سیکاس رولوتا

سیکاس یکی از معروف ترین گونه ها جهت باغچه کاری (landscape) و استفاده در فضای داخلی منزل در جهان است، خصوصاً گونه (revolute) رولوتا.

---

نام علمی : Cycas Revoluta
خانواده : سیکاداسه - Cycadaceae
بومی منطقه : جنوب ژاپن
نام های دیگر:
نخل ساگو , نخل زینتی , سیکاد Sago Cycad
نور محیط : زیاد
آبیاری و رطوبت : کمی خشک
دمای ایده آل محیط : ١۵ درجه سانتیگراد
خاک و تغذیه : خاک برگ، ماسه، کمی خاک رس و کود ورمی
سیکاس یکی از معروف ترین گونه ها جهت باغچه کاری (landscape) و استفاده در فضای داخلی منزل در جهان است، خصوصاً گونه (revolute) رولوتا. این گیاه بیشتر از همه گونه های دیگر سیکاس در جهان استفاده می گردد. همچنین میلیون ها عدد از برگ این گیاه جهت تزیین دسته گل،تاج گل و مراسم عید پاک و... در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد.
سیکاس از خانواده سیکاداسه (cycadaceae) می باشد. این گیاه عمدتاً بومی جنوب،جنوب شرق آسیا، استرالیا، هند، چین، تعداد کمی آفریقاوماداگاسکار می باشد.
این گیاه متعلق به دوران مزوزوییک بوده و از ۲۰۰ میلیون سال تاکنون تغییرات بسیار کمی داشته است.
۹۶ گونه از سیکاسهای مختلف تاکنون به ثبت رسیده است.
به طور عمده سیکاس ها گیاهانی پیازدار و دو پایه می باشند، یعنی دارای پایه نر و پایه ماده می باشند که هر پایه دارای گلی متفاوت از هم هستند. تشخیص نر و ماده بودن پیاز فقط به دو طریق میسر است. ۱) روش آزمایشگاهی و ژنیتیکی ۲) از طریق دیدن گل هر پیاز.
کلمه سیکاس یک نام تیپی است و به گیاهانی از خانواده Cycadها اطلاق میشود. سیکاس مورد نظر ما و سیکاسی که بیشتر در ایران کشت شده با نام علمی Cycas revoluta و از بستگان دور پالم‌ها به شمار میرود.
پایانَخل یا سیکاس یکی از ۹۵ گونه گیاهان خانواده پایانخلیان است. این گیاه یک گیاه آپارتمانی مربوط به مناطق گرم و مرطوب است، اولین بار در چین و ژاپن پیدا شده‌است و برگهایش کشیده و شبیه به نخل هستند.
در گیاه سیکاس برگها به صورت دایره ای ظاهر میگردند که در ابتدا بسیار نرم و لطیف می باشند، ولی پس از یک یا دو هفته حالت سفت تر و خشبی تر به خود می گیرند.اکثر گونه ها برگ هایی مانند برگ نخل دارند،ولی براق تر، چرمی تر و نوک تیز ترند. البته نوع رولوتا که در ایران و عمدتاً در شمال ایران کشت می گردد دارای برگ های سبز پررنگی است. گونه های دیگری از سیکاس به رنگ های آبی فیروزه ای، خاکستری و... نیز وجود دارد. خود برگها دارای برگچه هایی هستند که به طور منظم در دو طرف رگ برگ اصلی قرار دارند. برگها به صورت متحد المرکزمعولا در اردیبهشت همه با هم به یکباره ظاهر می گردند و در صورت مهیا بودن شرایط از نظر رطوبت و دما در شهریور نیز برگ دهی می نمایند.
طول برگ های سیکاس می تواند از یک تا دو متر بنابه شرایط نوری که گیاه در آن قرار دارد نوسان داشته باشد. برگ، دانه، پیاز این گیاه سمی بوده، در نتیجه باید در باغها و مکان هایی که حیوانات اهلی قرار دارند دقت بیشتری نمود.
