پودر شفیره کرم ابریشم – یک ماده غذایی غیر متداول

پودر شفیره کرم ابریشم یک خوراک پروتئینی غیرمتداول برای حیوانات بوده که به‎عنوان یک محصول فرعی پس از جدا کردن رشته‎های ابریشم از پیله بدست می‎آید. همانطور که در تحقیقات نشان‎داده شده، به نظر می‎رسد که ارزش‎غذایی آن محدود باشد.

---

پودر شفیره کرم ابریشم – یک ماده غذایی غیر متداول
دکتر رامین خواجه زاده
پودر شفیره کرم ابریشم یک خوراک پروتئینی غیرمتداول برای حیوانات بوده که به‎عنوان یک محصول فرعی پس از جدا کردن رشته‎های ابریشم از پیله بدست می‎آید. همانطور که در تحقیقات نشان‎داده شده، به نظر می‎رسد که ارزش‎غذایی آن محدود باشد.
منشاء اولیه پرورش کرم ابریشم کشور چین بوده و بیش از 5000 سال قدمت دارد. کشورهای اصلی تولیدکننده ابریشم شامل چین(5/57% از تولید جهانی)، ژاپن(2/13%)، هند(3/10)، کره جنوبی(4/5%) و تایلند(1/2%) می‎باشد.
معمول‎ترین گونه برای تولید تجاری ابریشم، کرم ابریشم درخت توت یا Bmbyx mori از زیر شاخه جانوران بند پا یا Tracheata است. کرم پروانه ابریشم عمدتاً از برگ‎های درخت توت تغذیه می‎کند. توت سفید یا Morus alba از خانواده Moraceae متداول‎ترین نوع درخت توت در کشور ژاپن است. این خانواده شامل بیش از هزار گونه می‎باشد.
قبل از باز شدن رشته‎های ابریشم، پیله را حرارت می‎دهند تا شفیره آن کشته شود. از یک پیله ابریشم حدود 800 متر نخ رشته‎ای با ملکول‎های کشیده و لیفی‎شکل بدست می‎آید. پس از جدا شدن نخ ابریشم، شفیره باقیمانده خشک و سپس آسیا می‎شود. می‎توان با استفاده از یک مایع حلال چربی آنرا استخراج نمود. پیله‎های کرم ابریشم هیچ ارزش غذایی ندارند.
مشخصات پودر شفیره کرم ابریشم
محتوای پروتئین خام پودر شفیره کرم ابریشم(SPM)1 بسیار متفاوت است. در پودر‎هایی که روغن آنها گرفته شده، نسبت به پودر‎های فرآوری نشده میزان پروتئین خام بیشتر بوده(به‎ترتیب 8/72% و 1/55%) و قابل مقایسه با پودر ماهی با کیفیت خوب است(جدول 1). به‎دلیل وجود اسیدهای آمینه لیزین2، متیونین3، آرژنین4، هیستیدین5 و ترئونین6 که اسیدهای آمینه محدود کننده‎ای هستند، پروتئین پودر کرم ابریشم ارزش بالایی ندارد(جدول 2). ضریب اسیدهای آمینه ضروری و ارزش بیولوژیکی آن به ترتیب 3/61% و 6/51% است.
جدول 1- ترکیب شیمیایی پودر شفیره کرم ابریشم در مقایسه با پودر ماهی و کنجاله سویا(% ماده خشک)


جدول 2- نمودار اسیدهای آمینه ضروری پودر شفیره کرم ابریشم در مقایسه با پودر ماهی و کنجاله سویا(g/6gN)

 

چربی پودر شفیره کرم ابریشم شامل 12/2% لسیتین7 ، 7/20% اسید چرب اشباع و 1/70% اسیدهای چرب غیر اشباع(شامل 14% اسید پالمیتیک8، 1/9% اسید اُلئیک9، 6/24% اسید لینولئیک10، 14% اسید لینولنیک11 و 4/8% دیگر اسیدهای چرب) می‎باشد. فیبر خام پودر شفیره کرم ابریشم عمدتاً کیتین12 بوده که استفاده از آن برای اغلب حیوانات (به‎استثناء سخت‎پوستان که برای تشکیل اسکلت خارجی خود به کیتین نیاز دارند) مشکل است. اطلاعات زیادی در مورد محتوای مواد معدنی و ویتامین‎های پودر شفیره کرم ابریشم در دسترس نیست(جدول 3).
جدول 3-محتوای مواد معدنی و ویتامینی پودر شفیره کرم ابریشم
 

واضح است که انرژی قابل هضم پودر بدون روغن شفیره کرم ابریشم  کمتر از پودر خام است:
•  انرژی ناخالص: kcal/kg5939(MJ8/24)
•  انرژی قابل هضم پودر خام kcal/kg4190
•  انرژی قابل هضم پودر روغن‎گیری شده: kcal/kg3672
جوجه‎ها و خوک‎ها بهتر از ماهی و میگو پروتئین خام پودر شفیره کرم ابریشم را هضم می‎کنند. در بین ماهی‎ها، ماهی قزل‎آلا بهتر از کپور معمولی پروتئین را مصرف می‎کند(به‎ترتیب 4/84% و 9/63%). همانطور که در جوجه‎ها نشان داده شده، ممکن است محتوای بالای چربی پودر شفیره کرم ابریشم باعث کاهش قابلیت هضم پروتئین شود(جدول 4).
جدول 4- قابلیت هضم آشکار(%) مربوط به پودر شفیره کرم ابریشم
 
