این نکته خالی از فایده نباشد که تهیه دارو بخش عمده ای ازهزینه مرغداری را به خود اختصاص می دهد از این رو پیشگیری از بیماری بر درمان به ویژه در بیماریهای طیور تقدم دارد بدین منظور باید اصول صحیح پرورش طیور همچون انتخاب جوجه سالم ، تغذیه مناسب ، شرایط لانه و تراکم مناسب آن ، نگهداری جوجه های همسن ، معدوم کردن لاشه های طیور بیمار و پیشگیری از ورود آلودگیهای مختلف به مرغداری و استفاده از مواد ضد عفونی مناسب در مواقع لازم رعایت شود را دیگر پیشگیری از وقوع بیشتر بیماری ها که باید همگام با مسایل فوق صورت گیرد واکسینه کردن طیور است که باید طبق برنامه زمان بندی شده در مورد هر بیماری انجام شود اما علی رغم رعایت موارد فوق به منظور کاهش علایم و عوارض بیماریها استفاده از داروها و آنتی بیوتیکها اجتناب ناپذیر می باشد در غیر اینصورت بیماری قادرست تاحد نابودی تمام گله پیشرفت نماید از این روست که استفاه از داروها و مواد شیمیایی مطرح می گردد .
لزوم استفاده از داروها
به هنگام ظهور بیماری در گله به منظور کمک به برگشت طیور به وضعیت طبیعی و نیز کمک به کنترل بیماریهایی که وجود آنها درگله محرز شده باشد استفاده از دارو لازم است به ویژه آن که با گسترش صنعت مرغداری و ایجاد واحدهای مرغداری در مجاورت یکدیگر و رفت و آمدهای بی رویه و غیر اصولی و نیز عدم رعایت موارد بهداشتی که از هچری شروع و تا ورود جوجه به مرغداری و تا پایان دوره همچنان تداوم پیدا میکند مرغدار را وادار می سازد که از بیم از دست دادن سرمایه خود از دارو به میزان زیاد استفاده نماید حال این سوال مطرح است که چه نوع دارو به چه مقدار و چه مدت و از کدام راه بایدجهت درمان یک بیماری به کار گرفته شود پاسخ یکسان به این سوال امکان پذیر نیست و به نوع بیماری ، شدت آن ، وضعیت عمومی گله ، بیماریهای قبلی آن ، شرایط اپیدمیولوژیک ، مدیریت و تواناییهای علمی و عملی مرغدار بستگی دارد در یک پاسخ کلی می توان این گونه اظهار نظر کردکه معمولا مقادیر توصیه شده داروها جهت مقابله با عفونت کافی می باشد در صورتی که دارو به میزان کمتر مورد مصرف قرار گیرد موجب عدم بهبودی گله و ماندگاری بیماری خواهد شد که افت تولید را به همراه خواهد داشت ازطرف دیگر مقادیر بیش از حد آن نیز عوارض غیر قابل جبرانی را در پی دارد چرا که علاوه بر تحمیل هزینه اضافی به مرغدار ، با تجمع در بدن طیور همانند سم عمل کرده و بامتاثر ساختن اعمال فیزیولوژیک ، علاوه بر ایجاد اثرات نامطلوب که گاهی به مرگ پرنده منجر می شود مقادیری از آن درگوشت و تخم مرغ تجمع یافته و سلامت مصرف کنندگان را به خطر جدی مواجه می سازد از این رو ضرورت تام دارد که مرغداران جهت پیشگیری از خطرات ناشی از تجمع باقیمانده های دارویی درگوشت و تخم مرغ ، فاصله زمانی بین قطع دارو و کشتار طیور را رعایت نمایند .
راههای استفاده از دارو
روش عمده تجویز دارو در طیور از راه غذا و اب می باشد تزریق و تجویز به طریق آئروسل نیز گاهی انجام می شود .
درمان همراه آب : درمان با آب به دلیل سهولت انجام آن و نیز موثر بودن بیشتر دارو ، انجام می شود بدین منظور دارو درآب حل و به صورت محلول در می آید این روش تجویز بسیار ساده است ووسایل مورد نیاز در دسترس می باشند درمناطق با آب و هوای معتدل مصرف آب در طیور نسبت به غذا 5/2 برابر است لذا از این طریق دارو نسبتا سریع دریافت شده و مقدار آن نیز بالا خواهد بود .
