پرورش ماهی در سیستم های باز

منظور از قفس یا کیج بخشی از آب دریا, سراب ,آب پشت سد و… است که از اطراف و کف توسط ابزارهای مختلفی مثل توری با چشمه های مختلف محصور گردد ودر آن محیط محصور ماهی پرورش داده شود.

---

پرورش ماهی در سیستم های باز
منظور از قفس یا کیج بخشی از آب دریا, سراب ,آب پشت سد و… است که از اطراف و کف توسط ابزارهای مختلفی مثل توری با چشمه های مختلف محصور گردد ودر آن محیط محصور ماهی پرورش داده شود.
اولین بار ماهیگران از قفس برای نگهداری موقت ماهی (تا زمان آماده شدن برای فروش) استفاده می کردند.پرورش ماهی در قفس , پدیده ای است نو که در سالهای اخیر در نواحی ساحلی انجام می شود.
تنوع زیادی در اندازه ها وطرح های قفس دیده می شود. قفس ها با شرایط مختلف محیطی تطابق پذیری زیادی دارند واز آنها به طرق مختلف استفاده می شود.
1-انواع قفس:
قفس ها در مقایسه با انواع اولیه آن توسعه زیادی یافته وامروزه انواع وطرح های متنوعی از آنها وجود دارد.
چهار نوع قفس وجود دارد: ثابت , شناور, قابل غوطه وری وغوطه ور واستفاده از 2 مدل ثابت وشناور رایج تر است.
-قفس های ثابت : از یک کیسه توری تشکیل شده اند که بوسیله تیرک هایی در کف دریاچه یا رودخانه در آب نگهداری می شود. این قفس ها نسبتاً ارزان وساختن آنها آسان است , ولی از لحاظ اندازه وشکل محدودیت دارند وفقط در محل های کم عمق با بستر مناسب مستقر می شود.
-قفس های شناور: کیسه قفس های شناور توسط یک حلقه یا چارچوب شناور نگهداری می شود. کاربرد این قفس نسبت به سایر انواع قفس بیشتر است ومی توان آنها را در اشکال واندازه های مختلف طراحی کرد.
-قفس های قابل غوطه وری: کیسه توری یا شبکه های توری قفس قابل غوطه وری , متکی به یک چارچوب یا دکل است ومی تواند در عمق های مختلف آب قرار گیرد. این مزیت باعث می شود که در شرایط آب وهوایی بد از صدمات در امان باشد. این مدل قفس در زمان آرامش آب , در سطح آب نگهداشته می شود وهنگام بدی آب وهوا درون آب غوطه ور می گردد.
-قفس های غوطه ور: قفس های غوطه ور ساده , معمولاً, از تعدادی جعبه های چوبی ساخته می شوند که در میان آنها شکاف هایی وجود دارد و آب از درون آنها عبور می کند. این قفس ها توسط سنگ یا پایک به بستر آب محکم می شوند.
2- معیارهای انتخاب محل استقرار قفس:
سه دسته معیار برای انتخاب محل قفس وجود دارد که باید رعایت شوند:
• بررسی مقدماتی شرایط فیزیکوشیمیایی محیط که تعیین می کند آیا یک گونه می تواند در آن محیط به لحاظ دما , شوری , اکسیژن , جریان ها و… پرورش یابد یا خیر.
• عواملی هستند که با موفقیت یک سیستم قفس ارتباط دارند (آب وهوا, محفوظ بودن , عمق وبستر
•بررسی مسائل مربوط به احداث وسوددهی مجتمع پرورشی همانند جنبه های حقوقی , دسترسی , تاسیسات محلی ,امنیت وبحث های اقتصادی _ اجتماعی.
 -کیفیت آب محل استقرار قفس :
دما , شوری , اکسیژن ,  , گل آلودگی و آلودگی آب پارامترهایی هستند که قبل از نصب قفس در محل مورد نظر , باید مورد توجه قرار گیرند.هر گونه ماهی در رنج معینی از دما, شوری , اکسیژن و  ...بهتر رشد می کند.
میزان گل آلودگی کمتر از 100 میلی گرم در لیتر برای بیشتر گونه ها قابل تحمل است.البته , مدت در معرض قرار گرفتن نیز مهم است.پرورش دهندگان باید از محل هایی که میزان گل آلودگی بالایی دارند پرهیز کنند.اصولاً رودخانه ها احتمال گل آلودگی بالایی دارند ومقدار مواد جامد معلق آن ها ممکن است به چندین هزار میلی گرم در لیتر برسد.
از نقطه نظر پرورش ماهی در قفس ، یک آلوده کننده چیزی است که به ساختمان قفس صدمه بزند, اثرات منفی روی ماهی های درون قفس یا غذای مصرفی بگذارد یا در بدن ماهی به مقداری جمع شود که دیگر قابل مصرف نباشد. در نتیجه محل استقرار قفس باید تا حد امکان دور از صنایع ونقاط پر جمعیت باشد تا خطر این آلودگی ها کاهش یابد.