همچنین پودر شفیره کرم ابریشم حاوی مواد جاذب شیمیایی و تحریک کننده اشتهای ماهی‎هاست. از آنجایی که مشخصه تحریک برای غذا خوردن به بخش روغنی شفیره کرم ابریشم مربوط می‎شود، ظرفیت جذب‎کنندگی در پودر بدون روغن ناچیز است. ارزش فیزیولوژیکی روغن شفیره کرم ابریشم مطلوب است، ‌اما سطح بالای اسیدهای چرب باعث اکسیداسیون سریع آن می‎شود.
ارزش تغذیه‎ای
هرچند قابلیت هضم پروتئین و چربی پودر شفیره کرم ابریشم خوب است، ارزش تغذیه‎ای پودر خام آن پایین بوده و این مطلب در آزمایشات انجام شده بر روی خوک‎ها، طیور، خرگوش و حیوانات تولیدکننده خز اثبات شده است. جدا از کیفیت پایین پروتئین، محتوای بالای چربی هم دارای یک اثر منفی است. تغذیه خوک‎ها با پودر شفیره کرم ابریشم دارای یک تاثیر منفی بر روی طعم گوشت و چربی خوک‎هاست. زمانی که حیوانات تولید کننده خز با پودر شفیره کرم ابریشم تغذیه شده باشند، به دلیل وجود محتوای بالای چربی آن، کیفیت پوست آنها نامناسب خواهد شد. تغذیه حیوانات تولید کننده خز و خرگوش‎ها با مقادیر کم پودر شفیره کرم ابریشم روی تولید مثل آنها اثر مثبت دارد. این تاثیر مثبت ناشی از مقادیر زیاد اسیدهای آمینه لسیتین و آرژنین در این پودر است.
مرغ‎های تخمگذار نسبت به یک جیره غذایی حاوی 5% پودر شفیره کرم ابریشم بدون روغن با افزایش تولید تخم‎مرغ واکنش مثبت نشان دادند. با اینحال استفاده از 20% از این پودر باعث کاهش مصرف غذا و تولید تخم‎مرغ شد، اما طعم و بوی تخم‎مرغ‎ها طبیعی بود. علت این وضعیت وجود چربی در پودر شفیره کرم ابریشم است.
تاثیر روی آبزیان
نتیجه جایگزین کردن پودر شفیره کرم ابریشم به‎جای پودر ماهی در جیره آبزیان، به گونه آن حیوان آبزی بستگی دارد. در قزل‎آلای گوشتخوار پاسخ مناسبی به استفاده از پودر شفیره کرم ابریشم مشاهده نشده، درحالیکه در انواع مختلف کپورماهیان و گونه‎های گربه‎ماهی اینطور نبود. همچنین به‎نظر می‎رسد که در ماهی‎ها، تفاوتی در استفاده از پودر خام یا پودر بدون روغن وجود ندارد. اما در حیوانات مزرعه‎ای که در خشکی هستند، اینچنین نیست. به هرحال با افزایش درصد این پودر در جیره غذایی عملکرد آن کاهش می‎یابد. مناسب‎ترین ظرفیت استفاده از این پودر بین 10 تا 15% است. در بین جیره‎های مختلف حاوی پودر شفیره کرم ابریشم  که برای تغذیه کپور معمولی استفاده شده بود، یک جیره حاوی 10% پودر بدون روغن، بهترین جیره بود، اما نتیجه استفاده از آن به‎خوبی نتیجه بدست آمده از گروه شاهد که با پودر ماهی تغذیه می‎شدند، نبود. در حالیکه عملکرد ماهیان دورگه Catla-roha زمانی که با جیره حاوی 15% پودر خام شفیره کرم ابریشم تغذیه شده بودند حتی از گروه شاهد هم بهتر بود. محتوای چربی این پودر به صورت معنی‎داری بالاتر از محتوای چربی غدای گروه شاهد بود.
در جیره‎های سخت‎پوستان مثل میگو فقط می‎توان مقادیر کم از این پودر را جایگزین پودر ماهی نمود. نشان داده شده که اسـتفاده کامل از این پودر به جای پودر ماهی در جــیره میگوهای هندی یا Penaeus indicus باعث شکست می‎شود.
وضع قوانین و مقررات
AAFCO هیچ قانونی را برای مصرف پودر شفیره کرم ابریشم تهیه نکرده است. با اینحال، موسسه قانون‎گذاری مواد غذایی آلمان، پودر شفیره کرم ابریشم را به‎عنوان یک محصول فرعی از فرآوری ابریشم طبیعی تعریف کرده است. این فرآورده حاوی شفیره کرم ابریشم بدون پیله است که روغن آن گرفته شده و خشک شده است. فقط استفاده از پودر بدون روغن به‎عنوان یک ماده غذایی مجاز شناخته شده است. حداکثر میزان قانونی رطوبت 13% و چربی 14% است.
نتیجه‎گیری
پودر شفیره کرم ابریشم، یک خوراک پروتئینی غیر متداول است که می‎توان آنرا جایگزین قسمتی از پودر ماهی در جیره غذایی حیوانات خشکی‎زی و آبزیان نمود. در حیوانات مزرعه‎ای خشکی‎زی فقط بایستی از نوع بدون روغن این پودر استفاده شود. در مورد آبزیان(مثل ماهیان پرورشی) انتخاب پودر خام یا بدون روغن چندان مطرح نیست. استفاده از پودر شفیره کرم ابریشم بدون روغن، در ماهی‎ها هم نتیجه خوبی دارد.
در مورد استفاده از این پودر به جای پودر ماهی یا دیگر مواد غذایی پروتئینی، نبایستی بیشتر از 5% پودر شفیره کرم ابریشم بدون روغن، جایگزین پودر ماهی یا دیگر مواد غذایی شود. در جیره غذایی آبزیان می‎توان تا 15% پودر شفیره کرم ابریشم بکار برد. همچنین می‎توان یک ماده آنتی‎اکسیدان مفید به پودر خام شفیره کرم ابریشم اضافه نمود.