درمان همراه غذا : داروهای غیر محلول باید همراه با غذا تجویز شوند از معایت تجویز دارو همراه با غذا نیاز به غلظت بالای دارو است که به علت اختلالی است که مواد معدنی و آلی موجود درجیره غذایی در جذب دارو ایجاد میکنند اما نظر به معین بودن مقدار مصرف غذا درمقایسه آب در هنگام درمان همراه آب تعیین مقدار دارو راحت تر انجام میشود که هم باعث صرفه جویی درمصرف دارو بشده و هم ازبروز عوراض آن جلوگیری می کند ولی باید توجه داشت دربیماریهایی که به علت وجود تب و عوارض گوارشی مصرف غذا کاهش یافته یا قطع می شود راه غذایی اصولا نتیجه بخش نبوده و از راه آب آشامیدنی به علت وجود عطش ، دارو سریعتر به بدن می رسد .
درمان به وسیله تزریق : از نظر اثربخشی سریعترین و موفقیت آمیز ترین راه تجویز دارو ، راه تزریق است مثال این مورد عفونت هموفیلوس و پاستورلا در طیور تخمگذار می باشد که با تزریق آموکسی سیلین صورت می گیرد و با درمان به وسیله آب دنبال می شود اما صرف وقت بسیار و نیاز به کارگر و وسایل ضروری از قبیل سرنگ ، سوزن و ... و همچنین عوارض آن همچون بروز استرس در طیور انجام آن را غیراقتصادی و بی فایده می سازد .
درمان توسط آئروسل : امروزه تجویز دارو به طریق آئروسل ، یا اسپری بسیار کم صورت می گیرد زیرا به علت ناکافی رسیدن آنتی بیوتیک به محل عفونت و نیاز به جریان آرام و ملایم هوا در درمان عفونتهای تنفسی به ویژه ناشی از E.coli موفقیت آمیز نبوده است همچنین ممکن است به واسطه استنشاق داروها خطراتی را برای عامل در برداشته باشد .
الف – نیتروفورانها
نیتروفورانها ترکیباتی هستند که واجد اثر ضد باکتریایی برتعداد زیادی از باکتریهای گرم مثبت و برخی از باکتریهای گرم منفی می باشند برحسب غلظت مورد استفاده ممکن است باکتریسید یا باکتریوستات باشند نحوه اثر انها به خوبی شناخته نشده است ترکیبات این دسته شامل نیتروفورازون ، نیتروفورانتوئین ، فورازولیدون و فورا لتادون می باشند که همراه آب و دان مورداستفاده قرار می گیرند به علت اینکه نیتروفورانها در آب به خوبی حل نمی شوند بیشتر به صورت مخلوط با غذا تجویز میگردند زمان قطع دارو تا ارسال به کشتارگاه 5 روز می باشد فورازولیدون را در پولت های گله مادر با سن بیش از 14 هفته و مرغان تخمگذار نباید مصرف کرد از نیتروفورانها در درمان عفونتهای ناشی از سالمونلا تیفی موریوم بسیار استفاده شده است بدین منظور از فورازولیدون به مقدار 04/0 درصد درغذا و به مدت 14-10 روز در درمان تیفوئید طیور ناشی از سالمونلا گالیناروم ، پلوروم و همچنین کلی باسیلوز استفاده می شود این دارو با مقدار 022/0 – 011/0 درصد و به مدت 14 روز در غذا به عنوان یک رژیم پیشگیری کننده از عفونتهای سالمونلایی و عفونت های حاد وتحت حاد استرپتوکوکی و نیز تورم روده قرحه ای و نکروتیک ناشی از کلستریدیومها و کمپیلوباکتریوزیس محسوب می گردد این دارو دردرمان عفونتهای سالمونلایی از کلرامفنیکل یا سولفامرازین موثرتر عمل میکند از فورالتادون به مقدار 04/0 درصد درغذا در درمان جوجه های مبتلا به سالمونلا گالیناروم و تیفی موریوم و همچنین کنترل سینوویت عفونی با موفقیت استفاده شده است .