گیاه سیکاس دارای سرعت رشد بسیار کم و عمر طولانی می باشد. به عنوان مثال یک نمونه ۲۲۰ ساله قدیمی در باغ گیاهشناسی (kew)کیو انگلستان وجود دارد که از جنوب آفریقا خریداری شده و ارتفاع پیاز آن چهار متر می باشد.
سیکاس Cycas، گونه ای از خانواده سیکاداسه Cycadaceae و از جنس سیکاس Cycas میباشد و درخت نواحی استوائی و نیمه استوائی محسوب می شود.
این گیاه به بلندی چند متر می رسد و بلندی گونه سیکاس Cycas medica که در ایالت کوئین لاند Queen Land واقع در شمال شرقی استرالیا وجود دارد ۲۰ متر است .
بودائی ها درخت سیکاس Cycas را نشانه جاودانی Immorteite می دانند .که گونه های مهمی نظیر سیکاس سیرسینالیس C.Circinalis و سیکاس رولوتا C.revoluta به بلندی ۱۰ تا ۱۵ متر و یا تنه خیلی کوتاه مانند سیکاس رومفی C.rumphii و سیکاس توآرسی C.thouarsii دارند.
درخت سیکاس Cycas در جنوب ژاپن در جزیره ماداگاسکار در آندونزی ، در هندوستان و در سریلانکا ( سیلان) و استرالیا وجود دارد.
درخت سیکاس Cycas در هیچ جا بطور انبوه و زیاد وجود ندارد بلکه به شکل دسته های کوچک در سواحل دریا دیده می شوند.
سیکاس Cycas با نگاه اول شبیه به درختان خانواده نخلها به نظر میآید و در قدیم آن را از خانواده نخل ها میدانستند و لینه Linne گیاهشناس مشهور نام علمی آن را ابتداء لینه Linne که از نام محلی نخل کوسکا Kuscas گرفته شده تعیین کرد و سپس آن را جزو طبقه سرخس ها ( به علت شباهت برگهای فنر مانند سرخس در موقع بازشدن ) دانست.
تنه این درخت از بقایای دمبرگها تشکیل شده ، سنگین و به مقدار کمی خشبی است و قسمت نزدیک به سطح زمین آن بسیار محکم است .
در داخل تنه یا مغز آن مایع چسبنده و لزجی وجود دارد که ماده غذائی خوبی را تشکیل می دهد .
در روی تنه اصلی سیکاس Cycas گاهی انشعاباتی بخصوص در درخت نر بوجود می آیند.
سیکاس Cycas درخت دو پایه ای است ( پایه نر و پایه ماده ) و پایه نر دارای کیسه محتوی گرده گل و گیاه ماده دارای تخمدان است .
برگهای پایه نر کوتاه ، پهن و کلفت بوده و در سطح زیر آن چندین کیسه گرده وجود دارد که بوسیله یک شکاف طولی مقدار بسیار زیادی گرده گل به خارج می ریزند .
برگهای پایه ماده مسطح است و از کرکهای خرمائی رنگ پوشیده شده و در سطح بالائی آنها شرابه ای انگشت مانند یا دندانه دار می باشد .
طول برگهای سیکاس Cycas ممکن است به دو متر برسد و رنگ آنها سبز تیره می باشد.
عرض برگها نسبت به گونه سیکاس Cycas فرق می کند. به ترتیب که گونه سیکاس سی انسیالیسCiecinalis دارای پهنه برگ کم عرض و گونه سیکاس رولوتا C.revoluta دارای برگ نوک تیز یا نیزه ای میباشد .
برگهای قدیمی پس از ۳ تا ۵ سال ( در شرایط عادی ) زرد شده و می افتند . ( در سیکاس های زینتی باید برگهای زرد شده را قطع کرد ) برگهای پایه نر در گونه سیکاس رومفی C. rhumphlii به رنگ زرد روشن بوده و در موقع گل دادن بوی نامطبوعی پخش می کند .