3-شرایط محل استقرار قفس:
-عمق:
قفس های ثابت در مناطق کم عمق دریاچه ها ومخازن یا رودخانه ها ودر عمق های کمتراز 8 متر مستقر می شوند. زیرا پیدا کردن تیرک های بلندتر که بتواند قدرت کافی برای نگهداشتن قفس ها را در عمق بیشتر را داشته باشد مشکل است.
عمق آب برای قفس های شناور چندان مهم نیست اما با افزایش عمق , هزینه ها ومشکلات مهار کردن بالا می رود. برای اکثر انواع پرورش در قفس , قفس ها باید در عمق کافی مستقر شوند تا تبادل آب حداثر باشد, ودر عین حال کف قفس به اندازه کافی با بستر فاصله داشته باشد.
در اثر رسوب مواد زاید در زیر قفس وکیفیت آب اطراف قفس نامساعد می شود, بنابراین بهتر است ماهی های درون قفس را 4 الی 5 متر بالاتر از رسوبات نگهداری کرد.
عمق مناسب را می توان با ابزارهایی ساده مثل نخ وشاقول یا پیچیده مثل اکوساندردبه سرعت تعیین کرد.
قفس های شناور این مزیت را دارند که می توان آنها را به آب های عمیق تر منتقل کرد.
 -بستر:
وضعیت بستر, روی انتخاب طرح قفس تاثیر می گذارد. درآب های شیرین فرو کردن پایه های قفس ثابت مشکل است واز قفس های شناور استفاده می شود.
اهمیت دریا با بستر صخره ای وجود جریان لایروبی کننده مناسب وکمترین احتمال ایجاد مولد زائد می باشد.
ولیکن مهارکردن قفس در این محل ها مشکل است.
 -جریان آب:
تبادل خوب آب هم از لحاظ تامین اکسیژن وهم از لحاظ برطرف کردن مواد زائد حاصل از سوخت و ساز, اهمیت دارد.
سرعت آب بین 1/0 تا 5/0 متر در ثانیه مناسب است وسرعت های متوسط بین 2/0 تا 3/0 نیز نتایج رضایت بخشی نشان داده اند. با افزایش سرعت جریان آب هزینه های مهار وساختمان قفس افزایش می یابد.
 4-مواد مناسب ساخت قفس:
مواد مناسب برای ساخت کیسه قفس باید دارای شرایط ذیل باشند:
- قوی
- سبک
-مقاوم در برابر پوسیدگی , ساییدگی وهوازدگی
-مقاوم در برابر مواد چسبیده به تور
- راحتی کار وقابل تعمیر بودن
-خاصیت کشیدگی زیاد
- بافت صاف وغیر خشن برای ماهی
- ارزان
یک ماده تمام کیفیت های ذکر شده را ندارد اما بی شک بعضی مواد برای برخی گونه ها محل ها و هدف ها مناسبترند. عموماً کیسه قفس را از توری های قابل انعطاف کتابی یا نایلونی می دوزند بعلاوه از شبکه های توری غیر قابل انعطاف , از مواد مختلف وبه اشکال مختلف برای مکان وهدف های مختلف استفاده می شود.
تور مناسب قفس باید مقداری سنگین تر از آب باشد تا به راحتی از حلقه شناور آویزان شود وبه قدرکافی محکم باشد وتوانایی تحمل وزن مقداری ماهی را در هنگام بالا کشیدن تور در زمان صید داشته باشد.
5-جنبه های پرورش در قفس:
از قفس می توان در پرورش متراکم , نیمه متراکم وگسترده استفاده کرد. در پرورش آبزیان ، ماهی ها متکی به غذاهای طبیعی و قابل دسترس آبی هستند ولی در روش های متراکم ونیمه متراکم غذای دستی کاربرد دارد.
در پرورش گسترده ونیمه متراکم در قفس , از گونه ماهی های علفخوار و همه چیزخوار ودر پرورش متراکم از گونه های گوشتخوار استفاده می شود. بیش از 130 گونه ماهی و12 گونه میگو , خرچنگ دریایی وخرچنگ معمولی در قفس پرورش داده می شوند.
گونه انتخابی پرورش تجاری در ایران ماهی قزل آلا رنگین کمان است.
ماهی قزل آلا براحتی به غذای دستی عادت کرده وارزش اقتصادی بالایی دارد وهمچنین تهیه بچه ماهی به مقدار مورد نیاز براحتی امکان پذیر است.