ب – پنی سیلین ها
پنی سیلین ها جز آنتی بیوتیک های بتالاکتام بوده که از نظر ساختمان شیمیایی ، نحوه اثر ، خواص فارماکولوژیک و اثرات بالینی با هم مشترک می باشند پنی سیلینها به چهار دسته تقسیم می شوند دسته اول پنی سیلینهای محدود الطیف حساس به بتالاکتاماز هستند که شامل بنزیل پنی سیلین G در اشکال آبی و روغنی جهت تزریق عمومی ونیز پنی سیلین های مقاوم به اسید است که به صورت خوراکی مصرف می شوند این دسته از پنی سیلین ها بر باکتریهای گرم مثبت موثر بوده و اثر انها بر باکتریهای گرم منفی ناچیز است .
دسته دوم پنی سیلین های محدود الطیف مقاوم به پنی سیلیناز نظیر اکساسیلین خوراکی و زفیسیلین تزریقی می باشند که بر باکتریهای گرم مثبت کمتر از پنی سیلین G موثرند و بر باکتریهای گرم منفی تقریبا اثر ندارند.
دسته سوم پنی سیلینهای وسیع الطیف حساس به بتالاکتاماز نظیر آمپی سیلین و آموکسی سیلین می باشند که هم برباکتریهای گرم مثبت و هم بر باکتریهای گرم منفی موثر بوده و به صورت خوراکی و عمومی مصرف می شوند .
دسته چهارم پنی سیلین های وسیع الطیف حساس به بتالاکتاماز همچون کربنی سیلین و تیکارسیلین می باشند که به آنها نسل جدیدتر پنی سیلین ها اطلاق می گردد و واجد طیف وسیعتری هستند .
در طیور پنی سیلینها را همراه با آب یا غذا و یا به صورت تزریقی مورد استفاده قرار می دهند درجوجه ها پنی سیلین G قبل از شروع هضم اسیدی جذب می شود از آموکسی سیلین تزریقی در درمان هموفیلوس یا پاستورلوز استفاده می گردد و جذب روده ای کمی دارد زیرا تجویز دارو در آب یا غذا پایداری آن را متاثر می کند . از پنی سیلین و آمپی سیلین در درمان عفونتهای ناشی از کلستریدیاها نظیر تورم روده نکروتیک به مقدار 02/0 درصد در غذا و درماتیت گانکرونوز و نیز عفونتهای استرپتوکوکی و استافیلوکوکی و اسپیروکتوزیس به علت انتقال بیماری توسط کنه ها ، استفاده از حشره کشها نیز ضرورت دارد در بیماری اریزوپلاس ناشی از اریزوپلوتریکس اینسیدیوزا تجویز دارو در اب و غذا بی فایده است اماهنگام احتمال شیوع بیماری به منظور پیشگیری از آن 10 واحد پنی سیلین به مدت 4 تا 5 روز در یک گالن آب تجویز میگردد اما جهت درمان طیور مبتلا به محض تشخیص قطعی ، از پنی سیلین پتاسیم یا سدیم به طریق عضلانی و به میزان تقریبی 10000 واحد به ازای هر کیلوگرم وزن بدن ویا 11000 واحد پنی سیلین پروکائین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن همراه با دز کافی باکترین اریزوپلاس استفاده می کنند در صورتی که طیور ظرف مدت کوتاهی به کشتارگاه ارسال می شوند درمان با تزریق ترکیبی از پنی سیلین پروکائین و پنی سیلین بنزاتین در پشت و پایین گردن به طریق عضلانی یا زیرجلدی انجام می شود که بیماری را به خوبی کنترل می کنند این طریق درمانی به ویژه در طیور گوشتی بامشکلاتی همچون وارد امدن استرس به پرنده و ایجاد آبسه استریل در محل تزریق همراه است در صورتی که تا کشتار دوهفته فرصت باشد پنی سیلین را همراه با یک دز واکسن اریزوپلاس غیر فعال مورد استفاده قرار می دهند در صورت شیوع سریع بیماری حتما باید از ترکیبات سریع الاثر بهره جست به منظور کنترل و پیشگیری از بیماری باید از تماس طیور باخوک یا گوسفند جلوگیری به عمل آورد و موشهای صحرایی و سوری راهم تحت کنترل قرار داد . از آمپی سیلین در پیشگیری ازسالمونلاز ودرمان کلی باسیلوز استفاده می شود در درمان عفونت پاستورلامولتی سیدای مقاوم به سولفانامیدها از تزریق عضلانی پنی سیلین استفاده میکنند از ترکیب پنی سیلین با استرپتومایسین یا دی هیدرواسترپتومایسین به صورت عضلانی در درمان پاستورلوز با موفقیت استفاده شده است .