دمای قابل تحمل برای سیکاس در حدود (۴۲+)_( ۱۱-) سانتیگراد می باشد. اگر دما از ۱۱- درجه کمتر شود امکان دارد سیکاس از بین برود. ولی اگر نرم شود باز هم امکان بهبودی آن وجود دارد.بارش تگرگ سبب ایجاد لکه های زرد رنگ به صورت نقطه ای بر روی سطح برگچه ها می گردد.
میزان رطوبت خاک سیکاس باید از کمی مرطوب و تر تا خشک باشد البته خاکی که همواره خیس باشد به طوری که ریشه ها نتوانند به اصطلاح به آسانی تنفس نمایند سبب پوسیدگی ریشه ها و در نتیجه پیاز می گردد.
سیکاس در نور مستقیم خورشید رشد می کند، ولی خود را با محیط داخل اتاق نیز تطبیق می دهد به طوری که چند ساعتی از نور صبح یا غروب آفتاب به آن بتابد. همچنین زمانی که برگ های تازه و جوان سیکاس که نرم و لطیف هستند ظاهر می گردد تا دو هفته ای که به خود حالت سخت و خشبی بگیرد یکی از حساس ترین دوران برای سیکاس است. زیرا کوچک ترین ضربه به برگچه ها و همچنین فعالیت بیش از حد حشرات نیز می تواند به آن ها آسیب برساند. درطول این دوره براثر عاملی به نام نور گرایی (phototropism) اگر برگ ها در محیطی پر نور ظاهر شوند به دلیل شدید بودن نور،برگ ها کوتاه می مانند ولی در غیر این صورت برگ ها بلند با فاصله زیاد بین برگچه ها می گردد. در ضمن براساس تجربه افزایش آبیاری در دوران برگ دهی سیکاس Cycas سبب بهبود برگ دهی و رشد و نمود آن ها می شود البته به اندازه کافی!
خاک مطلوب برای سیکاس خاکی است مخلوط از خاک برگ، ماسه، کمی خاک رس. در کاشت گیاه باید در نظر داشت که گیاه را طوری کاشت کنیم که کمی از سطح خاک بالا تر باشد. پیاز سیکاس باید طوری در خاک قرار گیرد که نیمی از آن در خاک و نیم دیگر آن از خاک بیرون باشد.
آب و کود سیکاس Cycas به نیاز گیاه و مقدار نوری که به سطح خاک تابیده می شود بستگی دارد. سیکاس زیاد در مقابل کمبود آب و مواد غذایی از خود اثر نشان نمی دهد. اگر گیاه در گلدان قرار دارد ابتدا همیشه اجازه دهید که خاک گلدان کاملاً خشک شود و سپس آن را آبیاری کنید.
زمان کوددهی مناسب،یکی درطول بهار و دیگری در اواخر تابستان است.
تا ۳ قاشق کود ورمی کمپوست گیلدا را در یک لیوان آب مخلوط و بعد ۲۴ ساعت، مایع بدست آمده را که ورمی تی (Vermi Tea) نام دارد را در ظرف زیر گلدان ریخته و گلدان را درون آن قرار دهید.