-طول دوره پرورش:
در کشور ما با توجه به دمای آب , پرورش دهندگان ماهی در قفس بین 4-8 ماه فرصت دارند تا ماهیان مزارع خود را به وزن بازار برسانند.
-حمل ونقل ورهاسازی ماهی در قفس :
24-48 ساعت قبل از حمل ونقل بچه ماهی ها , غذادهی قطع می شود وبوسیله مناسبی بچه ماهی ها به محل استقرار قفس منتقل می شوند. پس از رسیدن وسیله حمل ونقل ماهی به منبع آبی , یا قفس را به کنار ساحل نزدیک کرده وماهی ها را توسط لوله های پلاستیکی یا برزنتی به داخل قفس تخلیه می کنند یا اینکه ماهی ها را توسط قایق به محل مورد نظر می برند.
پیش از رهاسازی باید دمای آب ماهی با دمای محیط جدید تقریباً برابر باشد.بلافاصله پس از انتقال ماهی در قفس , نباید به آن ها غذا داد.
بر مبنای تولید نهایی هر قفس ومحاسبه تعداد تلفات , ماهی ها را در قفس رهاسازی می کنند.
-غذادهی در قفس:
از غذادهی در هنگام سرما یا گرمای شدید وهنگام طوفان خودداری شود, زیرا ماهی ها در این مواقع اشتهای مناسبی ندارند. ماهی های قفس را بایستی به زمان های مشخص غذادهی عادت داد. متوسط طولی ووزنی هر ماهی غذا با سایزمشخصی استفاده می شود. از دادن غذا در مواقع تاریکی یا کدورت آب باید خوددداری شود.
-صید ماهیان در قفس:
صید ماهی های قفس, براساس چرخه تولید, یا به صورت یک جا یا به صورت مرحله ای انجام می شود. اگر ماهی ها در زمان رهاسازی یک وزن باشند، یکجا برداشت وبه بازار ارسال می شوند اما اگر ماهی ها درهنگام رهاسازی اختلاف وزن داشته باشند یا در دوره های مختلف رهاسازی شده باشند ودر دوره های مختلف به وزن بازاری برسند , مرحله ای صید می شوند.24 ساعت قبل از صید غذادهی قطع می شود.
برای صید ماهی از قفس ، تور را بالا می کشند، تا حدی که ماهی ها در یک حجم کوچک از آب جمع شوند سپس با یک ساچوک ماهی ها را از داخل تور خارج می کنند. در قفس های بزرگ ، از چرثقیل بای بالا کشیدن تور استفاده می شود.
عملیات بعدی ، جایگزاری قطعات خرد شده یخ لابلای ماهیها وفرستادن آنها به بازار مصرف است.
6-رعایت چند نکته مدیریتی در طول دوره پرورش در قفس:
-بررسی کیفیت آب:
آگاهی از کیفیت آب در طول دوره پرورش بخصوص برای مزارع قفس که به صورت متراکم در آن ماهی پرورش داده می شود اهمیت زیاد دارد.
مهمترین پارامترهای آب اکسیژن محلول ودماست . دما باید به طور روزانه در اول صبح وسط روز واوایل شب , اندازه گیری ودر جدول مشخصی ثبت شود. اندازه گیری سایر پارامترها از قبیل عمق شفافیت , PH ,نیتروژن نیز الزامی است.
- بیومتری ماهی ها:
به منظور آگاهی از میزان رشد ماهی های قفس , بایستی در فواصل منظم از ماهی ها نمونه گیری ووزن وطول آنها تعین شود.
- بهداشت ودرمان ماهی ها:
آگاهی از سلامتی ماهیان پرورشی در طول دوره قابل اهمیت است. هر گونه تغییر در ظاهر , پوست , چشم , باله ها ودم مهم و می تواند علامت بیماری باشد . جمع آوری ماهی های مرده در قفس می تواند در جلویری از سرایت بیماری کمک کند.
جهت جلوگیری از شیوع بیماریهای مسری پرورش دهندگان باید نکات بهداشتی را رعایت نموده وباکارشناسان بهداشت مشاوره نمایند.
-تعمیر ونگهداری قفس:
قفس در اثر طوفان ,جانوران شکارچی , اشیای شناور روی آب , کشتیرانی ودزدان فرسوده وخراب شده وبرای استفاده مجدد در فصول بعدی پرورش نیاز به تعمیر دارد.
پارگی های کوچک توری قفس را می توان با نخ های ابریشمی , در محل ترمیم کرد, اما اگر صدمه دیدگی زیاد باشد باید کیسه تور تعویض شود یا در ساحل تعمیر گردد.
برای جلوگیری از گرفتگی چشمه ها وتعویض سریعتر آب در قفس , بهتر است همراه با افزایش وزن ماهی ها , بویژه در محیط های دریایی کیسه های توری رابا توری چشمه بزرگتر تعویض کرد.