ج- تتراسیکلینها
تتراسیکلینها آنتی بیوتیک های وسیع الطیفی هستند که نحوه اثر ضد باکتریایی انها یکسان می باشد اما به لحاظ طیف اثر و فارماکوکینتیک قدری با هم متفاوتند اکسی تتراسیکلین و کلرتتراسیکلین دارای منشا طبیعی بوده لیکن تتراسیکلین ، مینوسیکلین و داکسی سیکلین نیمه سنتتیک هستند تتراسیکلینها را بر اساس زمان دفع به سه دسته کوتاه اثر متوسط الاثر و طویل الاثر تقسیم می نمایند تتراسیکلینها بر باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی هوازی و بیهوازی ، مایکوپلاسما ، ریکتزیا ، کلامیدیا و حتی بعضی ازتک یاخته ها موثر می باشند داکسی سیکلین و مینوسیکلین قابلیت حل بیشتری در چربی دارند لذا بیش از سایر ترکیبات این گروه قادر به نفوذ به باکتریهای نظیر استافیلوکوک اورئوس هستند املاح کلسیم ، آهن ، منیزیم و سدیم جذب تتراسیکلینها را از دستگاه گوارش کاهش می دهند . کلرتتراسیکلین به شکل محلول در آب و یا مخلوط با غذا مصرف می شود وقابل تزریق نیست جذب روده ای ان متوسط و تا حدی نیز ضد کوکسیدیوز می باشد مقدار بیش از 100گرم در هر تن غذا برای طیور تخمگذار توصیه نمی شود درجوجه ها در بالای این دارو بیش از 5 روز نباید مورد استفاده قرار گیرد فاصله زمانی بین قطع دارو و ارسال به کشتارگاه یک روزاست . اکسی تتراسیکلین به شکل محلول در آب و یا مخلوط درغذا و همچنین تزریقی مصرف می شود تزریق آن ممکن است باعث ایجاد عوارض جلدی شود مقدار بیش از 200 گرم در هر تن غذا نباید در جیره طیور تخمگذار مصرف شود در صورتی که هنگام استفاده ازاکسی تتراسیکلین میزان کلسیم جیره را کاهش دهند بیش از 5 روز نباید مورد مصرف قرار گیرند فاصله زمانی قطع دارو تا ارسال به کشتارگاه هنگام مصرف در غذا 3 روز می باشد از اکسی تتراسیکلین و کلراتتراسیکلین به میزان 600 گرم در 5 لیتر اب و به مدت 5 روز در پیشگیری و درمان کلی باسیلوز استفاده می شود کلراتتراسیکلین و اکسی تتراسیکلین به مقدار 02/0 درصد درغذا و آب جهت کنترل تورم روده قرحه ای و نکروتیک ودرماتیتهای ناشی ازکلستریدیاها موثر می باشند مصرف کلراتتراسیکلین به همین مقدار درغذا مگر و میر جوجه های مبتلا به پولوروم رامتوقف ساخته است از اکسی تترا سیکلین ، کلراتتراسیکلین و تتراسیکیلین دردرمان عفونتهای استافیلوکوکی و استرپتوکوکی با نتایج خوب استفاده شده است لازم به تذکر است که موارد مزمن و پیشرفته عفونتهای استرپتوکوکی به خوبی به درمان پاسخ نمی دهند افزودن 200 میلی گرم اکسی تتراسیکلین به ازای هر کیلوگرم وزنبدن به غذا به مدت 2 روز و یا 1 گرم اکسی تتراسیکلین به یک گالن آب در همان مدت جهت درمان اسپیروکتوزیس استفاده شده است از کلراتتراسیکلین به مقدار 04/0 درصددرغذا و آب و همچنین تزریق عضلانی در درمان عفونتهای حاد پاستورلوز ناشی از پاستورلا مولتی سیدا استفاده می شود بوقلمونهای مبتلا به بوردتلوزیس با 8/1 گرم تتراسیکلین هیدروکلراید و واحد پنی سیلین G پتاسیم در یک گالن آب به مدت دوروز با موفقیت درمان شده اند درمان با آئروسل اکسی تتراسیکلین نیز با موفقیت نسبی همراه بوده است در موارد شدید