موارد استفاده از سیکاس : قسمتهای مختلف گیاه سیکاس دارای سمیت کمی می باشند . ولی بومیان با علم به این موضوع به خود تلقین می کنند که سم اگر بمقدار کم مصرف شود خاصیت درمانی دارد . ۱ – برگهای درخت سیکاس که گاه به عنوان مواد غذائی مورد استفاده قرار می گیرد نسبتا سمی بوده ولی در جزایر کئی Kei و ملوک Maluques برگهای جوان را می برند و بعنوان سبزی می خورند . ۲ – میلیونها برگ این درخت ( گونه سیکاس رولوتا C.revoluta ) از ژاپن به کشورهای اروپائی و آمریکای شمالی صادر و فروخته می شوند و در تاج گلهای روی قبور مردگان و عید آخرین یکشنبه قبل از عید پاک مورد استفاده قرار می گیرند . ۳ – بومیان از دانه و آرد حاصل از مغز بعنوان آرد ساکو Sagous ، درخت سیکاس پس از خشک کردن ، شستن و گرم کردن استفاده می کنند . ۴ – از دانه های این گیاه پس از پختن به عنوان دارو استفاده می شود . ۵ – بومیان جزیره ملوک در قدیم دانه های این گیاه را پس از خشک شدن آسیاب کردن و پختن به صورت سوپ در مراسم عزاداری میخوردند. ۶ – ساکنین جزایر ، سلب مایع بدست آمده از پختن دانه این گیاه را به بچه های خود می خوراندند تا از شیطنت آنها که مانع فعالیت و آزادی عمل درکارشان می شوند راحت شوند . ۷ – سیکاس Cycas درمناطق معتدله به عنوان گیاه زینتی در منازل و باغات و گلخانه ها پرورش داده میشود .
برگ های کهنه ممکن است به دلیل آب وکود زیاد هم زرد گردند واگر برگهای تازه دچار زرد شدگی گردند ممکن است بدلیل کود زیاد و یا فقر خاک باشد.
اگر همه برگها به یکباره زرد گردند باید گیاه از خاک و از جایی که در آن قرار دارد جابجا گردد زیرا عدم زهکشی درست خاک و راکد ماندن آب در گلدان و خاک نیز سبب چنین عارضه هایی در گیاه می گردد.
در صورت دیدن هاله ای از زردی در کلیه برگها نشان دهنده پر آبی وهمچنین نور و گرمای مستقیم خورشید بر برگها می باشد.
حشراتی که به سیکاس حمله میکنند محدودند .گاهی سبب لکه های سفید و یا قهوه ای در پوسته سیکاس می گردند،معمولا در صورت دیدن لکه های قهوه ای پر رنگ در گیاه نشان دهنده ابتلای گیاه به کنه می باشد و بر روی برگهای سالهای قدیمی تر ودر اثر آلودگی محیط ایجاد می گردند. در صورت آلودگی خاک ورطوبت و زخمی شدن پیاز در حین فعالیتهای باغبانی که سبب پوسیدگی وقارچی شدن پیاز می گردد در این حالت پیاز حالت نرم ولحیدگی پیدا می کند که می تواند با استفاده از قارچ کشها از این مورد جلو گیری کرد.
انتقال (Transplaning) : سیکاس را بهتر است در اوایل بهار ودر طول زمستان که در این دوران فعالیت رویش ورشد ندارند جابجا نمود . هنگامی که یک نهال سیکاس را در یک ظرف کاشتید نیاز به تعویض مجدد را می توان از بررسی حجم ریشه ها تشخیص داد. البته جابه جایی و تعویض گلدان به نسبت دیگر گیاهان با فاصله زمانی بیشتر باید صورت گیرد، زیرا هم سیکاس کند رشد تر از دیگر گیاهان است و هم تطبیق سیکاس با شرایط جدید با سرعت کمتری صورت می گیرد. سیکاس ها و نوع ریشه این گونه از خانواده ها نیاز به گلدان هایی دارند که دارای عمق بیشتری باشند در این حالت سیکاس به سرعت ریشه زایی نموده و گلدان را پر می نماید. معمولاً بهتر است از گلدانی استفاده گردد که عمق آن به اندازه یک و نیم برابر حجم ریشه خاک بگیرد. یعنی اگر ارتفاع حجم ریشه شش سانتی متر باشد باید از گلدانی که ارتفاع آن سه سانتی متر عمیق تر از حجم ریشه باشد استفاده کرد.