عفونتهای مایکوپلاسمایی که به اکسی تتراسیکلین و کلراتتراسیکلین حساس باشند ابتدا آنتی بیوتیک را تزریق و سپس درمان را با افزودن 200 گزم در هر تن غذا به مدت 7-5 روز ادامه میدهند افزودن 5/0 درصد اسید ترفنالیک و گاهی کاهش کلسیم جیره توان دارو رابالا می برد هر چند مصرف این اسید هنوز فاقد مجوز FDA است در موارد خفیف بیماری معمولا تجویز اکسی تتراسیکلین و یا کلراتتراسیکلین به مقدار 200-100 گرم درهر تن آب یا غذا به مدت یک هفته کفایت می کند به منظور کنترل و پیشگیری از بیماری سینوویت عفونی جوجه ها ازکلراتتراسیکلین به مقدار 100-50 گرم در تن غذا به طور مستمر استفاده میکنند به دنبال وقوع عفونت مقدار دارو تا 200 گرم در هر تن افزایش می یابد ازکلراتتراسیکلین جهت درمان کلامیدیوزیس بوقلمونها به مقدار 400-200 گرم درهر تن غذا به مدت 2 تا 3 هفته استفاده می کنند چنین روش درمانی کاهش وزن را متوقف می کند و بوقلمونها بدون ایجاد خطر برای مصرف کننده قابل ارسال به بازار می باشند اما دوروز قبل از کشتار باید به بوقلمونها غذای فاقد دارو داده شود همچنین قبل از ارسال به کشتار گاه می توان نسبت به معاینه آنها توسط دامپزشک اقدام کرد و از 1 تا 2 درصدانها نسبت به سرولوژی به عمل اورد نکته دیگر آن که از نگهداری بوقلمونها برای دوره بعد خودداری شود و بعد از قطع دارو به کشتارگاه ارسال گردند همچنین باید مواظب بودکه حرارت ایجاد شده هنگام تهیه پلت ، باعث از بین رفتن کلراتتراسیکلین نشود و غلظت موثر دارو کاهش نیابد ضمن آن که باید از افزودن مکمل کلسیم به پلت ها خودداری شود زیرا با اتصال به کلراتتراسیکلین باعث کاهش اثر دارو می شود از سوسپانسیون خوراکی کلسیم به مقدار 20 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن دوبار در روز دردرمان کلامیدیوزیس پرندگان خانگی استفاده می شود .

 

د- آمینوگلیکوزیدها
این دسته ازباکتریها عمدتا باکتریسید هستند که از نظر ساختمان شیمیایی و اثرات ضد باکتریایی ، فارماکولوژیکی و سم شناسی مشترک بوده و به سه دسته تقسیم می شوند .
الف – آمینوگلیکوزیدهای محدود الطیف : این گروه شامل استرپتومایسین و دی هیدرواسترپتومایسین می باشد که عمدتا برباکتریهای گرم منفی اثر می نمایند در طیور استرپتومایسین به شکل محلول درآب و یا مخلوط در غذا و همچنین تزریقی مصرف می شود تزریق مقادیر زیاد آن سمی بوده و در طیور ایجاد خواب آلودگی می کند دارو جذب روده ای ندارد زمان لازم جهت قطع دارو تا اعزام به کشتارگاه در سولفات استرپتومایسین و سولفات دی هیدوراسترپتومایسین تزریقی 30 روز و در مورد سولفات استرپتومایسین در آب 4 روز است .
ب – آمینوگلیکوزیدهای وسیع الطیف : نظیر نئومایسین ، جنتامایسین ، توبرامایسین ، کانامایسین و آمیکاسین دارای طیف وسیعتری نسبت به استرپتومایسین می باشند که بر اکثریت باکتریهای گرم مثبت همچون باکتریهای گرم منفی اثر می نمایند جنتامایسین به شکل تزریقی مورد استفاده قرار می گیرد و جذب روده ای آن بسیار ناچیز است سولفات نئومایسین به شکل محلول در آب و یا مخلوط در غذا مورد استفاده قرار می گیرد .
ج- آمینوگلیکوزیدهای متفرقه : دراین دسته آپرامایسین را میتوان نام برد که ساختمان شیمیایی آن با آمینوگلیکوزیدها قدری متفاوت اما در مجموع مشابه انها است آنتی بیوتیک دیگر این دسته اسپکتینومایسین است که ساختمان آن با سایر آمینوگلیکوزیدها فرق می کند اما نحوه اثر ان یکسان بوده و بیشتر باکتریوستات است تا باکتریوسید . اسپکتینومایسین از دستگاه گوارش به سختی جذب شده اما به دنبال تجویز عضلانی سریعا جذب می شود اسپکتینومایسین به صورت محلول تزریقی در نیمچه ها و جوجه ها مورد استفاده قرار می گیرد در صورت مصرف اسپکتینومایسین دی هیدروکلرایدپنتاهیدرات درآب به 5 روز قطع دارو قبل از ارسال به کشتارگاه نیاز می باشد به منظور جلوگیری از ابتلای جوجه ها به پولوروم از آپرامایسین یه مقدار 225-150 میلی گرم در یک لیتر آب آشامیدنی به مدت 5 روز استفاده می شود جنتامایسین و اسپکتینومایسین تزریقی نیز جهت درمان عفونتهای پاراتیفوئید ناشی از سالمونلاتیفی موریوم مورداستفاده قرار می گیرند از تزریق 2 میلی گرم جنتامایسین و یا 2-1 میلی گرم اسپکتینومایسین به هر پرنده در درمان نیمچه های 3-1 روزه بوقلمون مبتلا به سالمونلا آریزونا نیز استفاده شده است از استرپتومایسین به مقدار 1گرم در یک گالن آب و یا 60 گرم در یک تن غذا و یا تزریق جهت پیشگیری و درمان توزم روده قرحه ای استفاده می شود همچنین استرپتومایسین به مقدار 1گرم در یک گالن آب در کاهش مرگ و میر ناشی از بوتولیسم به کارگرفته شده است تزریق 5 میلی گرم ناشی از بوتولیسم به کارگرفته شده است تزریق 5 میلی گرم اسپکتینومایسین به هز نیمچه عفونت تنفسی ناشی از اشریشیا کلی را کنترل کرده است همچنین تزریق عضلانی 55 میلی گرم سولفات دی هیدرواسترپتومایسین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن ، هپاتیت عفونی طیور را به خوبی درمان نموده است بسیاری از سویه های مایکوپلاسماگالی سپتیکم نسبت به استرپتومایسین حساس می باشند در موارد شدید ابتدا آنتی بیوتیک را به طریق عضلانی تزریق کرده و سپس درمان را با تجویز دارو در غذا به مدت 7-5 روز ادامه میدهند در موارد خفیف بیماری تجویز ازراه غذا یا آب کافی است در مراحل بسیار اولیه بیماری تزریق عضلانی 200 میلیگرم استرپتومایسین به هر پرنده در درمان عفونت ناشی از مایکوپلاسما بسیار موثر می باشد از جنتامایسین به مقدار 100 تا 400 ppm همراه با مواد ضد عفونی کننده نظیر ترکیبات چهارظرفیتی آمونیم به مقدار 250 ppm جهت غوطه ور سازی تخمهای بوقلمون به منظور کاهش آلوگیهای مایکوپلاسمایی استفاده می شود . به منظور کنترل عفونتهای استافیلوکوکی از استرپتومایسین استفاده می شود همچنین از نئومایسین ، کانامایسین ، استرپتومایسین و جنتامایسین جهت درمان کلی باسیلوز برهموفیلوس پاراگالیناروم عامل بیماری کوریزای عفونی می باشند که دردرمان بیماری استفاده می شود .
ه- سولفانامیدها
علی رغم وجود انتی بیوتیک ها ، سولفانامیدها پرمصرف ترین داروهای ضد باکتریایی در دامپزشکی محسوب می شوند سولفانامیدها باکتریوستات بوده و باکتریها را از بین نمی برند اثر سینرژیست سولفانامیدها با تری متوپریم بر وسعت و توان درمانی این داروها افزوده است سولفانامیدها برحسب فراورده دارویی ازراههای مختلفی تجویز می شوند سولفانامیدها را می توان همراه با آب یا غذا به منظور مکمل رشد در دامهای مولد غذا مصرف نمود سولفانامیدها به ویژه در درمان بیماریهای سالمونلایی طیور بسیار موثر می باشند ودر برگیرنده ترکیباتی چون سولفاکلوپرازین ، سولفادی متوکسین و اورمتوپریم ، سولفامتوکسی پیریدازین ، سولمتازین ، سولفاتیازول و سولفاکینوکسالین می باشند اکثر سولفانامیدها به ویژه سولفاکینوکسالین باعث کاهش تولید تخم مرغ در اوج تولید می شوند همچنین از دیگر عوارض این داروها خونریزی داخلی است سولفا دی متوکسین معمولا همراه با اورمتوپریم به کار میرود که اثر آن را تشدید میکند سولفاتیازول ، سولفانامید ضعیفی است و بیشتر جهت درمان کوریزای عفونی طیور مصرف می شود زمان قطع دارو تا ارسال به کشتارگاه درمورد سولفادی متوکسین در هنگام تجویز درآب 5 روز ودر مورد سولفاکینوکسالین 10 روز می باشد سولفامرازین به مقدار 5 درصد درغذا در درمان بیماری پولوروم موثر می باشد سولفادیازین ، سولفامتازین وسولفامرازین در پیشگیری از مرگ و میر جوجه های مبتلا به پولوروم دارای اثری برابر بوده و می توان با افزودن 75/0 درصد درغذا به مدت 5 روز نسبت به پیشگیری از بیماری اقدام کرد از سولفاکینوکسالین درغذا به مقدار 1/0 درصد به مدت 3-2 روز دیگر و از ترکیب محلول درآب آن به میزان 04/0 درصد به مدت 3-2 روز و تکرار آن در صورت لزوم به منظور درمان تیفوئید ناشی از سالمونلاگالیناروم استفاده شده است جهت درمان بیماری سولفاتیازول ، سولفامرازین ، سولفادیازین و سولفامتازین نیز مورد استفاده قرار گرفته است عفونت پاستورلا آناتیپستیفر با تجویز سولفادیمیدین سدیم به مقدار 3060 گرم به ازای 100 پرنده به مدت 3 روز قابل درمان است همچنین با استفاده از ترکیب تری متوپریم و سولفادیازین به مدت 3 تا 5 روز به میزان 1 میلی لیتر دارو در 4 لیتر آب در مراحل اولیه بیماری را درمان کرده اند تجویز 125ppm سولفاکینوکسالین در غذا همراه با رعایت موارد بهداشتی در پیشگیری از بیماری موثر می باشد از سولفاکینوکسالین به میزان 5/0 -1/0 درصد در غذا در پیشگیری از بیماری وبا در جوجه ها استفاده شده است همین دارو به مقدار 025/0 درآب به مدت 7-5 روز نتایج خوبی را درکنترل مرگ و میر بوقلمونها در برداشته است سولفامرازین سدیم 20% در آب یا 4/0 درصد درغذا ، مرگ و میر ناشی از بیماری وبا در جوجه ها را تحت کنترل درآورده است .
و – ماکرولیدها
آنتی بیوتیکهایی هستند که برباکتریهای گرم و مثبت بیشتر از باکتریهای گرم و منفی موثر می باشند همچنین واجد اثر برمایکوپلاسما و ریکتزیا می باشند ماکرولیدها را احتمالا نباید با کلرامفنیکل یا لینکوزامیدها مصرف نمود زیرا بر سرنحوه عمل باهم رقابت میکنند دارو را بیشتر به صورت تزریقی و همراه با آب و گاهی غذا مورد مصرف قرار می دهند در صورتی که پرنده را تشنه نگه دارند تجویز داور در آب با نتایج بهتری همراه است در صورت تزریق غالبا تحریک حادث می شود تایلوزین و اریترومایسین را به شکل محلول درآب یا مخلوط درغذا و همچنین تزریقی مورد استفاده قرار می دهند زمان قطع داور درصورت مصرف درغذا 5 روز می باشد از اریترومایسین به میزان 02/0 درصد درغذا جهت درمان تورم روده نکروتیک با نتایج خوب استفاده شده است .از تایلوزین به میزان 1000-300 ppm همراه با ضد عفونی کننده هایی نظیر ترکیبات چهارظرفیتی آمونیم جهت غوطه ورسازی تخمها استفاده می شود که درکاهش موارد وقوع عفونتهای کیسه های هوایی ، افزایش جوجه درآوری و کاهش موارد وقوع بد شکلی اسکلتی موثر بوده است تجویز اریترومایسین درآب و غذا جهت درمان کوریزای عفونی ، کمپلیوباکتریوزیس ، درماتیت گانگرنوز و عفونت های استرپتوکوکی موثر می باشد .
ز- لینکوزامیدها
لینکوزامیدها اثر ضد باکتریایی خود را با توقف سنتز پروتئین اعمال می کنند این آنتی بیوتیک ها برحسب غلظت ، باکتریوستات یا باکتریوسید می باشند اثر انها در PH قلیایی افزایش می یابد لینکومایسین ازدستگاه گوارش به طور کامل جذب نمی شود و جذب روده ای آن بسیار کم است مواد غذایی درجذب دارو چندان موثر نیستند جذب دارو ازراه عضلانی خوب است لینکوزامیدها را نباید با انتی بیوتیکها باکتریسید و ماکرولیدها مصرف نمود لینکومایسین به شکل محلول درآب و مخلوط درغذا مصرف می شود از لینکومایسین به میزان 10-2 گرم به ازی هر900 کیلوگرم غذا در درمان تورم روده نکروتیک استفاده می شود موثرترین دارو دراین ارتباط تجویز توام لینکومایسین و اسپکتینومایسین درآب آشامیدنی است ترکیب لینکومایسین و اسپکتینومایسین به نسبت 1 به 2 و در مجموع 2 گرم دریک گالن اب به مدت 10 روز توزم کیسه های هوایی ناشی از مایکوپلاسما مله اگریدیس را کاهش داده و باعث افزایش وزن می شود .
ح – سایر آنتی بیوتیک ها
باسیتراسین را به شکل محلول در اب و یا مخلوط درغذا مورد مصرف قرار می دهند جذب روده ای نداشته و در آنتریت نکروتیک بیشتر مصرف می شود باسیتراسین به مقدار 100 میلی گرم در یک گالن آب جهت پیشگیری و 400-200 میلی گرم درهمان مقدار آب در درمان تورم روده نکروتیک استفاده می شود از همین دارو به مقدار 05/0- 02/0 درصد درغذا جهت پیشگیری و 1/0 – 5/0 درصد جهت درمان بیماری فوق استفاده می شود باسیتراسین به مقدار 01/0 -005/0 درصددرغذا جهت درمان تورم روده قرحه ای به کار می رود همچنین از باستیراسین درآب یا غذا جهت درمان درماتیتهای کلستریدیایی استفاده می شود هرچند به علت چند عاملی بودن بیماری درمان کاملا موفقیت آمیز نیست اشریشیا کلی ، سالمونلا ، پاستورلامولتی سیدا و استافیلوکوک در طیور حساسیت بالایی نسبت به فلومکوئین دارنددر این ارتباط تجویز 25 میلی گرم در لیتر اثر پیشگیری کننده بر ضد بیماریهای ایجاد شده توسط ارگانیسم فوق دارد .
ط- سایر داروها
رزرپین به میزان 0001/0 درصد درغذا به مدت 3 تا 5 روز و یا 00002/0 درصد به مدت 4 تا 6 هفته باعث کاهش فشار خون و کنترل پارگی آئورت می شود همچنین جهت کنترل این عارضه از 025/0 درصد اسید استیل سالیسیلیک درآب یا غذا استفاده می کنند پاره ای مطالعات حکایت از آن دارد که موارد وقوع این عارضه در بوقلمونها با افزودن 240ppm مس به جیره کاهش می یابد نیمچه های مبتلا به بوتولیسم با سلنیت سدیم و ویتامین های E ، D3 و A درمان می گردند از سولفات مس جهت درمان درماتیت گانگونوز با موفقیت استفاده شده است .به منظور کاهش مرگ ومیر در بیماری قلب گرد نیمچه ها طی 10 روزبعد از خروج از تخم روزانه 5/2 میلی گرم استات کورتیزون تجویز می شود از آمانتادین هیدروکلراید در درمان آنفلوانزای بلدرچین ، بوقلمون و جوجه ها استفاده می شود تجویز ریما نتادین درآب ، مرگ و میر ناشی از آنفلوانزای را کاهش می دهد در حال حاضر استفاده از این دارو در طیور مورد مصرف انسان فاقد مجوز است به منظور کاهش اثرات عفونت باکتریایی و مایکوپلاسمایی همزمان تجویز آنتی بیوتیک نیز صورت می گیرد .
فصلنامه چکاوک – دکتر احمد فاطمی